فیلم‌های مذهبی که جنجال برانگیز شدند؛ از «آخرین وسوسه مسیح» تا «بانوی بهشت»
بی بی سی فارسی
فیلم‌های مذهبی که جنجال برانگیز شدند؛ از «آخرین وسوسه مسیح» تا «بانوی بهشت»۳۲ دقیقه پیش
منبع تصویر،
@5Pillarsuk
توضیح تصویر،
اعتراض به فیلم بانوی بهشت در بیرمنگام
فیلم «بانوی بهشت» نخستین اثر سینمایی با موضوع مذهب نیست که جنجال برانگیز شده است. هرچند این ساخته الی کینگ که بر اساس فیلمنامه یاسر الحبیب روحانی شیعه کویتی ساخته شده است، هم با واکنش منفی اهل سنت مواجه شده است و هم روحانیون شیعه ایرانی علیه آن موضعگیری کرده‌اند.
آنچه این فیلم سینمایی را در مرکز توجه قرار داده است، از یک سو به برداشت‌های مذهبی ارتباط دارد و از سوی دیگر سیاسی به نظر می‌رسد. نمایش چهره پیامبر اسلام نکته‌ای است که از طرف اغلب نهادهای مذهبی مسلمانان -از شیعه تا سنی- ممنوع است. فیلم مشهور «رسالت» ساخته مصطفی عقاد (که در ایران سال‌ها با عنوان «محمد رسول‌الله» پخش می‌شد) با تایید دانشگاه الازهر ساخته شد؛ یعنی مهم‌ترین نهاد علوم دینی اهل تسنن. اما نه تنها چهره پیامبر اسلام را به نمایش نگذاشت بلکه در صحنه مشهور جنگ بدر و مبارزه تن به تن، صورت امام اول شیعیان را هم نشان نداد.
رعایت این نکات مهم‌ترین شرط به نمایش درآمدن آثار درباره صدر اسلام در کشورهای مسلمان است.
"نمایش چهره پیامبر اسلام نکته‌ای است که از طرف اغلب نهادهای مذهبی مسلمانان -از شیعه تا سنی- ممنوع است"فیلم «محمد رسول‌الله» ساخته مجید مجیدی هم با وجود آن که دوران تولد تا کودکی پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذاشت، چهره او را نشان نمی‌داد و به همین دلیل توانست در کشورهایی مانند ترکیه به نمایش عمومی در بیاید.
اما بخش دیگری از مخالفت با فیلم «بانوی بهشت» به داستان و پس زمینه سازندگان ارتباط دارد. داستان این فیلم در سال ۲۰۱۴ در عراق و زمان حمله داعش به این کشور می‌گذرد و سپس در قالب فلاش بک به صدر اسلام بازمی‌گردد و بخشی از زندگی فاطمه دختر پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذارد. این فیلم سینمایی از نظر اهل سنت بخشی از آنچه را بعد از وفات پیامبر اسلام می‌گذرد، به دوران معاصر پیوند داده و دو خلیفه اول اهل سنت را به داعش تشبیه کرده است.
در حالی که به نظر می‌رسد داستان «بانوی بهشت» به آنچه جمهوری اسلامی طی چهار دهه اخیر درباره نقش دختر پیامبر اسلام و وقایع مربوط به انتخاب جانشین پیامبر روایت کرده، شبیه است اما حداقل چهار مرجع تقلید نزدیک به حکومت ایران شامل ناصر مکارم شیرازی، لطف‌الله صافی گلپایگانی، حسین نوری همدانی و جعفر سبحانی علیه این فیلم فتوا داده‌اند. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی هم اخیرا در توییتر ساخته شدن این فیلم را به «سیاست‌های محور غربی، عبری، عربی» نسبت داده و آن را با ظهور داعش شبیه دانسته است.
ظاهرا دلیل مخالفت مقام‌ها و مراجع نزدیک به جمهوری اسلامی،فعالیت‌های مذهبی و تبلیغاتی یاسر الحبیب است که بعد از اخراج از کویت، شبکه تلویزیونی فدک را تاسیس کرد و نوعی از مذهب شیعه را ترویج می‌کند که جمهوری اسلامی با آن مخالف است و آن را «انحرافی» تلقی می‌کند..
مجموعه این اتفاق‌ها باعث شده است که مدیران یک مجموعه سینمای زنجیره‌ای در بریتانیا به دلیل آنچه «نگرانی‌های امنیتی» برای کارکنان خود خوانده‌اند، نمایش فیلم «بانوی بهشت» را متوقف کنند. این فیلم با بودجه ۱۵ میلیون دلاری ساخته شده و قرار بود اواخر سال ۲۰۲۰ اکران شود، اما نمایش عمومی آن به دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹ به تاخیر افتاد و حالا با انصراف سالن‌های نمایش دهنده با چالش جدیدی مواجه شده و شاید حتی نتواند بودجه تولیدش را در گیشه به دست بیاورد.
