دختران و تفنگ‌ها؛‌ گزارشی از جشنواره فیلم زنان در لندن

نمایی از فیلم 'شکوفا' محصول گرجستان

دهمین جشنواره فیلم های زنان در لندن (Birds Eye View Film Festival) که همه ساله در بهار برگزار می شود، روز ۱۳ آوریل با فیلم ملودرام کمدی شنا کن ماهی کوچک، شنا کن ساخته فیلمسازان فرانسوی، لولا بسی و روبن عمار، به کار خود پایان داد.

این جشنواره که روز هشتم آوریل با شعار "دختران، تفتگ ها، هنرمندان و شمایل ها" آغاز شد، جشنواره ای است که منحصراً به نمایش فیلم های فیلمسازان زن از سراسر جهان می پردازد و در طی ده سال گذشته، توانسته جای مهمی در تقویم رویدادهای سینمایی سالانه بریتانیا برای خود پیدا کند.

جشنواره امسال با اینکه حمایت موسسه فیلم بریتانیا (بی اف آی) را پشت خود داشت اما از نظر انتخاب فیلم ها، برنامه ریزی و میزان شرکت سینماگران مطرح زن، ضعیف تر از سال های گذشته برگزار شد.

به عنوان مثال می توان به حذف بخش مرور "فیلم های یک سینماگر زن" اشاره کرد که از مهم ترین بخش های این جشنواره در سال های گذشته بود. در این میان نمایش فیلم به درازای شب ساخته شانتال آکرمن، سینماگر بلژیکی و از مهم ترین سینماگران زن جهان، که در سال ۱۹۸۲ ساخته شده یک استثنا بود. به درازای شب، سمفونی شبانه آکرمن است که تماما در یک شب و در بروکسل می گذرد و دربردارنده ویژگی های سبکی و روایتی سینمای اوست.

امسال ۱۹ فیلم داستانی و مستند کوتاه و بلند از زنان فیلمساز سراسر جهان در این جشنواره شرکت داشت که از میان آنها ده فیلم، برای نخستین بار در بریتانیا به نمایش درآمدند.

چالش با فضای مردانه سینما

جو دانکومب، مدیر روابط عمومی این جشنواره، در مورد نوع فیلم های شرکت کننده در این جشنواره به بی بی سی می گوید: "ما فیلم هایی را انتخاب کردیم که تصورات کلیشه ای مردمی را که فکر می کنند فیلم هایی که زنان می سازند درباره مسائل پیش پا افتاده و دخترانه است، بر هم می زند."

وی در مورد ضرورت برگزاری جشنواره ویژه ای برای زنان فیلمساز می گوید: "صنعت سینما همواره در تسلط مردان بوده و مشارکت زنان سینماگر در آن به چشم نمی آید.

"در این میان نمایش فیلم به درازای شب ساخته شانتال آکرمن، سینماگر بلژیکی و از مهم ترین سینماگران زن جهان، که در سال ۱۹۸۲ ساخته شده یک استثنا بود"کافی است در این مورد به آمارها توجه کنیم. به هر حال ۵۰ درصد جامعه جهانی را زنان تشکیل می دهند اما ۹۰ درصد فیلم ها ساخته فیلمسازان مرد است و این قابل قبول نیست. در سال گذشته تنها ۶ درصد فیلم ها به وسیله زنان تهیه شده اند. ما با برگزاری این جشنواره و نمایش فیلم هایی از زنان سینماگر، سعی داریم که این وضعیت را تا حد ممکن تغییر دهیم."

جو دانکومب همچنین در پاسخ به این سوال که معیار این جشنواره برای انتخاب فیلم ها چیست، گفت: "دنبال فیلم هایی با کیفیت خوب هستیم. فیلم های غیرمتعارفی مثل شکوفا و هیچ اتفاق بدی نمی تواند بیفتد خیلی ها را شگفت زده کرد، چرا که خیلی از تماشاگران باور نمی کردند این فیلم ها را یک فیلمساز زن ساخته باشد."

فیلم شکوفا به کارگردانی سایمون گروس و نانا اکوتیمیشویلی از کشور گرجستان که فیلم افتتاحیه این جشنواره بود، داستان دو دختر نوجوان را در دوران جنگ داخلی گرجستان در تفلیس روایت می کند که جنگ، زندگی عادی آنها را به هم ریخته و نوجوانی آنها را تباه کرده است.

در شکوفه ظهور نسل جدیدی از سینماگران خلاق و مستعد در سینمای گرجستان را نوید می دهد.

