طرح «معماری ماه تا مریخ»؛ ایجاد یک مستعمره فضایی یا جاه‌طلبی بشر در مسیر تحول علمی؟

دانشیار گروه فیزیک فضا دانشگاه تهران با بیان این‌که در یکی دو سده اخیر و در عصر کنونی ماه و مریخ تقریباً با اهداف و استراتژی مشترکی دنبال می‌شوند، گفت: اخیراً ناسا موضوعی را تحت‌عنوان معماری ماه تا مریخ عنوان‌کرده است.

دکتر محمدجواد کلائی در گفت‌‎وگو با ایسنا، اظهار کرد: گرچه معماری فوق از طرف ناسا مطرح و هدایت می‌شود، اما احتمالاٌ کشورهای دیگری چون چین، ژاپن، هند و کشورهای اروپایی در این راه برنامه‌ریزی دارند. آیا این به‌معنای آغاز ایجاد یک مستعمره فضایی است یا یک جاه‌طلبی ناگزیر برای بشر در مسیر تحول علمی؟

وی با بیان این‌که این معماری موارد و عملیات مورد نیاز برای مأموریت‌های ماه و مریخ را به‌عنوان یک سیستم متحد در نظر می‌گیرد، گفت: هدف اصلی آن آماده‌سازی موارد لازم برای سکونت طولانی‌مدت در ماه و مریخ است.

رئیس بخش فیزیک خورشیدی و نجوم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با بیان این‌که این موضوع سیاست‌ها و اهداف متعددی را دنبال می‌کند، افزود: در همین راستا، ناسا سال گذشته کارگاه‌های متعددی را با شرکت آژانس‌های فضایی مطرح جهان، دانشگاه‌های آمریکا و برخی صنایع آمریکا برگزار کرد که در آن سیاست‌ها و اهداف درازمدت را تعیین و مستندسازی کردند، این حاکی از آن است که اقامت طولانی‌مدت در ماه و مریخ و مسائل جانبی آن، چه از نظر علمی و چه اقتصادی با جدیت دنبال می‌شود.

دکتر کلائی با بیان این‌که این اهداف شامل حوزه‌های متنوعی می‌شود، گفت: از آن‌جمله می‌توان به علوم سیاره‌ای و نجومی، علوم بنیادی، علوم زیستی و بیولوژی، فناورانه و رباتیک، حمل‌ونقل فضایی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اقامت در ماه و مریخ اشاره کرد. همچنین شامل فعالیت‌های اقتصادی می‌شود، به‌عنوان مثال گسترش حوزه اقتصادی فراتر از مدار زمین برای حمایت از صنعت و نوآوری از آن‌جمله است.

عضو هیئت علمی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با بیان این‌که در این معماری اهداف زیادی دنبال می‌شود، ادامه داد: از این اهداف در حوزه زیستی، می‌توان به مواردی چون درک و چگونگی واکنش زیستی به محیط‌های ماه، مریخ و فضای بینابین آن‌ها جهت پیشبرد دانش‌ و حمایت از مأموریت‌های فضایی ایمن و کاهش خطرات برای اکتشافات آینده اشاره کرد.

دکتر کلائی ادامه داد: همچنین در حوزه علمی می‌توان از اهدافی مانند توسعه روش‌های انسانی و تکنیک‌های پیشرفته، مثلاً استفاده از تکنیک‌های رباتیک برای بررسی مکان‌ها، انجام اندازه‌گیری‌ها در مکان، جهت بهینه‌سازی زمان فضانوردی در سطح ماه و مریخ، حفظ و محافظت از مناطق سایه‌دار دائمی ماه و سمت دور ماه که تحت‌عنوان سمت آرام رادیویی نیز شناخته می‌شود یا از برنامه‌ریزی برای درک بهتر پدیده‌های مرتبط به اقلیم فضایی جهت پیش‌بینی دقیق محیط دینامیکی از فضا تا سطح ماه و مریخ نام برد.

