زاینده‌رود؛ زندگی‌سازی که دار و ندار آنها بود

مردم اصفهان سال پیش بازگشت آب به بستر زاینده‌رود را با شور و شادی استقبال کردند و آنرا جشن گرفتند

نیره اخوان بی‌طرف، نماینده اصفهان در مجلس ایران در نطق میان دستور خود، بی‌تدبیری و عدم رعایت قانون مدنی را عامل اصلی خشک شدن زاینده‌رود و نابودی کشاورزی در حاشیه این رودخانه خواند. پدیده‌ای که چند سالی است غبار غم بر چهره شهر اصفهان نشانده است.

همزمان شاهرخ فاتح، رئیس مرکز ملی هشدار و پایش خشکسالی سازمان هواشناسی ایران از مشاهده "لکه‌های بسیار شدید خشکسالی در خراسان شمالی، سمنان و تهران طی دو سال گذشته" خبر داده است.

خشک شدن زاینده‌رود به هر دلیلی که باشد، غبار غم بر چهره شهر اصفهان نشانده است

آقای فاتح ولی می‌گوید "در این مدت اگرچه در استان‌های خراسان شمالی، سمنان، تهران، قم، البرز، کردستان، اردبیل، آذربایجان شرقی و همدان خشکسالی‌های خفیف تا بسیار شدید نشان می‌دهند، بقیه مناطق کشور به استثناء جنوب اصفهان، مناطق وسیعی از یزد، کرمان، نقاطی از آذربایجان شرقی و غربی و مناطقی از خوزستان که ترسالی ضعیف تا متوسط نشان می‌دهند، شرایط نرمال داشته‌اند".

از سخنان رئیس مرکز ملی هشدار و پایش خشکسالی چنین برمی‌آید که در دو سال گذشته در استان اصفهان، از نظر شرایط زیست‌محیطی ترسالی ضعیف تا متوسط یا دستکم وضعیت معمولی وجود داشته است.

بسیاری از اهالی اصفهان که در زمستان و بهار گذشته شاهد بارش‌های بیشتری نسبت به سال‌های پیش بودند، امیدوارانه به بازگشت آب به بستر زاینده‌رود می نگریستند.

ولی آنها هنوز زیر پایه پل‌های باستانی به خشکی این رودخانه مهم مرکز ایران می‌نگرند و از سرنوشت آن نگران هستند.

علیرضا افتخاری خواننده اصفهانی سال پیش، زمانی که علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران برای افتتاح میدان امام علی به اصفهان رفته بود در این باره ترانه‌ای اجرا کرد و از رئیس مجلس و دیگر مسئولان خواست به نگرانی‌های مردم اصفهان در مورد این رودخانه توجه کنند.

علیرضا افتخاری نگرانی خود در باره خشک‌شدن زاینده‌رود را در قالب یک ترانه ابراز کرده است

افتخاری کلیک

در این ترانه که شعر آن را سعید بیابانکی سروده، نگرانی خود در مورد ناپدید شدن زاینده‌رود را بیان کرده است:

آن رود زندگی‌‎ساز دار و ندار ما بود

در شهر روشنایی آیینه‌دار ما بود

ای دوستان بگویید زاینده‌رود من کو؟

دنیای خاطراتم، بود و نبود من کو؟

طوری که از حرف‌های نیره اخوان بی‌طرف، نماینده محافظه کار اصفهان در مجلس بر می‌آید، مردم حاشیه زاینده‌رود خود دست به عمل شده‌اند تا مشکل رودخانه محبوب مرکز ایران که در عین حال هزاران سال نان‌آور بسیاری از کشاورزان حاشیه آن بود را حل کنند.

این نماینده مجلس در نطق خود با گلایه از وزیر نیرو گفته است: "وزارت نیرو با کار خودجوشی که مردم در ساماندهی زاینده رود شروع نموده‌اند و حریم رودخانه را در برخی نقاط آزاد کرده‌اند، نیز با برداشت های غیر مجاز برخورد کرده‌اند، همراهی نمی‌نماید."

"در این مدت محدود از اشکاوند تا زیار این ساماندهی آغاز شده است. اگر وزارت نیرو اقدام می‌کرد حتما حدود ۱۰ میلیارد تومان برآورد هزینه می نمود ولی متاسفانه قدمی برای حمایت از این عزیزان برنداشت."

نیره اخوان بی‌طرف، نماینده اصفهان می‌گوید وزارت نیرو با کار خودجوشی که مردم در ساماندهی زاینده‌رود شروع نموده‌اند همراهی نمی‌کند.

خانم اخوان که چندین دوره نماینده اصفهان در مجلس بوده با توصیف زمین‌های سابقا سبز حاشیه زاینده‌رود همچنین خواستار رسیدن آب به حقابه‌داران شده و گفته است: "وزیر محترم پس از یک سال حاضر نشده است در روستاها و شهرهای شرق اصفهان حاضر شود که تبدیل صحرا به کویر را از نزدیک شاهد باشد و پاسخ قانع کننده‌ای به مردم بدهد."

