توسعه راهبردهای آموزشی و آگاهی بخشی؛ گامی موثر در مهار ایدز

امروزه جوامع انسانی مختلف با بیماری ایدز دست به گریبان هستند. بیش از ۹۵ درصد از افراد دارای ایدز در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند. البته ایران نیز از این قضیه مستثنی نیست و شماری از شهروندان ایرانی به این بیماری مبتلا هستند.

پس از بیماری جذام این بار نام ایدز بود که در قالب اصطلاحات پزشکی تبیین می شد اما در اصل اسطورهای اخلاقی به آن جان می داد، ناگهان ترسی نو به نام ایدز در هیأتی موهوم ظاهر شد تا نهایت وحشت را در میان مردم از تصور دردی جسمی و اخلاقی ایجاد کند؛ درد نامشخصی که قدرت نابود کردن و توانایی وحشت آفرینی آن به طرزی گنگ درهم آمیخته بود. 

در ابتدا همه گیر شدن جهانی ایدز، برخی پندارها به ایجاد و تشدید برچسب و طرد این بیماران دامن زد از جمله این تصورات می توان به اینکه ایدز به مثابه یک جرم و در نهایت بیماری ایدز به عنوان بیماری غیر خودی تلقی می شد که تنها افراد مربوط به بخش های خاصی از جامعه را تهدید می کند، اشاره کرد.

این بیماری باعث ایجاد نقص در سیستم دفاعی بدن می شود و فعالیت صحیح دفاعی بدن را مختل می‌کند و از طریق ویروسی به ‌نام HIV از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد. از آنجا که سیستم ایمنی فرد مبتلا به ایدز ضعیف می‌شود، بیمار ممکن است دچار انواع متفاوت از نشانه ‌های بیماری‌ ها و عفونت ‌های فرصت ‌طلب شود. همه ساله روز نخست دسامبر که به نام روز جهانی ایدز نامگذاری شده مراسم هایی در این زمینه در کشورهای مختلف برگزار می شود. 

در سال ۲۰۲۰ میلادی، توجه جهانی بر اپیدمی کووید ۱۹ و تاثیر آن بر زندگی و معیشت افراد متمرکز است.

"از آنجا که سیستم ایمنی فرد مبتلا به ایدز ضعیف می‌شود، بیمار ممکن است دچار انواع متفاوت از نشانه ‌های بیماری‌ ها و عفونت ‌های فرصت ‌طلب شود"حذف انگ و تبعیض، توجه به عموم افراد جامعه جهت دریافت خدمات سلامت بر اساس رویکردهای عدالت محور، از کلیدهای اصلی مواجهه با اپیدمی هایی از قبیل کووید ۱۹ و اچ آی وی است. با توجه به این موارد، موضوع روز جهانی ایدز امسال همبستگی جهانی، مسوولیت مشترک انتخاب شده است.

به مناسبت روز جهانی مبارزه با ایدز، پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت وگو با محمد ساعدی متخصص بیماری‌های عفونی و کارشناس در زمینه آموزش سلامت، پرداخته است. دیدگاه های وی را در ادامه از نظر می گذرانیم.

*** ایرنا: این بیماری نوپدید که به واسطه ماهیت خاص خود به صورت یک معضل اجتماعی، اقتصادی و روانی تبدیل شده است، تا چه اندازه می تواند تهدید تمامی جوانب زندگی افراد باشد؟

** ساعدی: افراد درگیر با بیماری اچ آی وی بعد از افشای بیماری خود در ارتباطات اجتماعی با مشکلات بی شماری مواجه می شوند، به طوری که طرد اجتماعی و گاهی طرد از خانواده هایشان نیز از جمله مشکلات اساسی و عمده این قشر است. البته این به طور مستقیم با سلامت روان آنها در ارتباط است و روح و روان آنها را همچون جسمشان در معرض خطر قرار می گیرد.

