۳ روایت مهم برای حقانیت ولایت علی(ع)/ روزی که اسلام به تکامل نهایی رسید

۳ روایت مهم برای حقانیت ولایت علی(ع)/ روزی که اسلام به تکامل نهایی رسید

در روز عید غدیر آیین اسلام به تکامل نهایی خود رسید؛ زیرا بدون تعیین جانشین برای پیامبر(ص) و بدون روشن شدن وضع آینده مسلمانان، این آیین به تکامل نهایی نمی‌‌توانست برسد.

خبرگزاری فارس- گروه فعالیت‌های قرآنی: آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در بخش نکته‌های تفسیر نمونه ذیل بخشی از آیه ۳ سوره مبارکه «مائده» به روز عید غدیر در قرآن اشاره کرده است که متن آن در ادامه می‌آید؛

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

«الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ امروز، دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را بعنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم ـ امّا کسانی که در حال گرسنگی، ناچار شوند، و تمایل به گناه نداشته باشند، (مانعی ندارد که از گوشت‌های ممنوع بخورند) ـ خداوند، آمرزنده و مهربان است». (مائده/ ۳)

یعنی کدام روز است که این «چهار جهت» در آن جمع شده، هم کافران در آن مأیوس شده‌اند، و هم دین کامل شده، هم نعمت خدا تکامل یافته، هم خداوند آیین اسلام را به عنوان آیین نهایی مردم جهان پذیرفته است.

در این مورد، در میان مفسران سخن بسیار است، ولی آنچه جای شک نیست این است که: چنین روزی باید روز بسیار مهمی در تاریخ زندگی پیامبر(صلی الله علیه وآله) باشد، نه یک روز ساده و عادی و معمولی، زیرا این همه اهمیت برای یک روز عادی معنی ندارد.

لذا در پاره‌ای از روایات آمده است: بعضی از یهود و نصاری با شنیدن این آیه، گفتند: اگر چنین آیه‌ای در کتب آسمانی ما نقل شده بود، ما آن روز را روز عید قرار می‌دادیم.

اکنون باید از روی قرائن، نشانه‌ها و تاریخ نزول این آیه، و این سوره و تاریخ زندگانی پیامبر(صلی الله علیه وآله) و روایاتی که از منابع مختلف اسلامی به دست ما رسیده، این روز مهم را پیدا کنیم:

۱ ـ آیا منظور روزی است که احکام بالا درباره گوشت‌های حلال و حرام نازل شده؟

قطعاً چنین نیست، زیرا نزول این احکام واجد این همه اهمیت نیست نه باعث تکمیل دین است؛ زیرا آخرین احکامی نبوده که بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) نازل شده، به دلیل این که: در دنباله این سوره به احکام دیگری نیز برخورد می‌کنیم، علاوه بر این نزول این احکام سبب یأس کفار نمی‌شود، چیزی که سبب یأس کفار می‌شود، فراهم ساختن پشتوانه محکمی برای آینده اسلام است.

و به عبارت دیگر، نزول این احکام و مانند آن تأثیر چندانی در روحیه کافران ندارد و این که گوشت‌هایی حلال یا حرام باشد، آنها حساسیتی روی آن ندارند.

۲ ـ آیا منظور از آن «روز عرفه» در آخرین حج پیامبر(صلی الله علیه وآله) است؟! (همان طور که جمعی از مفسران احتمال داده‌اند).

پاسخ این سؤال نیز منفی است، زیرا نشانه‌های فوق بر آن روز نیز تطبیق نمی‌کند، چرا که حادثه خاصی که باعث یأس کفار بشود در آن روز واقع نشده، اگر منظور انبوه اجتماع مسلمانان است که قبل از روز عرفه نیز در خدمت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در «مکّه» بودند.

و اگر منظور نزول احکام فوق در آن روز است که آن نیز همان طور که گفتیم چیز وحشتناکی برای کفار نبود.