هیچ اتفاق بدی نمی تواند بیفتد

هیچ اتفاق بدی نمی تواند بیفتد ساخته کاترین گب، نیز فیلم جسورانه ای از یک سینماگر زن جوان آلمانی و از فیلم های مطرح جشنواره فیلم کن سال گذشته بود. کاترین گب که در جلسه نمایش فیلم خود شرکت داشت گفت که فیلمش را بر اساس ماجرا و پرونده ای واقعی که ده سال قبل در آلمان رخ داد ساخته و ۲ سال و نیم روی فیلمنامه آن کار کرده است.

این فیلم درباره یک جوان ساده لوح آلمانی از یک گروه مذهبی پانک به نام "جیزس فریکز" است که تصادفا وارد خانواده ای می شود که شر خالص اند و او را تحت آزارهای جسمی و روانی قرار می دهند اما جوان هر بلایی را که آنها بر سرش می آورند تحمل می کند و نشانه ای از سوی خداوند و آزمونی الهی می داند.

کاترین گب در جلسه نشست پرسش و پاسخ- عکس از پرویز جاهد

فیلم تمثیلی از جامعه امروز آلمان است که فاشیسم و خشونت زیر پوست آن هنوز نفس می کشد. با این حال کاترین گب می گوید که فیلم او تنها درباره جامعه آلمان نیست و یک پرسش اخلاقی و انسانی را مطرح می کند.

"به درازای شب، سمفونی شبانه آکرمن است که تماما در یک شب و در بروکسل می گذرد و دربردارنده ویژگی های سبکی و روایتی سینمای اوست"ارجاعات آشکاری در فیلم به فیلم سالوی پازولینی وجود داشت. فیلمساز نیز در پاسخ به سوال من، تاثیرپذیری اش از فیلم پازولینی را تایید کرد و گفت فیلم سالو را در دوران تحصیلش در دانشگاه دیده و از همان زمان به شدت تحت تاثیر آن قرار گرفته است. با این حال سبک سینمایی مستندگونه او که دوربین روی دست، وجه مشخصه اصلی آن بود، کاملا با سبک پازولینی متفاوت بود.

دوستان دختر

اما یکی از فیلم های بسیار مهمی که در این جشنواره به نمایش درآمد، فیلمی بود به نام دوستان دختر که از فیلم های مستقل سینمای آمریکا در دهه هفتاد و ساخته فیلمسازی به نام کلودیا ویل است- فیلمی که کمتر به آن توجه شده و به زندگی دو دختر جوان نیویورکی همخانه می پردازد و استانلی کوبریک از ستایشگران آن بود. کوبریک در گفتگو با ویسنت مولینا فویکس، درباره این فیلم گفته است: " به نظر من یکی از جالب ترین فیلم های آمریکایی که در این سال ها دیده ام فیلم دوستان دختر ساخته کلودیا ویل است.

این یکی از محصولات کمیاب آمریکایی است و از نظر فیلمنامه و کارگردانی حساس، هوشمندانه و جدی آن شبیه آثار فیلمسازان اروپایی است."

ایرام حق، فیلمساز پاکستانی مقیم نروژ در فیلم من مال توام (نماینده نروژ در اسکار) به زندگی مهاجران آسیایی در اروپا و تضادها و مسائل بغرنج فرهنگی و اجتماعی آنها پرداخته است. روایتی از زندگی بازیگر زن مهاجری که در جامعه ای بیگانه، برای اثبات فردیت و هنر خود تلاش می کند اما جامعه و خانواده هر دو مانع تحقق خواسته های اویند.

کلی ریشارت که در سال ۲۰۱۱ با فیلم وسترن راه میان بر میک در جشنواره فیلم زنان لندن شرکت داشت، امسال با فیلم تازه اش حرکت های شبانه در این جشنواره شرکت کرده بود، تریلری نفس گیر که همانند کار قبلی این کارگردان جسور زن، انسان های درگیر در موقعیتی بحرانی و هولناک را به خوبی ترسیم کرده بود.

فیلم پزشک آلمانی ساخته لوسیا پوئنزو (از فیلم های مطرح بخش نوعی نگاه جشنواره کن و نماینده آرژانتین در اسکار) یکی دیگر از فیلم های مهم به نمایش درآمده در جشنواره فیلم زنان لندن بود؛ تریلری روانکاوانه و پر رمز و راز درباره زندگی واقعی جوزف منگل، جلاد اردوگاه های مرگ نازی ها در آشویتس، که بعد از تبعید به آمریکای لاتین در دهه شصت، با هویتی قلابی در آنجا به آزمایش های ژنتیک نژادپرستانه اش ادامه داد.

بخش فیلم های مستند

در بخش فیلم های مستند جشنواره زنان نیز ۹ فیلم از کشورهای مختلف به نمایش درآمد.