اما این نخستین بار نیست که فیلمی درباره مذاهب و پیامبران با جنجال یا بایکوت مواجه می‌شود.
تعدادی از آثار سینمایی درباره عیسی مسیح طی دهه‌های گذشته به دلایل گوناگون خبرساز شده‌اند. هرچند که بر اساس قواعد اغلب مذاهب دین مسیحیت نمایش چهره این پیامبر ممنوع نیست، اما برخی فیلم‌های درباره زندگی او با واکنش‌های تند و تیز نهادهای دینی مسیحیت یا گروه‌ها و مسیحیان دنیا روبه‌رو شده‌اند.
مانتی پاتن؛ گرفتاری شوخی با مسیحیت
فیلم «زندگی برایان» اثر گروه کمدی مانتی پاتن در سال آخر دهه ۱۹۷۰ اکران شد و در بریتانیا با فروش ۲۰ میلیون دلاری بسیار موفق بود. اما در همین کشور بسیاری از سینماها حاضر به نمایش آن نشدند یا مقام‌های محلی برای آن رده بندی سنی بالای ۱۸ سال در نظر گرفتند چون محتوای آن را توهین به مسیح و «کفرآمیز» می‌دانستند.
نمایش این فیلم در ایرلند و نروژ هم ممنوع شد و در نیویورک، خاخام‌های یهودی و راهب‌های مسیحی مقابل سینماهای نمایش دهنده دست به تجمع اعتراضی زدند. یکی از جنجالی‌ترین صحنه‌های فیلم، نمایش هجوآمیز به صلیب کشیدن عیسی مسیح بود که از نظر عده‌ای «رنج مسیح را تمسخر می‌کرد.»
آخرین وسوسه مسیح؛ دنیای مسیحیت علیه فیلمساز کاتولیک
وقتی مارتین اسکورسیزی در اواخر دهه ۱۹۸۰ و بعد از حدود یک دهه تصمیم برای به تصویر کشیدن رمان جنجالی «آخرین وسوسه مسیح» نوشته نیکوس کازانتزاکیس نویسنده جنجالی یونانی، سرانجام سرمایه تولید این فیلم را فراهم کرد، والدینش به او توصیه کردند چنین کاری نکند. اما فیلمساز سرشناس آمریکایی-ایتالیایی که خود کاتولیک است با بودجه محدود ساخت نسخه سینمایی «آخرین وسوسه مسیح» را در مراکش آغاز کرد.
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
اعتراض به فیلم آخرین وسوسه مسیح در لس آنجلس ۱۹۸۸
این فیلم که روایتی متفاوت از آنچه در انجیل آمده بود، ارائه می‌داد و عیسی مسیح را در سیطره شک و تردید و وسوسه‌های نفسانی به نمایش می‌گذاشت، به سرعت با واکنش منفی کلیسای کاتولیک مواجه شد.
"فیلم مشهور «رسالت» ساخته مصطفی عقاد (که در ایران سال‌ها با عنوان «محمد رسول‌الله» پخش می‌شد) با تایید دانشگاه الازهر ساخته شد؛ یعنی مهم‌ترین نهاد علوم دینی اهل تسنن"در داخل آمریکا مجریان اوانجلیست به شکل علنی مارتین اسکورسیزی را به مرگ تهدید کردند، طوری که او تا چند سال بعد همراه با محافظ در برنامه‌های عمومی ظاهر می‌شد. همچنین در پاریس یک گروه کاتولیک تندرو یک سالن سینمای نمایش دهنده فیلم را آتش زد.
اکران این فیلم در کشورهایی مانند آرژانتین، پرو، مکزیک، سنگاپور و فیلیپین ممنوع شد و در بلغارستان هنوز نمایش آن مجاز نیست. علاوه بر موضوع و داستان، نمایش عریانی و هم‌آغوشی از دلایل توقیف یا سانسور «آخرین وسوسه مسیح» در بسیاری از کشورها بود. نکته جالب آن که این فیلم در جوایز اسکار فقط در یک رشته (بهترین کارگردانی) کاندیدا شد که از موارد نادر تاریخ اسکار است.
دگما؛ جنجال شوخی با فرشتگان
از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکسترادیو فارسی بیبیسیپادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی – دوشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱
پادکست
پایان پادکست
یک دهه بعد از جنجال فیلم مارتین اسکورسیزی، کوین اسمیت در فیلم کمدی «دگما» دو فرشته رانده شده از بهشت با بازی مت دیمن و بن افلک را تصویر کرد که به زمین آمده‌اند و با استفاده از مفری قصد بازگشت به بهشت را دارند اما این کار آنها به قیمت از بین رفتن زمین و انسان‌ها تمام می‌شود. به همین دلیل عده‌ای می‌کوشند جلوی بازگشت آنها را بگیرند.
طنز این داستان خیالی به مذاق واتیکان خوش نیامد.