دانشیار گروه فیزیک فضا دانشگاه تهران درباره دیگر اهداف معماری ماه تا مریخ ناسا، گفت: در حوزه علمی کاربردی همچنین می‌توان به اهدافی مانند مشخص کردن منابع ماه و مریخ که در دسترس هستند یا جمع‌آوری داده‌های تحقیقات علمی و تجزیه ‌و تحلیل ذخایر بالقوه برای فعال کردن استفاده از منابع ماه و مریخ در مأموریت‌های فضایی اشاره کرد.

ایجاد یک سیستم تولید و توزیع برق در ماه از اهداف زیرساختی مربوط به ماه در معماری ناسا

دکتر کلائی ادامه داد: از اهداف زیرساخت‌های مربوط به ماه در این معماری، ایجاد یک سیستم تولید و توزیع برق در ماه برای پشتیبانی از عملیات رباتیک و انسانی و ایجاد یک زیرساخت بهره‌برداری جهانی از ماه است که در آن صنعت آمریکا و شرکای بین‌المللی آن برای داشتن یک اقتصاد قوی وابسته به ماه بتوانند حضور رباتیک و انسانی مستمر خود را روی سطح ماه حفظ کنند. سرانجام در این معماری، در زمینه حمل‌ونقل فضایی، به توسعه سیستم‌هایی که قادر به بازگرداندن طیف وسیعی از محموله‌ها از سطح ماه و مریخ به زمین هستند، اشاره شده است.

دانشیار گروه فیزیک فضا دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود درباره مریخ و اکتشافات درباره این سیاره جنجالی، گفت: اندازه‌گیری‌های نوترون توسط اودیسه مریخ حاکی از وجود آب فراوان در زیر سطح هر دو قطب مریخ است، علاوه براین مقدار حیرت‌انگیزی از آب زیرسطحی را در دو منطقه نزدیک خط استوا نیز نشان داده‌اند.

دکتر کلائی خاطرنشان کرد: یک توضیح احتمالی که در این‌باره ارائه شد، این بود که احتمالاً حدود یک ‌میلیون سال پیش، نیروهای گرانشی سیارات دیگر باعث تغییر موقتی در شیب محور چرخش مریخ شدند، به‌طوری‌که کلاهک‌های یخی در معرض نور مستقیم خورشید قرار گرفتند که باعث تبخیر بخشی از آب و در نهایت منجمد شدن مجدد در نقاط دیگر سیاره شد.

وی در توضیح تکمیلی مکانیسم تشخیص احتمالی وجود آب در سطح سیاره مریخ، گفت: پرتوهای کیهانی ذرات زیراتمی سریع و پرانرژی هستند که معمولاً از فضای بین ستاره‌ای وارد منظومه شمسی می‌شوند.

"با این‌حال، اگر مولکول‌های آب در لایه‌های سطحی وجود داشته باشند، هسته ‌اتم‌های هیدروژن در این مولکول‌ها، نوترون‌ها را جذب و از فرار آن‌ها جلوگیری می‌کنند"زمانی ‌که این ذرات به خاک مریخ برخورد و نفوذ می‌کنند، با هسته ‌اتم‌های موجود در خاک برخورد می‌کنند و باعث آزادسازی نوترون‌ها می‌شوند.

عضو هیئت علمی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ادامه داد: این نوترون‌های آزادشده که بیشتر از لایه‌های سطحی سرچشمه می‌گیرند، می‌توانند به لایه سطحی بیرونی‌تر نفوذ کنند، از آن بگذرند و نهایتاً به فضا فرار کنند. با این‌حال، اگر مولکول‌های آب در لایه‌های سطحی وجود داشته باشند، هسته ‌اتم‌های هیدروژن در این مولکول‌ها، نوترون‌ها را جذب و از فرار آن‌ها جلوگیری می‌کنند. ابزاری که روی مدارگَرد اودیسه مریخ نصب شده است، نوترون‌هایی را که از مریخ می‌آیند را تشخیص می‌دهد و بدین ترتیب جایی که دستگاه کمبود نوترون را پیدا می‌کند، جایی است که خاک، حاوی هیدروژن و احتمالا آب است.

به گفته کلایی، نتایج این اندازه‌گیری‌ها، توسط اودیسه مریخ نشان داده است که آب فراوانی در زیر سطح هر دو قطب مریخ وجود دارد.