افراط گرائی و اسلام هراسی، ابعاد و فرصت‌های بین المللی مقابله با آن

چندی پیش نشریه شارلی هبدو در اقدامی شرم آور اقدام به بازنشر کاریکاتور‌های موهن علیه پیامبر عظیم الشان اسلام نمود. پس از آن، ماکرون، رئیس جمهور فرانسه به دلایل سیاسی داخلی، از این عمل ناروا حمایت کرده و آن را در چارچوب آزادی بیان برشمرد. بعد از این اتفاق، احساسات بسیاری از مسلمانان جریحه دار شده و موج محکومیت زیادی علیه این مواضع به راه افتاد. در نهایت پس از فشار افکار عمومی، و از ترس تحریم اقتصادی مردمی علیه محصولات فرانسوی، ماکرون از مواضع خود عقب نشینی نمود. جدای از دلایل ارتکاب این عمل اسلام ستیزانه و نیات سیاسیون فرانسوی در حمایت‌های بعدی از آن، نفس عمل این نشریه، ناقض بسیاری از هنجار‌ها و قواعد بین المللی می‌باشد.

"چندی پیش نشریه شارلی هبدو در اقدامی شرم آور اقدام به بازنشر کاریکاتور‌های موهن علیه پیامبر عظیم الشان اسلام نمود"
یکی از این هنجار‌ها ممنوعیت «نفرت پراکنی» است که ارتکاب آن در بسیاری از اسناد بین المللی محکوم شده است. گرچه تعریف همه جانبه حقوقی از این مفهوم وجود نداشته و توصیف آنچه که «نفرت انگیز» خوانده می‌شود مبهم و بحث برانگیز است، با این حال و در چارچوب سند راهبرد و برنامه اقدامی که دبیرکل سازمان مل متحد، در سال ۲۰۱۹، جهت مقابله با این پدیده منتشر نمود اصطلاح «نفرت پراکنی» به هر نوعی از ارتباط با دیگری در قالب گفتار، نوشتار یا رفتار اطلاق می‌شود که متضمن زبان تحقیرآمیز، هجومی یا تبعیض آمیز علیه فرد یا گروهی، به دلیل ریشه‌های هویتی آن‌ها مانند مذهب، قومیت، ملیت، نژاد، رنگ، تبار، جنسیت، و... باشد همچنین توهین به ادیان مختلف، غیراخلاقی و خلاف بسیاری از مقررات بین‌المللی است. چنانکه اعلامیه حقوق بشر ملل متحد مصوب ۱۹۴۸، اعلامیه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد ۱۹۹۶، بیانیه اجلاسیه سران سازمان ملل متحد در ۱۲ دسامبر ۲۰۰۳ و بیانیه مصوب اجلاسیه دوربان سال ۲۰۰۳ شامل بند‌هایی در محکومیت توهین به ادیان و چهره‌های آسمانی می‌باشد.
حال در مقام راه حل باید اشاره نمود که تدابیر و فعالیت‌ها علیه این گونه جسارت‌ها به پیامبر عظیم الشان اسلام باید با راهبرد‌های موثر و اقدامات حقوقی بین المللی پیشگیرانه و مانا علیه مرتکبان همراه شود، در غیراین صورت این موج اعتراض‌ها تنها غلیان احساس و هیجانی خواهد بود که با گذر زمان فروکش خواهد کرد و در آینده نیز متاسفانه شاهد تکرار توهین‌ها و هتک حرمت‌ها خواهیم بود.