وجه تشابه این فیلم با «آخرین وسوسه مسیح» آن بود که کوین اسمیت هم مانند مارتین اسکورسیزی بر اساس آموزه‌های واتیکان تربیت شده بود و هنوز خود را کاتولیک می‌دانست. جالب آن که کارگردان این کمدی هم مانند آقای اسکورسیزی به دلیل ساخت فیلمی علیه آموزه‌های دینی تهدید به مرگ شد.
مصائب مسیح؛ از نمایش خشونت تا اتهام یهودی ستیزی
مل گیبسن استرالیایی دیگر چهره مشهور کاتولیک در هالیوود بود که در سال ۲۰۰۴ با فیلم «مصائب مسیح» جنجال بزرگی به پا کرد. این فیلم به شکل کامل به زبان عبری ساخته شد و گفته شد که آخرین ساعت‌های زندگی عیسی مسیح را به تصویر کشیده است. مل گیبسن چنان ضیافتی از خشونت و خون و شکنجه مسیح به دست حاکمان وقت تدارک دید که بسیاری از تماشاگران حین تماشای فیلمش بدحال شدند و او مجبور شد در میانه اکران عمومی، آن را دوباره تدوین کند و برخی صحنه‌های خشن را کنار بگذارد.
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
اعتراض به فیلم مصائب مسیح در نیویورک
از سوی دیگر «مصائب مسیح» تصویری منفی از روحانیون یهودی در برخورد با مسیح به نمایش گذاشت و به گمان عده‌ای، مقصر به صلیب کشیدن او را نه رومی‌ها که یهودی‌ها نشان می‌داد. اما بازیگر و کارگردان برنده اسکار در برابر این اتهام‌ها عقب نشینی نکرد و در نهایت اثرش به پرفروش‌ترین فیلم غیر انگلیسی زبان تاریخ تبدیل شد.
"داستان این فیلم در سال ۲۰۱۴ در عراق و زمان حمله داعش به این کشور می‌گذرد و سپس در قالب فلاش بک به صدر اسلام بازمی‌گردد و بخشی از زندگی فاطمه دختر پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذارد"۱۸ سال بعد از پخش فیلم، شایعاتی درباره ساخت دنباله‌ای بر آن منتشر شد که البته هنوز به واقعیت تبدیل نشده است.
رمز داوینچی؛ جنجال «فرزند مسیح»
دن براون در رمان «رمز داوینچی» نظریه‌ای تخیلی اما به شدت جنجالی را مطرح می‌کرد که بر اساس آن مسیح صاحب فرزند بوده است و نوادگان او بدون آن که بدانند در دنیا زندگی می‌کنند. این جمع بندی از داستانی پرهیجان درباره یک استاد دانشگاه به نام رابرت لانگدان که باید رمز یکی از مشهورترین نقاشی‌های لئوناردو داوینچی را بگشاید تا جهان را نجات دهد، در نسخه سینمایی ساخته ران هاوارد هم تصویر شد.
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
اعتراض گروهی از مسیحیان پاکستان به فیلم رمز داوینچی
یکی از مقام‌های کلیسای کاتولیک داستان دن براون و فیلم سینمایی ساخته شده بر اساس آن را «داستان تخیلی خطرناک» توصیف کرد و گفت که مدارک تاریخی درباره ریشه‌های مسیحیت در این داستان وجود خارجی ندارد. این واکنش واتیکان در برابر فیلمی که مدعی بود عیسی مسیح مخفیانه با مریم مجدلیه ازدواج کرد و از او صاحب فرزند شد، بسیار خفیف‌تر از اعتراضی بود که دو دهه پیش‌تر در برابر فیلم مارتین اسکورسیزی ابراز شده بود.
نوح؛ واکنش‌های متفاوت کلیسا و مومنان
هالیوود از دهه‌ها پیش با ساخت فیلم‌هایی مانند «ده فرمان» و «کتاب آفرینش» علاقه خود به تصویر کردن پیامبران پیش از عیسی مسیح را نشان داده بود. اما وقتی دارن آرنوفسکی فیلمساز مستقل آمریکایی پروژه عظیم «نوح» را برای یکی از مشهورترین استودیوهای هالیوود ساخت، مشخص شد حرکت بر اساس آموزه‌های انجیل و تورات دیگر الزامی نیست.
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
صحنه‌ای از فیلم ده فرمان
آرنوفسکی که زمانی خود را «آتئیست» خوانده بود، در فیلمش موجوداتی را به تصویر می‌کشید که پیش از وقوع «طوفان نوح» به این پیامبر کمک می‌کردند: غول‌های سنگی که اثری از آنها در کتاب‌های مقدس مسیحیان دیده نمی‌شود.