بیماری ایدز مسیر زندگی فرد را تغییر داده و باعث کاهش اعتماد به نفس، افزایش احساس آسیب پذیری و افکار آشفته در بیماران می شود. با توجه به ابعاد ناشناخته این بیماری و پیامدهای عمیقی که به لحاظ جسمی، روانشناختی و اجتماعی افراد مبتلا می گذارد، برای بررسی وضعیت سلامت افراد دارای ایدز نمی توان تنها به بعد جسمی بیماری بسنده کرد و لازم است تحقیقات زیادی در تمام ابعاد سلامتی افرد دارای ایدز انجام شود.

*** ایرنا: چه عوامی می تواند تاثیر مثبت بر سلامت افراد دارای اچ آی وی داشته باشد؟

** ساعدی: از مهمترین عواملی که می توان به آن اشاره کرد، حمایت اجتماعی است.

این مقوله به عنوان کمکی که دیگران در شرایط دشوار به فرد ارایه می دهند در نظر گرفته می شود. حمایت اجتماعی مهمترین نیروی مقابله ای در زمان درگیری با بیماری های مزمن و شرایط تنش زا است که تحمل مشکلات را برای افراد دریافت کننده آن آسان تر می کند. ایفای نقش واسطه ای میان عوامل تنش زا و بروز مشکلات جسمی و روانی و همچنین تقویت افراد باعث کاهش تنش، افزایش تحمل افراد و بهبود کیفیت زندگی آنها می شود.

مهمترین دغدغه این افراد به روابط آسیب دیده و مخدوش ناشی از تجربه طرد و تبعیض مربوط می شود. هر اندازه این افراد با دیگران در ارتباطات خود پیوند قوی تری داشته باشند بر ابعاد سلامت اجتماعی شان افزوده می شود. عضویت در اجتماع یکی از مهمترین مولفه های سلامت اجتماعی فرد را از کیفیت زندگی خود را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.

"حذف انگ و تبعیض، توجه به عموم افراد جامعه جهت دریافت خدمات سلامت بر اساس رویکردهای عدالت محور، از کلیدهای اصلی مواجهه با اپیدمی هایی از قبیل کووید ۱۹ و اچ آی وی است"افراد با عضویت در اجتماعات صنفی، محله ای و نظیر آنها به جامعه خود احساس تعلق می کند و خود را بخشی از جامعه دانسته و اینگونه رفتارها سبب پذیرش از طرف دیگران را برای فرد به ارمغان می آورد.

*** ایرنا: از نظر کارشناسان و متخصصان مهمترین مساله در مورد این بیماری، پیشگیری است، این مساله تا چه اندازه می تواند زنجیر انتقال این بیماری عفونی را قطع یا کاهش دهد؟

** ساعدی: مهمترین مساله در مورد اچ آی وی پیشگیری از ابتلا به آلوده شدن به این ویروس است که این موضوع مبتنی بر رعایت بهداشت عمومی و اصول اخلاقی است. این بیماری از یک حالت شبه آنفلوانزا شروع شده، کم کم شدت پیدا می کند و با بزرگ شدن غدد لنفاوی و منتشر شدن آن در بدن و در نهایت بروز یک سندرم خاص نقص ایمنی، روند بیماری ایدز را شکل داده و بر آن تاثیر گذار می‌شوند. ۵۰ تا ۷۰ درصد مبتلایان به عفونت ناشی از HIV ممکن است در طول سه تا ۶ هفته ابتدایی یک سندرم خاص که سیر متغیری دارد و از شدت‌های مختلفی برخوردار است، را تجربه کنند.

تماس‌های اتفاقی با خون یا دیگر موارد اگر صورت بگیرد، بیماری به دیگران منتقل شود. بنابراین به افراد توصیه می‌شود، چنانچه در معرض چنین تماس هایی قرار گرفتند، سریع داروهای ضد ویرال و دیگر داروهای مربوطه را  به مدت چند هفته و تحت نظارت متخصصان استفاده کنند تا خطر انتقال را بسیار کم کند. آموزش به معتادان تزریقی برای ترک، نخستین و مهمترین برخورد با این افراد برای جلوگیری از ابتلای آنها به آلودگی ایدز است. به مادران مبتلا نیز توصیه می شود، تا جایی که ممکن است باردار نشوند و در صورت این امر مراقبت‌های لازم داشته باشند.