همچنین باید به این مساله توجه نمود که این «نفرت پراکنی» برخی غربی ها، مغذی جریان‌های افراطی این سو نیز شده و نهایتا چرخه بی پایان خشونتی ایجاد می‌شود که علاوه بر ریختن خون بیگناهان، نهایتا بر موج اسلام هراسی نیز خواهد دمید.   راه کار ماندگار دیگر جهت حفظ شئون و نماد‌های دینی مشروعیت زدایی از هتک حرمت مقدسات به بهانه آزادی بیان می‌باشد. توضیح آنکه کشور‌های غربی بیشتر پشتیبان ایده حفظ آزادی بیان بوده و در مقابل کشور‌های اسلامی خواستار محدودیت آن و ایجاد موانع حقوقی برای نفرت پراکنی به عنوان وسیله‌ای برای حفظ شان دین و مقدسات می‌باشند. نهایتا نقطه مصالحه نسبی این دو مکتب فکری در قطعنامه شماره ۱۸/۱۶ شورای حقوق بشر و همچنین برنامه اقدام رباط (۲۰۱۳) نمود می‌یابد. با این حال و در مقام اجرا هنوز نمی‌توان ادعا کرد که یک رویکرد بر دیگری غلبه یافته است.

"پس از آن، ماکرون، رئیس جمهور فرانسه به دلایل سیاسی داخلی، از این عمل ناروا حمایت کرده و آن را در چارچوب آزادی بیان برشمرد"در این خصوص باید توجه نمود که بعد از نگارش متون قطعنامه‌های بین المللی تفسیری می‌تواند به رویه و هنجار غالب جهانی تبدیل شود که هم در عرصه عملی گوی اجرا را از سایر تفاسیر رقبا برباید و هم در عرصه نظری پردازش و شرح و بسط بیشتری یابد.
اینجاست که دو بخش نهاد‌های جامعه مدنی مسلمانان و مومنان پژوهشگر و همچنین نهاد‌های دولتی باید نقش پر رنگ تری ایفا نمایند. در این چارچوب، می‌توان با تعریف دستورکار‌های مشخص (مانند تصویب قطعنامه‌های مختلف در سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی، ارائه پژوهش‌های مستند و فقهی، برگزاری دوره‌های آموزشی و...) تفسیر خود را بیشتر جهانی نموده و هزینه سیاسی حیثیتی مرتکبان را به گونه‌ای بالا برد که کسی با هیچ توجیحی نتواند به هتک حرمت مقدسات ورود کند.
جدای از ایجاد ابتکارات جدید، از برخی رویه‌های جاری بین المللی نیز می‌توان برای مقابله با اسلام هراسی و نفرت پراکنی علیه مقدسات اسلامی بهره برد. یکی از این آخرین هنجار‌های بین المللی، «برنامه اقدام دبیرکل سازمان مل متحد جهت مقابله با پدیده نفرت پراکنی» مصوب سال ۲۰۱۹ می‌باشد.

در راستای این برنامه اقدام، تلاش‌های دبیرکل و سازمان ملل در دو چارچوب مقابله با عوامل محرک و ایجاد کننده این پدیده و فعال سازی ظرفیت‌های سازمان ملل متحد جهت پاسخ به این چالش سامان یافته است. از جمله اهداف این «برنامه اقدام» ظرفیت سازی برای دولت‌ها می‌باشد. در این بخش، جمهوری اسلامی ایران داری ظرفیت مناسبی جهت ارائه مشاوره به نهاد‌های ذیربط سازمان ملل متحد و همچنین دریافت کمک‌های فنی از سوی این نهاد می‌باشد.
بخش‌هایی مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان تقریب اسلامی، نهاد‌های گفتگوی ادیان و... دارای تجربیات فراوانی از سمینار‌ها و جلسات متعدد گفتگوی بین الادیانی، بین مذهبی، بین فرقه‌ای می‌باشند که با ارتباط بین این بخش‌ها و این گونه نهاد‌های جهانی می‌توان برای آن‌ها دستورکار بین المللی نیز تعریف نمود.

به عنوان مثال با واسطه گری نهادی مانند یونسکو با کارگزاران ایرانی نه تنها می‌توان دستورکار‌های سیاسی فرهنگی نظام را در سطح منطقه (مانند ایده مجمع گفتگوی منطقه ای) با کارآمدی بیشتری به پیش برد همچنین با تعریف پروژه‌های مشترک کاری و به واسطه این نهاد‌های جهانی، اسلام هراسی و هتک حرمت مقدسات را متوقف نمود.

«و صلی الله علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطیبین الطاهرین»   امیر فاطمی صدر پژوهشگر روابط بین الملل