اما جالب آن که بر خلاف مسیحیان مومن، این بار کلیسای کاتولیک از فیلم دارن آرنوفسکی تقدیر کرد. یک کشیش کاتولیک درونمایه «نوح» را در راستای «خواست و اراده خداوند» دانست و یک منتقد فیلم نزدیک به واتیکان نوشت هرچند این فیلم برای «همه» نیست و همه مسیحیان تمایل به دیدنش ندارند، اما در عین حال دلیلی وجود ندارد که مسیحیان از تماشای آن «اجتناب» کنند.
رستاخیز؛ آن که گفت نه
یکی از عجیب‌ترین موارد توقیف یک فیلم سینمایی مذهبی در ایران رخ داده است.
احمدرضا درویش سازنده فیلم‌های «کیمیا» و «دوئل» که در زمان خود مورد توجه منتقدان و تماشاگران قرار گرفتند، همواره از سینماگران نزدیک به حاکمیت شناخته می‌شد. او حدود یک دهه درگیر تدارک تولید و ساخت فیلمی درباره قیام امام سوم شیعیان بود. بیشتر بودجه «رستاخیز» به گفته سازندگانش از بخش خصوصی و برخی «سرمایه‌گذران شیعه مقیم انگلستان و کویت» تامین شد. این فیلم در جشنواره فجر سال ۹۲ برای اولین بار به نمایش درآمد و هشت جایزه برد.
اما همین فیلم که در اصلی‌ترین رویداد سینمایی دولتی ایران به آن شکل تحسین شده بود، عملا هرگز در داخل کشور اکران نشد. در همان نخستین روز نمایش عمومی، به دنبال تجمع برخی مخالفان فیلم مقابل ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی جنتی وزیر وقت دستور توقف نمایش آن را صادر کرد.
دلیل او برای این اقدام، نه تجمع معترضان که «مخالفت مراجع تقلید» با نمایش چهره ابوالفضل عباس برادر امام سوم شیعیان بود.
"تعدادی از آثار سینمایی درباره عیسی مسیح طی دهه‌های گذشته به دلایل گوناگون خبرساز شده‌اند"آقای درویش و دیگر سازندگان بارها اعلام کردند که با فتوای رهبر جمهوری اسلامی چهره ابوالفضل را در فیلم نشان داده‌اند، اما وزیر دولت حسن روحانی اجازه نمایش «رستاخیز» را صادر نکرد و خواستار حذف صحنه‌ها یا تغییر آنها با جلوه‌های ویژه بصری و پنهان کردن چهره ابوالفضل عباس شد.
حتی تغییر وزیر هم باعث اکران این فیلم نشد و نامه سازندگانش به رئیس جمهور وقت بی‌پاسخ ماند. این فیلم که نام انگلیسی‌اش «حسین؛ آن که گفت نه» بود، در جشنواره بغداد روی پرده رفت و بعد از حدود یک دهه به شکل آنلاین روی پلتفرمی ناشناخته به نمایش درآمد که بازتاب چندانی نداشت.
بیشتر بخوانید:
- «بانوی بهشت»؛ چرا نمایش فیلمی درباره دختر پیامبر اسلام جنجالی شد؟
- در دنیا و ترکیه چگونه با فیلم محمد رسول الله برخورد کردند؟
منبع تصویر، @5Pillarsuk
اعتراض به فیلم بانوی بهشت در بیرمنگام
فیلم «بانوی بهشت» نخستین اثر سینمایی با موضوع مذهب نیست که جنجال برانگیز شده است. هرچند این ساخته الی کینگ که بر اساس فیلمنامه یاسر الحبیب روحانی شیعه کویتی ساخته شده است، هم با واکنش منفی اهل سنت مواجه شده است و هم روحانیون شیعه ایرانی علیه آن موضعگیری کرده‌اند.
آنچه این فیلم سینمایی را در مرکز توجه قرار داده است، از یک سو به برداشت‌های مذهبی ارتباط دارد و از سوی دیگر سیاسی به نظر می‌رسد. نمایش چهره پیامبر اسلام نکته‌ای است که از طرف اغلب نهادهای مذهبی مسلمانان -از شیعه تا سنی- ممنوع است. فیلم مشهور «رسالت» ساخته مصطفی عقاد (که در ایران سال‌ها با عنوان «محمد رسول‌الله» پخش می‌شد) با تایید دانشگاه الازهر ساخته شد؛ یعنی مهم‌ترین نهاد علوم دینی اهل تسنن. اما نه تنها چهره پیامبر اسلام را به نمایش نگذاشت بلکه در صحنه مشهور جنگ بدر و مبارزه تن به تن، صورت امام اول شیعیان را هم نشان نداد.
رعایت این نکات مهم‌ترین شرط به نمایش درآمدن آثار درباره صدر اسلام در کشورهای مسلمان است. فیلم «محمد رسول‌الله» ساخته مجید مجیدی هم با وجود آن که دوران تولد تا کودکی پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذاشت، چهره او را نشان نمی‌داد و به همین دلیل توانست در کشورهایی مانند ترکیه به نمایش عمومی در بیاید.