کمبود آب زاینده رود و خشک‌شدن بخش بزرگی از آن در غرب و شرق شهر اصفهان در سال‌های گذشته به مسئله‌ای جدال‌برانگیز در حاشیه این رودخانه و بخصوص در شهر اصفهان تبدیل شده و دامنه این جدال‌ها حتی به استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان هم کشیده شده است.

بعضی از اهالی خوزستان و چهارمحال و بختیاری در ماههای گذشته در همایش‌های بزرگ و کوچک به انتقال آب کارون و همچنین رودخانه بهشت‌آباد که از سرچشمه‌های کارون است، به زاینده‌رود اعتراض کرده‌اند.

نیره اخوان بی‌طرف، نماینده اصفهان

"وزیر محترم پس از یک سال حاضر نشده است در روستاها و شهرهای شرق اصفهان حاضر شود که تبدیل صحرا به کویر را از نزدیک شاهد باشد و پاسخ قانع کننده‌ای به مردم بدهد"

در مقابل مسئولان و مردم استان اصفهان با پیگیری خواهان احداث سریع تونل‌های بهشت‌آباد و گلاب۲ بوده‌اند که به اعتقاد آنها می‌تواند زندگی را به زاینده‌رود و شهر و روستاهای اطراف آن بازگرداند.

انتقال آب کارون به زاینده‌رود نظریه‌ای قدیمی است که گفته می‌شود اولین بار در زمان صفویه طرح شده اما احداث اولین تونل آن در کوهرنگ بختیاری در زمان پهلوی اجرا شده است. تونل دوم بعد از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۶۴ به بهره‌برداری رسیده ولی تونل سوم آن در حال اجراست و در شرایط امروز مورد منازعه است.

یکی از مسئولان اصفهان در مورد مسئله اختلاف بین اصفهان، خوزستان، و چهارمحال بر سر آب گفته بود: "اگر قرار است مدیریت آب به صورت استانی و محلی صورت پذیرد، استان خوزستان نیز باید درب چاه‌های نفت را ببندد و به سایر استان‌ها قطره‌ای نفت ندهد".

از سده‌ها پیش آب زاینده‌رود برای مردم اطراف این رودخانه جنبه حیاتی داشته است

اما مالکیت آب و اختلاف بر سر آن در اقلیم خشک و کویری ایران تاریخی بسیار قدیم‌تر از نفت دارد که از اول به مالکیت دولت درآمده است. طومار شیخ‌بهایی که آب زاینده‌رود را با یک طرح مهندسی قانونمند در همه فصول سال به تک‌تک نیازمندان حاشیه آن می‌رسانده، خود سندی بر این مدعاست که استفاده از آب از قدیم مورد اختلاف کشاورزان و مردم بوده است.

تغییرهای زیست‌محیطی که در سالهای اخیر ایجاد شده و استفاده نامناسب یا بیش از حد از رودخانه‌ها و دریاچه‌های جهان، بسیاری از آنها را در معرض خشکی قرار داده است.

مجله نشنال جئوگرافیک از ۸ رودخانه بزرگ دنیا در آسیا و آمریکا و استرالیا نام می‌برد که بواسطه استفاده بیش از حد از آن‌ها در روند خشک شدن قرار دارند.

در بین این رودخانه‌ها نامی از زاینده‌رود نیست، اما برخی از کارشناسان و بسیاری از مردم اصفهان مرگ رودخانه خود را به سوء مدیریت و استفاده نامناسب از آن نسبت می‌دهند، نکته‌ای که در نطق نماینده اصفهان هم شنیده می‌شود.

ناسا، آژانس فضایی آمریکا، سال پیش در گزارشی در باره کم شدن ذخیره‌های آبی در خاورمیانه و از جمله در ایران هشدار داده و گفته بود که بسیاری از مناطق ایران می‌تواند در آینده با کمبود جدی آب مواجه شود.

یافتن راه حل برای این مشکل به یک برنامه‌ریزی تخصصی و جدی نیازمند است که به گفته فعالان محیط‌زیستی هنوز عملی نشده است.

ریشه کم آبی یا خشک شدن زاینده‌رود هر چه که باشد، برای مردم اصفهان که بخشی از هویت تاریخی خود را در این رودخانه و معماری‌های چند هزار ساله آن می‌دانند، مسئله‌ای تلخ است که کنار آمدن با آن هم برای نسل فعلی و هم برای نسل‌های آینده دشوار خواهد بود.

شاید برای همین است که حاشیه بستر خشک زاینده‌رود و دهانه‌ پل‌ها‌ی روی آن همچنان محل گردش، استراحت، غذاخوردن، ملاقات و حتی آوازخوانی اصفهانی‌هاست که سال پیش بعد از بازگشت آب به بستر رودخانه با حضور و شادی خود برای استقبال از آب، جشنی بزرگ برپا کردند.

شادی و شوری که تنها زمانی کوتاه ادامه داشت و غبار غم دوباره بر بستر زاینده‌رود نشست.