دف نوازی در افغانستان

ساختمان دف از گذشته‌ها تا به امروز متشکل از چنبر چوبی دایره‌ای می‌باشد

دف یکی از قدیمی‌ترین سازهای ضربه است، که متعلق به فرهنگ یا مکان خاص نیست ولی بر طبق روایات از روزگاران کهن، آریایی‌ها مراسم جشن نوروز و تحویل سال را با نواختن دف برگزار می‌کردند.

همین‌گونه نقش‌های تراشیده‌ایی از نوازندگان دف را در آثار و آبدات باستانی سرزمین خویش(افغانستان) مشاهده می‌نماییم.

در اشعار کلاسیک زبان فارسی از این ساز، گاهی در بزم و سرود و گاهی در موسیقی سماع وعرفان تذکر رفته است.

من که شب‌ها ره تقوا زده‌ام با دف و چنگ

این زمان سر به ره آرم چه حکایت باشد

حافظ

سراینده‌ای این غزل ساز کرد

دف و نی و چنگ را هم آواز کرد

فردوسی

قانون به زخمه نازان دف از طپانچه خندان

برساز ما فتاده است یکسر بلای مطرب

بیدل دهلوی

مولانا جلال الدین محمد بلخی که از دلباختگان موسیقی و سماع بوده است این ساز را به دیده ویژه می‌نگریست چنانچه پیروان طریقت سماع مولویه تا به امروز دف را به دیده قدر و احترام یاد کرده است.

هله من مطرب عشقم، دگران مطرب زر

دف من دفتر عشق است دف ایشان دف تر

مولوی

ای مطرب جان چو دف بدست آمد

این پرده بزن که یار مست آمد

مولوی

به یک رخ دف پوست کشیده می‌شود و با کوبیدن دست و نوازش انگشتان نواخته میشود

ساختمان دف از گذشته‌ها تا به امروز متشکل از چنبر چوبی دایره‌ای می‌باشد که به یک رخ آن پوست کشیده می‌شود و با کوبیدن دست و نوازش انگشتان نواخته میشود.

در دور چنبر زنگ‌های کوچکی قراردارد که در گذشته به نام جلاجل یا زنگوله یاد می شد. دف را در مناطق مختلف افغانستان به این نامها یاد می‌کنند:

در کابل، هرات، بادغیس و شهر‌های بزرگ: دایره

در لهجه هزارگی: دریه

در نورستان : بومبوک

در بدخشان: دف

در غزنی: داریه

در پکتیا:چمبه

و........

بعضی‌ها به این باوراند که دف در کشور ما تنها توسط بانوان و در منازل نواخته می‌شود.

ولی در روستاها و مناطق دور افتاده افغانستان این ساز را بیشتر مردان می‌نوازند. در نورستان دف یگانه ساز ضربی است که از آن در موسیقی استفاده می‌گردد.

در موسیقی پنجشیر با همراهی دف به اجرای مقام، قرصک و سنگردی می‌پردازند.

"در نورستان دف یگانه ساز ضربی است که از آن در موسیقی استفاده می‌گردد.در موسیقی پنجشیر با همراهی دف به اجرای مقام، قرصک و سنگردی می‌پردازند"در موسیقی بومی بادغیس دایره و دهل خراسانی سازیست که بیشتر استفاده می‌شود.

در موسیقی مشرقی و جنوب افغانستان نیز نواختن دایره مروج بوده که به مرور زمان کمرنگ شده است.

وبه صورت عموم نواختن دف در موسیقی بومی و محلی، چهار سمت افغانستان از گذشته‌ها تا به امروز رواج داشته و دارد ولی از سالیان متمادی بدینسو در باره اهمیت این ساز، پیشینه تاریخی، موجودیت و رشد این ساز در موسیقی افغانستان کمترین توجه هم صورت نگرفته است.

از آغاز فعالیت رادیو کابل تا به امروز این ساز در موسیقی افغانستان حضور رسمی نداشته است.