اما بخش دیگری از مخالفت با فیلم «بانوی بهشت» به داستان و پس زمینه سازندگان ارتباط دارد. داستان این فیلم در سال ۲۰۱۴ در عراق و زمان حمله داعش به این کشور می‌گذرد و سپس در قالب فلاش بک به صدر اسلام بازمی‌گردد و بخشی از زندگی فاطمه دختر پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذارد. این فیلم سینمایی از نظر اهل سنت بخشی از آنچه را بعد از وفات پیامبر اسلام می‌گذرد، به دوران معاصر پیوند داده و دو خلیفه اول اهل سنت را به داعش تشبیه کرده است.
در حالی که به نظر می‌رسد داستان «بانوی بهشت» به آنچه جمهوری اسلامی طی چهار دهه اخیر درباره نقش دختر پیامبر اسلام و وقایع مربوط به انتخاب جانشین پیامبر روایت کرده، شبیه است اما حداقل چهار مرجع تقلید نزدیک به حکومت ایران شامل ناصر مکارم شیرازی، لطف‌الله صافی گلپایگانی، حسین نوری همدانی و جعفر سبحانی علیه این فیلم فتوا داده‌اند. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی هم اخیرا در توییتر ساخته شدن این فیلم را به «سیاست‌های محور غربی، عبری، عربی» نسبت داده و آن را با ظهور داعش شبیه دانسته است.
ظاهرا دلیل مخالفت مقام‌ها و مراجع نزدیک به جمهوری اسلامی،فعالیت‌های مذهبی و تبلیغاتی یاسر الحبیب است که بعد از اخراج از کویت، شبکه تلویزیونی فدک را تاسیس کرد و نوعی از مذهب شیعه را ترویج می‌کند که جمهوری اسلامی با آن مخالف است و آن را «انحرافی» تلقی می‌کند..
مجموعه این اتفاق‌ها باعث شده است که مدیران یک مجموعه سینمای زنجیره‌ای در بریتانیا به دلیل آنچه «نگرانی‌های امنیتی» برای کارکنان خود خوانده‌اند، نمایش فیلم «بانوی بهشت» را متوقف کنند. این فیلم با بودجه ۱۵ میلیون دلاری ساخته شده و قرار بود اواخر سال ۲۰۲۰ اکران شود، اما نمایش عمومی آن به دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹ به تاخیر افتاد و حالا با انصراف سالن‌های نمایش دهنده با چالش جدیدی مواجه شده و شاید حتی نتواند بودجه تولیدش را در گیشه به دست بیاورد.
اما این نخستین بار نیست که فیلمی درباره مذاهب و پیامبران با جنجال یا بایکوت مواجه می‌شود. تعدادی از آثار سینمایی درباره عیسی مسیح طی دهه‌های گذشته به دلایل گوناگون خبرساز شده‌اند. هرچند که بر اساس قواعد اغلب مذاهب دین مسیحیت نمایش چهره این پیامبر ممنوع نیست، اما برخی فیلم‌های درباره زندگی او با واکنش‌های تند و تیز نهادهای دینی مسیحیت یا گروه‌ها و مسیحیان دنیا روبه‌رو شده‌اند.
مانتی پاتن؛ گرفتاری شوخی با مسیحیت
فیلم «زندگی برایان» اثر گروه کمدی مانتی پاتن در سال آخر دهه ۱۹۷۰ اکران شد و در بریتانیا با فروش ۲۰ میلیون دلاری بسیار موفق بود. اما در همین کشور بسیاری از سینماها حاضر به نمایش آن نشدند یا مقام‌های محلی برای آن رده بندی سنی بالای ۱۸ سال در نظر گرفتند چون محتوای آن را توهین به مسیح و «کفرآمیز» می‌دانستند.
نمایش این فیلم در ایرلند و نروژ هم ممنوع شد و در نیویورک، خاخام‌های یهودی و راهب‌های مسیحی مقابل سینماهای نمایش دهنده دست به تجمع اعتراضی زدند. یکی از جنجالی‌ترین صحنه‌های فیلم، نمایش هجوآمیز به صلیب کشیدن عیسی مسیح بود که از نظر عده‌ای «رنج مسیح را تمسخر می‌کرد.»
آخرین وسوسه مسیح؛ دنیای مسیحیت علیه فیلمساز کاتولیک
وقتی مارتین اسکورسیزی در اواخر دهه ۱۹۸۰ و بعد از حدود یک دهه تصمیم برای به تصویر کشیدن رمان جنجالی «آخرین وسوسه مسیح» نوشته نیکوس کازانتزاکیس نویسنده جنجالی یونانی، سرانجام سرمایه تولید این فیلم را فراهم کرد، والدینش به او توصیه کردند چنین کاری نکند. اما فیلمساز سرشناس آمریکایی-ایتالیایی که خود کاتولیک است با بودجه محدود ساخت نسخه سینمایی «آخرین وسوسه مسیح» را در مراکش آغاز کرد.