*** ایرنا: ساخت واکسن اچ آی وی چه مسیری را طی می کند؟

** ساعدی: بیش از ۳۰ سال از عمر این بیماری می گذرد اما تاکنون هنوز واکسنی برای این ویروس یافت نشده است و این موضوع به علت تغییرات ناگهانی ساختارش است که در رفتار این ویروس اتفاق می افتد.

هنوز واکسن اچ‌آی‌وی که جنبه علمی داشته باشد، در بازار وجود ندارد. دانشمندان و متخصصان جوامع مختلفی بر روی ساخت واکسن این ویروس مطالعه می کنند اما هنوز به نتیجه قطعی نرسیده اند و هیچ واکسنی که این ویروس را به طور کامل درمان کند وارد بازار نشده است. 

*** ایرنا: سازمان های مردم نهاد و اصحاب رسانه برای اطلاع رسانی مناسب به اقشار مختلف جامعه در مهار و پیشگیری از ابتلا به این ویروس چه نقشی دارند؟

** ساعدی: تغییر روش های انتقال ویروس اچ آی وی در سطح جامعه و کاهش سن ابتلا به این بیماری در جوامع نشان دهنده ناآشنا بودن افراد با این بیماری و ناکافی بودن برنامه های آموزشی است. رسانه ها با اطلاع رسانی گسترده و مناسب می توانند سطح سلامت جامعه را ارتقاء داده و در پیشگیری از انواع بیماری ها به خصوص بیماری ایدز نقش کلیدی ایفا کنند. در کشور ما نیز مبتلایان به ویروس HIV دارو و مشاوره های پزشکی را رایگان دریافت می کنند و این هزینه را دولت تامین می کند.

** ایرنا: آیا در ایران مراکزی برای پیشگیری از این بیماری وجود دارد، در این صورت کدام مرکز متولی آن است و چه اقدام هایی را برای کاهش این بیماری انجام داده است؟

** ساعدی: سازمان بهزیستی کشور متولی رسیدگی به امور این بیماران است. تعداد زیادی از ان جی اوها نیز وجود دارند که به برخی مسایل رسیدگی می کنند.

"این مقوله به عنوان کمکی که دیگران در شرایط دشوار به فرد ارایه می دهند در نظر گرفته می شود"این نهاد دارای ۱۴۰ مرکز گذری کاهش آسیب در کشور، ۵۰ سرپناه شبانه، بیش از۲۰۰ تیم سیار که به وسیله افراد بهبود یافته اداره می شوند. این سازمان های مردم نهاد به افراد معتاد خدماتی را ارایه می دهند حتی اگر آنها خودشان به این سازمان مراجعه نکنند. خدمات این سازمان شامل ارایه سرنگ استریل و بروشورهای آموزشی است. همچنین این سازمان درباره افرادی که رفتار پرخطر دارند به آموزش ها و حمایت های اجتماعی و حقوقی می پردازد. در زمینه تشخیص زودهنگام بیماری ایدز سازمان بهزیستی چند سالی است که فعالیت های مربوط به این امر را دنبال می کند.

داروها و هزینه های درمان ایدز رایگان است. درمان همواره بر عهده وزارت بهداشت بوده و اگر بیماری مراجعه کند و خودش زیر پوشش درمان قرار بگیرد به صورت رایگان این امر صورت می پذیرد. سازمان  بهزیستی ۳۰درصد افراد مبتلا به بیماری ایدز را شناسایی کرده و درصدد است تا این میزان شناسایی را به ۹۰ درصد برساند و برای اینکه این امر صورت پذیرد باید آزمایش های سریع را بالا ببرد.

برپایه آمار سازمان بهزیستی کشور بیش از ۲۵ هزار تن در کشور به ایدز مبتلا هستند. از این رو برای کنترل این بیماری باید به گروه های پرخطر توجه ویژه ای شود زیرا رفتارهای نهان آنها برای انتقال ایدز موثر است.