۳ ـ و آیا مراد «روز فتح مکّه» است (چنان که بعضی احتمال داده‌اند) با این که تاریخ نزول این سوره مدت‌ها بعد از فتح «مکّه» بوده است؟!

۴ ـ و یا منظور روز «نزول آیات سوره برائت» است، که آن هم مدت‌ها قبل از نزول این سوره، بوده است؟!

۵ و ۶ ـ و از همه عجیب‌تر احتمالی است که بعضی دیگر داده‌اند که: این روز، روز ظهور اسلام، یا بعثت پیامبر(صلی الله علیه وآله) باشد، با این که آنها هیچگونه ارتباطی با روز نزول این آیه ندارند و سال‌های متمادی در میان آنها فاصله بوده است.

بنابراین، هیچ یک از احتمالات ششگانه فوق با محتویات آیه سازگار نیست.

در اینجا احتمال دیگری نیز هست که تمام مفسران شیعه آن را در کتب خود آورده‌اند و روایات متعددی آن را تأیید می‌کند، و با محتویات آیه کاملاً سازگار است و آن این که:

منظور «روز غدیر خم» است، روزی که پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) امیر مؤمنان علی(علیه السلام) را رسماً برای جانشینی خود تعیین کرد، آن روز بود که کفار در میان امواج یأس فرو رفتند؛ زیرا انتظار داشتند آیین اسلام قائم به شخص باشد، با از میان رفتن پیغمبر(صلی الله علیه وآله) اوضاع به حال سابق برگردد، و اسلام تدریجاً برچیده شود.

اما هنگامی که مشاهده کردند، مردی که از نظر علم و تقوا و قدرت و عدالت بعد از پیامبر(صلی الله علیه وآله)، در میان مسلمانان، بی‌نظیر بود، به عنوان جانشینی پیامبر(صلی الله علیه وآله) انتخاب شد، و از مردم برای او بیعت گرفت، یأس و نومیدی نسبت به آینده اسلام، آنها را فرا گرفت و فهمیدند آئینی است ریشه‌دار و پایدار.

در این روز بود که آیین اسلام به تکامل نهایی خود رسید؛ زیرا بدون تعیین جانشین برای پیامبر(صلی الله علیه وآله) و بدون روشن شدن وضع آینده مسلمانان، این آیین به تکامل نهایی نمی‌رسید.

آن روز بود که نعمت خدا با تعیین رهبر لایقی همچون علی(علیه السلام) برای آینده مردم کمال یافت.

و نیز آن روز بود که اسلام با تکمیل برنامه‌هایش، به عنوان آیین نهایی از طرف خداوند پذیرفته شد (بنابراین جهات چهارگانه در آن جمع بوده).

علاوه بر این، قرائن زیر نیز این تفسیر را تأیید می‌کند:

الف ـ جالب توجه این که در تفسیر «فخر رازی» و تفسیر «روح المعانی» و تفسیر «المنار» در ذیل این آیه نقل شده است که: پیامبر(صلی الله علیه وآله) بعد از نزول این آیه بیش از هشتاد و یک روز عمر نکرد.

و با توجه به این که وفات پیامبر(صلی الله علیه وآله) در روایات اهل تسنن، و حتی در بعضی از روایات شیعه (مانند آنچه «کلینی» در کتاب معروف «کافی» نقل کرده است) روز دوازدهم ماه ربیع الاول بوده، چنین نتیجه می‌گیریم که روز نزول آیه درست روز هیجدهم ذی الحجه بوده است.

ب ـ در روایات فراوانی که از طرق معروف اهل تسنن و شیعه نقل شده، صریحاً این مطلب آمده است که: آیه شریفه فوق، در روز غدیرخم و به دنبال ابلاغ ولایت علی(علیه السلام) نازل گردید، از جمله:

۱ ـ دانشمند معروف سنّی «ابن جریر طبری» در کتاب «ولایت» از «زید بن ارقم» صحابی معروف، نقل می‌کند که: این آیه در روز «غدیر خم» درباره علی(علیه السلام) نازل گردید.