منبع تصویر، Getty Images
اعتراض به فیلم آخرین وسوسه مسیح در لس آنجلس ۱۹۸۸
این فیلم که روایتی متفاوت از آنچه در انجیل آمده بود، ارائه می‌داد و عیسی مسیح را در سیطره شک و تردید و وسوسه‌های نفسانی به نمایش می‌گذاشت، به سرعت با واکنش منفی کلیسای کاتولیک مواجه شد. در داخل آمریکا مجریان اوانجلیست به شکل علنی مارتین اسکورسیزی را به مرگ تهدید کردند، طوری که او تا چند سال بعد همراه با محافظ در برنامه‌های عمومی ظاهر می‌شد. همچنین در پاریس یک گروه کاتولیک تندرو یک سالن سینمای نمایش دهنده فیلم را آتش زد.
اکران این فیلم در کشورهایی مانند آرژانتین، پرو، مکزیک، سنگاپور و فیلیپین ممنوع شد و در بلغارستان هنوز نمایش آن مجاز نیست. علاوه بر موضوع و داستان، نمایش عریانی و هم‌آغوشی از دلایل توقیف یا سانسور «آخرین وسوسه مسیح» در بسیاری از کشورها بود. نکته جالب آن که این فیلم در جوایز اسکار فقط در یک رشته (بهترین کارگردانی) کاندیدا شد که از موارد نادر تاریخ اسکار است.
دگما؛ جنجال شوخی با فرشتگان
یک دهه بعد از جنجال فیلم مارتین اسکورسیزی، کوین اسمیت در فیلم کمدی «دگما» دو فرشته رانده شده از بهشت با بازی مت دیمن و بن افلک را تصویر کرد که به زمین آمده‌اند و با استفاده از مفری قصد بازگشت به بهشت را دارند اما این کار آنها به قیمت از بین رفتن زمین و انسان‌ها تمام می‌شود. به همین دلیل عده‌ای می‌کوشند جلوی بازگشت آنها را بگیرند.
طنز این داستان خیالی به مذاق واتیکان خوش نیامد. وجه تشابه این فیلم با «آخرین وسوسه مسیح» آن بود که کوین اسمیت هم مانند مارتین اسکورسیزی بر اساس آموزه‌های واتیکان تربیت شده بود و هنوز خود را کاتولیک می‌دانست. جالب آن که کارگردان این کمدی هم مانند آقای اسکورسیزی به دلیل ساخت فیلمی علیه آموزه‌های دینی تهدید به مرگ شد.
مصائب مسیح؛ از نمایش خشونت تا اتهام یهودی ستیزی
مل گیبسن استرالیایی دیگر چهره مشهور کاتولیک در هالیوود بود که در سال ۲۰۰۴ با فیلم «مصائب مسیح» جنجال بزرگی به پا کرد. این فیلم به شکل کامل به زبان عبری ساخته شد و گفته شد که آخرین ساعت‌های زندگی عیسی مسیح را به تصویر کشیده است. مل گیبسن چنان ضیافتی از خشونت و خون و شکنجه مسیح به دست حاکمان وقت تدارک دید که بسیاری از تماشاگران حین تماشای فیلمش بدحال شدند و او مجبور شد در میانه اکران عمومی، آن را دوباره تدوین کند و برخی صحنه‌های خشن را کنار بگذارد.
منبع تصویر، Getty Images
اعتراض به فیلم مصائب مسیح در نیویورک
از سوی دیگر «مصائب مسیح» تصویری منفی از روحانیون یهودی در برخورد با مسیح به نمایش گذاشت و به گمان عده‌ای، مقصر به صلیب کشیدن او را نه رومی‌ها که یهودی‌ها نشان می‌داد. اما بازیگر و کارگردان برنده اسکار در برابر این اتهام‌ها عقب نشینی نکرد و در نهایت اثرش به پرفروش‌ترین فیلم غیر انگلیسی زبان تاریخ تبدیل شد. ۱۸ سال بعد از پخش فیلم، شایعاتی درباره ساخت دنباله‌ای بر آن منتشر شد که البته هنوز به واقعیت تبدیل نشده است.
رمز داوینچی؛ جنجال «فرزند مسیح»
دن براون در رمان «رمز داوینچی» نظریه‌ای تخیلی اما به شدت جنجالی را مطرح می‌کرد که بر اساس آن مسیح صاحب فرزند بوده است و نوادگان او بدون آن که بدانند در دنیا زندگی می‌کنند. این جمع بندی از داستانی پرهیجان درباره یک استاد دانشگاه به نام رابرت لانگدان که باید رمز یکی از مشهورترین نقاشی‌های لئوناردو داوینچی را بگشاید تا جهان را نجات دهد، در نسخه سینمایی ساخته ران هاوارد هم تصویر شد.