صرفا یکبار در د‌هه هشتاد میلادی نخستین گروه موسیقی ازبیکی در ریاست موسیقی رادیو کابل تشکیل شد که این گروه توسط عبدالاحد سحر، هنرمند ازبیک تبار افغان رهبری می‌شود.

آلات موسیقی این گروه دف، قشقارچه، چهار‌تار ازبیکی و نی بود.

دف در موسیقی افغانستان حضور رسمی نداشته است.

در آموزشگاه‌های موسیقی افغانستان مانند انستیتوت موسیقی، دانشکده هنر‌ها در کابل و هرات نیز برای تدریس این ساز تا به امروز برنامه و میتود درسی وجود ندارد.

امروز دراکثر نقاط کشور به ویژه در هرات و بادغیس تنها موسپیدان و جوانان روستایی نوازندگان این ساز هستند و در جمع هنرمندان جوانان هرات ویا مناطق دیگر تا امروز کسی به فراگیری ونواختن این سازاصیل به گونه علمی نپرداخته است.

از دیدگاه عوام در هرات دف به دست گرفتن و نواختن آن به دیده حقارت دیده می‌شود در حالیکه شماری زیادی جوانان هراتی به شندیدن دف علاقه دارند و از شنیدن موسیقی عرفانی ایران ترکیه و... با نوای دف و نی و تنبور لذت می‌برند.

نوازندگان روستایی‌ما همه دف را به شکل ساده و ابتدایی می‌نوازند. چون این نوازندگان نیاز به رهنما و آموزگار دارند.

امروز در موسیقی بدخشان و تخار نیز این ساز کمرنگ گشته است ولی در مناطق پامیر بدخشان از گذشته ها تا به امروز دف و دف بزم پابر‌جا باقی مانده است.

مگربرای گسترش و توسعه آن اقدامی صورت نگرفته است.

دف نوازان افغانستان در موسیقی محلی

هرات و بادغیس: محمود، حیدر، صفدر، نوربای، صوفی رسول پلنگ، بابا حیدر دایره گی، تاج محمد دایره گی، غلام نبی دایره چی، بابو جلال، غلام نبی زنده دل، صفدر، دوست محمد غیزان،استا کریم سیل و ...

پکتیا: استاد گل زمان که در آغاز فعالیت های هنری اش با نواختن دف آواز میخواند

بدخشان: محمد رضا پدر میری مفتون، محمد اکبر مغول از واخان، محمد اکبر دفچی از فیض آباد، اکه یاسین فیض آبادی پسر محمد اکبر دفچی و دیگران.

دف نوازی در برونمرزها

حکیم لودین که در کشور المان زندگی می کند، یگانه نوازنده افغان است که دف را به شکل علمی آن می نوازد و در نزد هنرمندان خارجی از محبوبیت خاص برخوردار است.

همچنان دو هنرمند معروف افغان سیر هاشمی و نادر سالار که یکی در آلمان و دیگری در آمریکا بسر می‌برند، نیز دف می‌نوازند.

آنها تلاش دارند تا در این رشته بیشتر بیاموزند.

همایون سخی رباب نواز چیره دست افغان نیز با ابتکار تازه به اجرای یک قطعه موسیقی سازی به نام "جوش" پرداخته است که با رباب، دف، طبله و گیتار اجرا شده است.

اوزان ضربی دف

"ساله موسیقی "بهجت الروح" اثرعبدالمومن ابن صفی الدین از معدود کتاب هاییست که در مورد موسیقی در سرزمین ما(افغانستان) نوشته شده است.

در فصلی از این کتاب به شرح برخی از اوزان ضربی موسیقی پرداخته شده است. به باور زیاد این هجاء‌های ضربی برای نواختن دف بوده است چون این هجاها آواز‌هایی اند که از دف شنیده می‌شود مثل تن، تنن و .....

مولانای بلخی نیز در اشعارش از این هجاء ها ذکر نموده است:

مطربا بهر خدا تو غیر شمس الدین مگو
بر تن چون جان او بنواز تن تن تن تنن