۲ ـ «حافظ ابو نعیم اصفهانی» در کتاب «ما نزل من القرآن فی عَلیّ(علیه السلام)» از «ابو سعید خدری» (صحابی معروف) نقل کرده که: پیامبر(صلی الله علیه وآله) در غدیر خم، علی(علیه السلام) را به عنوان ولایت، به مردم معرفی کرد و مردم متفرق نشده بودند تا این که آیه «اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ...» نازل شد.

در این موقع پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود:

اَللّهُ أَکْبَرُ عَلی اِکْمالِ الدِّیْنِ وَ اِتْمامِ النِّعْمَةِ وَ رَضِیَ الرَّبِّ بِرِسالَتِی وَ بِالْوِلایَةِ لِعَلِیٍّ(علیه السلام) مِنْ بَعْدِی، ثُمَّ قالَ: مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ:

«اللّه اکبر بر تکمیل دین و اتمام نعمت پروردگار و خشنودی خداوند از رسالت من و ولایت علی(علیه السلام) بعد از من، سپس فرمود: هر کس من مولای اویم علی(علیه السلام) مولای او است، خداوندا! آن کس که او را دوست بدارد دوست بدار، و آن کس که او را دشمن دارد، دشمن بدار، هر کس او را یاری کند یاری کن، و هر کس دست از یاریش بر دارد دست از یاری او بردار».

۳ ـ «خطیب بغدادی»، در تاریخ خود از «ابو هریره» از پیامبر(صلی الله علیه وآله) چنین نقل کرده که: بعد از جریان غدیر خم و پیمان ولایت علی(علیه السلام) و گفتار عمر بن خطاب: «بَخٍّ بَخٍّ یَا بْنَ أَبِی طالِب أَصْبَحْتَ مَوْلایَ وَ مَوْلی کُلِّ مُسْلِم» آیه «اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِیْنُکُمْ» نازل گردید.

در کتاب نفیس «الغدیر» علاوه بر روایات سه گانه فوق، سیزده روایت دیگر نیز در این زمینه نقل شده است.

در کتاب «احقاق الحق»، از جلد دوم تفسیر «ابن کثیر»، صفحه ۱۴ و از «مناقب خوارزمی»، صفحه ۴۷ نزول این آیه را درباره داستان غدیر از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نقل کرده است.

در تفسیر «برهان» و «نور الثقلین» نیز ده روایت از طرق مختلف نقل شده که این آیه درباره علی(علیه السلام) یا روز «غدیر خم» نازل گردیده، که نقل همه آنها نیازمند به رساله جداگانه است.

مرحوم «علامه سیّد شرف الدین» در کتاب «المراجعات» چنین می‌گوید: «نزول این آیه را در روز غدیر در روایات صحیحی که از امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) نقل شده، ذکر گردیده و اهل‌سنت، شش حدیث با اسناد مختلف از پیامبر(صلی الله علیه وآله) در این زمینه نقل کرده‌اند که صراحت در نزول آیه در این جریان دارد».

از آنچه در بالا گفتیم روشن می‌شود: اخباری که نزول آیه فوق را در جریان غدیر بیان کرده، در ردیف خبر واحد نیست که بتوان با تضعیف بعضی اسناد آن، آنها را نادیده گرفت. بلکه اخباری است که اگر متواتر نباشد لااقل مستفیض است، و در منابع معروف اسلامی نقل شده، اگر چه بعضی از دانشمندان متعصب اهل تسنن، مانند: «آلوسی» در تفسیر «روح المعانی» تنها با تضعیف سند یکی از این اخبار کوشیده‌اند بقیه را به دست فراموشی بسپارند و چون روایت را بر خلاف مذاق خویش دیده‌اند، مجعول و نادرست قلمداد کنند.