منبع تصویر، Getty Images
اعتراض گروهی از مسیحیان پاکستان به فیلم رمز داوینچی
یکی از مقام‌های کلیسای کاتولیک داستان دن براون و فیلم سینمایی ساخته شده بر اساس آن را «داستان تخیلی خطرناک» توصیف کرد و گفت که مدارک تاریخی درباره ریشه‌های مسیحیت در این داستان وجود خارجی ندارد. این واکنش واتیکان در برابر فیلمی که مدعی بود عیسی مسیح مخفیانه با مریم مجدلیه ازدواج کرد و از او صاحب فرزند شد، بسیار خفیف‌تر از اعتراضی بود که دو دهه پیش‌تر در برابر فیلم مارتین اسکورسیزی ابراز شده بود.
نوح؛ واکنش‌های متفاوت کلیسا و مومنان
هالیوود از دهه‌ها پیش با ساخت فیلم‌هایی مانند «ده فرمان» و «کتاب آفرینش» علاقه خود به تصویر کردن پیامبران پیش از عیسی مسیح را نشان داده بود. اما وقتی دارن آرنوفسکی فیلمساز مستقل آمریکایی پروژه عظیم «نوح» را برای یکی از مشهورترین استودیوهای هالیوود ساخت، مشخص شد حرکت بر اساس آموزه‌های انجیل و تورات دیگر الزامی نیست.
منبع تصویر، Getty Images
صحنه‌ای از فیلم ده فرمان
آرنوفسکی که زمانی خود را «آتئیست» خوانده بود، در فیلمش موجوداتی را به تصویر می‌کشید که پیش از وقوع «طوفان نوح» به این پیامبر کمک می‌کردند: غول‌های سنگی که اثری از آنها در کتاب‌های مقدس مسیحیان دیده نمی‌شود.
اما جالب آن که بر خلاف مسیحیان مومن، این بار کلیسای کاتولیک از فیلم دارن آرنوفسکی تقدیر کرد. یک کشیش کاتولیک درونمایه «نوح» را در راستای «خواست و اراده خداوند» دانست و یک منتقد فیلم نزدیک به واتیکان نوشت هرچند این فیلم برای «همه» نیست و همه مسیحیان تمایل به دیدنش ندارند، اما در عین حال دلیلی وجود ندارد که مسیحیان از تماشای آن «اجتناب» کنند.
رستاخیز؛ آن که گفت نه
یکی از عجیب‌ترین موارد توقیف یک فیلم سینمایی مذهبی در ایران رخ داده است. احمدرضا درویش سازنده فیلم‌های «کیمیا» و «دوئل» که در زمان خود مورد توجه منتقدان و تماشاگران قرار گرفتند، همواره از سینماگران نزدیک به حاکمیت شناخته می‌شد. او حدود یک دهه درگیر تدارک تولید و ساخت فیلمی درباره قیام امام سوم شیعیان بود. بیشتر بودجه «رستاخیز» به گفته سازندگانش از بخش خصوصی و برخی «سرمایه‌گذران شیعه مقیم انگلستان و کویت» تامین شد. این فیلم در جشنواره فجر سال ۹۲ برای اولین بار به نمایش درآمد و هشت جایزه برد.
اما همین فیلم که در اصلی‌ترین رویداد سینمایی دولتی ایران به آن شکل تحسین شده بود، عملا هرگز در داخل کشور اکران نشد. در همان نخستین روز نمایش عمومی، به دنبال تجمع برخی مخالفان فیلم مقابل ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی جنتی وزیر وقت دستور توقف نمایش آن را صادر کرد.
دلیل او برای این اقدام، نه تجمع معترضان که «مخالفت مراجع تقلید» با نمایش چهره ابوالفضل عباس برادر امام سوم شیعیان بود. آقای درویش و دیگر سازندگان بارها اعلام کردند که با فتوای رهبر جمهوری اسلامی چهره ابوالفضل را در فیلم نشان داده‌اند، اما وزیر دولت حسن روحانی اجازه نمایش «رستاخیز» را صادر نکرد و خواستار حذف صحنه‌ها یا تغییر آنها با جلوه‌های ویژه بصری و پنهان کردن چهره ابوالفضل عباس شد.
حتی تغییر وزیر هم باعث اکران این فیلم نشد و نامه سازندگانش به رئیس جمهور وقت بی‌پاسخ ماند. این فیلم که نام انگلیسی‌اش «حسین؛ آن که گفت نه» بود، در جشنواره بغداد روی پرده رفت و بعد از حدود یک دهه به شکل آنلاین روی پلتفرمی ناشناخته به نمایش درآمد که بازتاب چندانی نداشت.
بیشتر بخوانید:
منبع تصویر، @5Pillarsuk
اعتراض به فیلم بانوی بهشت در بیرمنگام
فیلم «بانوی بهشت» نخستین اثر سینمایی با موضوع مذهب نیست که جنجال برانگیز شده است. هرچند این ساخته الی کینگ که بر اساس فیلمنامه یاسر الحبیب روحانی شیعه کویتی ساخته شده است، هم با واکنش منفی اهل سنت مواجه شده است و هم روحانیون شیعه ایرانی علیه آن موضعگیری کرده‌اند.