"امسال ۱۹ فیلم داستانی و مستند کوتاه و بلند از زنان فیلمساز سراسر جهان در این جشنواره شرکت داشت که از میان آنها ده فیلم، برای نخستین بار در بریتانیا به نمایش درآمدند"فیلم آرگریچ ساخته استفانی آرگریچ از سوئیس، مستند جذاب و صمیمانه ای بود که استفانی درباره مادرش مارتا آرگریچ، پیانیست معروف سوئیسی و عشق او به موسیقی ساخته بود.

حرامزاده ها ساخته دبورا پرکین از مراکش، تلاش گروهی از زنان مراکشی برای ثبت قانونی هویت فرزندان نامشروعشان را روایت می کرد. مراکش نخستین کشور اسلامی است که حق زنان مجرد را برای سرپرستی فرزند نامشروعشان به رسمیت شناخته است.

مستند لوبیاهای لعنتی ساخته سینماگر الجزایری نریمانه ماری (فیلم برگزیده جشنواره کپنهاگ) داستان گروهی از کودکان الجزایری را در زمان مبارزات استقلال طلبانه این کشور روایت می کرد که با رویکردی واقع گرا و شاعرانه به سبک فیلم های ژان ویگو ساخته شده بود.

بچه بلویل ساخته میا انگبرگ از سوئد، مستندی شاعرانه و فیلم مقاله ای از نوع آثار گدار و کریس مارکر درباره زمان، عشقی گمشده و خاطره بود که در پس زمینه شورش های خیابانی پاریس، روایت می شد.

الین استریچ: از من فیلم بگیر ساخته چیمی کاراساوا از آمریکا، پرتره ای مستند از الین استریچ، بازیگر برجسته تئاتر برادوی و سینمای هالیوود بود که روزهای پیری و بازنشستگی اش را می گذراند.

"فیلم کوتاه 'سوزن' ساخته آناهیتا قزوینی زاده، فیلمساز ایرانی ساکن آمریکا، تنها فیلم یک سینماگر زن ایرانی به نمایش درآمده در جشنواره فیلم زنان لندن بود"

لورا چکووی، مستندساز آمریکایی نیز در فیلم خوشبخت زندگی یک زن بی خانمان نیویورکی را در طی ۵ سال در خیابان های نیویورک دنبال کرده و رنج ها و آرزوهای او را تصویر کرده بود.

نشان آب ساخته جنیفر بیچوال و ادوارد برتینسکی مستندی درباره رابطه انسان و آب بود و فیلمسازان این موضوع را از غسل زائران هندو در روخانه گنگ در الله آباد هند تا کانال های آب کالیفرنیا دنبال کرده اند.

فیلم های صامت کلاسیک

علاوه بر نمایش فیلم های سینماگران زن، نمایش چند فیلم کلاسیک صامت از آثار مطرح تاریخ سینما با محوریت شخصیت زن، یکی دیگر از بخش های این جشنواره بود.

فیلم صامت سومورون ساخته ارنست لوبیچ، با بازی پل واگنر و پولا نگری، یکی از نخستین اقتباس های صامت سینما از داستان های "هزار و یکشب" است که در سال ۱۹۲۰ ساخته شد. امیرا خیر، خواننده و موسیقی دان سودانی مقیم لندن، با موسیقی و اجرای زنده خود، این داستان را همراهی کرده بود.

"به هر حال ۵۰ درصد جامعه جهانی را زنان تشکیل می دهند اما ۹۰ درصد فیلم ها ساخته فیلمسازان مرد است و این قابل قبول نیست"

فیلم باد شاهکار صامت ویکتور شوستروم، داستان گوتیک دختر جوان باکره ای (با بازی لیلین گیش) است که بادی وحشی او را به مرز جنون می کشاند. نمایش این فیلم نیز با اجرای زنده پیانوی لولا پرین همراه بود.

فیلم کمدی صامت چرا زنت را عوض می کنی؟ ساخته سیسیل ب دومیل، با بازی گلوریا سوانسون، از فیلم های دیگر این بخش بود که با اجرای زنده نیکی کینگ، آهنگساز و خواننده جاز بریتانیایی نمایش داده شد.

علاوه بر فیلم های بلند داستانی و مستند، در بخش فیلم های کوتاه و انیمیشن نیز فیلم هایی از سینماگران زن بریتانیایی، آمریکایی و فرانسوی به نمایش درآمد.

فیلم کوتاه سوزن ساخته آناهیتا قزوینی زاده، فیلمساز ایرانی ساکن آمریکا، تنها فیلم یک سینماگر زن ایرانی به نمایش درآمده در جشنواره فیلم زنان لندن بود. این فیلم که برنده جایزه اول فیلم های کوتاه "سینه فونداسیون" در جشنواره فیلم کن سال گذشته بود، داستان دختری است که در روزی که قرار است گوش هایش را سوراخ کنند، شاهد دعوا و اختلاف زناشویی بین پدر و مادرش هست.