و یا مانند نویسنده تفسیر «المنار» با تفسیر ساده‌ای از آیه گذشته، بدون این که کمترین اشاره‌ای به این روایات کند، شاید خود را در بن‌بست دیده که اگر بخواهد روایات را ذکر کرده و تضعیف کند بر خلاف انصاف است و اگر بخواهد قبول کند بر خلاف مذاق او است!

نکته جالبی که باید در اینجا به آن توجه کرد این است که: قرآن در سوره «نور» آیه ۵۵ چنین می‌گوید:

وَعَدَ اللّهُ الَّذِیْنَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِیْنَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً...:

«خداوند به آنهایی که از شما ایمان آوردند و عمل صالح انجام داده‌اند، وعده داده است که آنها را خلیفه در روی زمین قرار دهد همان طور که پیشینیان آنان را چنین کرد، و نیز وعده داده آیینی را که برای آن پسندیده است مستقر و مستحکم گرداند، و بعد از ترس به آنها آرامش بخشد».

در این آیه خداوند می‌فرماید: آیینی را که برای آنها «پسندیده» در روی زمین مستقر می‌سازد.

با توجه به این که: سوره «نور» قبل از سوره «مائده» نازل شده است،

و با توجه به جمله «رَضِیْتُ لَکُمُ الاِسْلامُ دِیْناً» که در آیه مورد بحث، درباره ولایت علی(علیه السلام)نازل شده، چنین نتیجه می‌گیریم که اسلام در صورتی در روی زمین مستحکم و ریشه‌دار خواهد شد که با «ولایت» توأم باشد؛ زیرا این همان اسلامی است که خدا «پسندیده» و وعده استقرار و استحکامش را داده است.

و به عبارت روشن‌تر، اسلام در صورتی عالمگیر می‌شود که از مسأله ولایت اهل بیت(علیهم السلام) جدا نگردد.

مطلب دیگری که از ضمیمه کردن «آیه سوره نور» با «آیه مورد بحث» استفاده می‌شود این است که: در آیه سوره «نور» سه وعده به افراد با ایمان داده شده است:

نخست خلافت در روی زمین.

دیگر امنیت و آرامش برای پرستش پروردگار.

و سوم استقرار آئینی که مورد رضایت خدا است.

این سه وعده در روز «غدیر خم» با نزول آیه «اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِیْنُکُمْ...» جامه عمل به خود پوشید؛ زیرا نمونه کامل فرد با ایمان و عمل صالح، یعنی علی(علیه السلام) به جانشینی پیامبر(صلی الله علیه وآله) نصب شد و به مضمون جمله «الیَوْمَ یَئِسُ الَّذِیْنَ کَفَرُوا مِنْ دِیْنِکُمْ» مسلمانان در آرامش و امنیت نسبی قرار گرفتند و نیز به مضمون «وَ رَضِیْتُ لَکُمُ الاِسْلامُ دِیْناً» آیین مورد رضایت پروردگار در میان مسلمانان استقرار یافت.

البته این تفسیر، با روایاتی که می‌گوید آیه سوره «نور» در شأن مهدی(علیه السلام) نازل شده، منافات ندارد، زیرا «آمَنُوا مِنْکُمْ...» دارای معنی وسیعی است که یک نمونه آن در روز «غدیر خم» انجام یافت و سپس در یک مقیاس وسیع‌تر و عمومی‌تر در زمان قیام مهدی(علیه السلام) انجام خواهد یافت.

بنابراین، کلمه «الارض» در آیه، به معنی همه کره زمین نیست، بلکه معنی وسیعی دارد که هم ممکن است بر تمام کره زمین گفته شود، و هم به قسمتی از آن، چنان که از موارد استعمال آن در قرآن نیز استفاده می‌شود که: گاهی بر قسمتی از زمین اطلاق شده و گاهی بر تمام زمین (دقت کنید).

انتهای پیام/