آنچه این فیلم سینمایی را در مرکز توجه قرار داده است، از یک سو به برداشت‌های مذهبی ارتباط دارد و از سوی دیگر سیاسی به نظر می‌رسد. نمایش چهره پیامبر اسلام نکته‌ای است که از طرف اغلب نهادهای مذهبی مسلمانان -از شیعه تا سنی- ممنوع است. فیلم مشهور «رسالت» ساخته مصطفی عقاد (که در ایران سال‌ها با عنوان «محمد رسول‌الله» پخش می‌شد) با تایید دانشگاه الازهر ساخته شد؛ یعنی مهم‌ترین نهاد علوم دینی اهل تسنن. اما نه تنها چهره پیامبر اسلام را به نمایش نگذاشت بلکه در صحنه مشهور جنگ بدر و مبارزه تن به تن، صورت امام اول شیعیان را هم نشان نداد.
رعایت این نکات مهم‌ترین شرط به نمایش درآمدن آثار درباره صدر اسلام در کشورهای مسلمان است. فیلم «محمد رسول‌الله» ساخته مجید مجیدی هم با وجود آن که دوران تولد تا کودکی پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذاشت، چهره او را نشان نمی‌داد و به همین دلیل توانست در کشورهایی مانند ترکیه به نمایش عمومی در بیاید.
اما بخش دیگری از مخالفت با فیلم «بانوی بهشت» به داستان و پس زمینه سازندگان ارتباط دارد. داستان این فیلم در سال ۲۰۱۴ در عراق و زمان حمله داعش به این کشور می‌گذرد و سپس در قالب فلاش بک به صدر اسلام بازمی‌گردد و بخشی از زندگی فاطمه دختر پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذارد. این فیلم سینمایی از نظر اهل سنت بخشی از آنچه را بعد از وفات پیامبر اسلام می‌گذرد، به دوران معاصر پیوند داده و دو خلیفه اول اهل سنت را به داعش تشبیه کرده است.
در حالی که به نظر می‌رسد داستان «بانوی بهشت» به آنچه جمهوری اسلامی طی چهار دهه اخیر درباره نقش دختر پیامبر اسلام و وقایع مربوط به انتخاب جانشین پیامبر روایت کرده، شبیه است اما حداقل چهار مرجع تقلید نزدیک به حکومت ایران شامل ناصر مکارم شیرازی، لطف‌الله صافی گلپایگانی، حسین نوری همدانی و جعفر سبحانی علیه این فیلم فتوا داده‌اند. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی هم اخیرا در توییتر ساخته شدن این فیلم را به «سیاست‌های محور غربی، عبری، عربی» نسبت داده و آن را با ظهور داعش شبیه دانسته است.
ظاهرا دلیل مخالفت مقام‌ها و مراجع نزدیک به جمهوری اسلامی،فعالیت‌های مذهبی و تبلیغاتی یاسر الحبیب است که بعد از اخراج از کویت، شبکه تلویزیونی فدک را تاسیس کرد و نوعی از مذهب شیعه را ترویج می‌کند که جمهوری اسلامی با آن مخالف است و آن را «انحرافی» تلقی می‌کند..
مجموعه این اتفاق‌ها باعث شده است که مدیران یک مجموعه سینمای زنجیره‌ای در بریتانیا به دلیل آنچه «نگرانی‌های امنیتی» برای کارکنان خود خوانده‌اند، نمایش فیلم «بانوی بهشت» را متوقف کنند. این فیلم با بودجه ۱۵ میلیون دلاری ساخته شده و قرار بود اواخر سال ۲۰۲۰ اکران شود، اما نمایش عمومی آن به دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹ به تاخیر افتاد و حالا با انصراف سالن‌های نمایش دهنده با چالش جدیدی مواجه شده و شاید حتی نتواند بودجه تولیدش را در گیشه به دست بیاورد.
اما این نخستین بار نیست که فیلمی درباره مذاهب و پیامبران با جنجال یا بایکوت مواجه می‌شود. تعدادی از آثار سینمایی درباره عیسی مسیح طی دهه‌های گذشته به دلایل گوناگون خبرساز شده‌اند. هرچند که بر اساس قواعد اغلب مذاهب دین مسیحیت نمایش چهره این پیامبر ممنوع نیست، اما برخی فیلم‌های درباره زندگی او با واکنش‌های تند و تیز نهادهای دینی مسیحیت یا گروه‌ها و مسیحیان دنیا روبه‌رو شده‌اند.
مانتی پاتن؛ گرفتاری شوخی با مسیحیت
فیلم «زندگی برایان» اثر گروه کمدی مانتی پاتن در سال آخر دهه ۱۹۷۰ اکران شد و در بریتانیا با فروش ۲۰ میلیون دلاری بسیار موفق بود. اما در همین کشور بسیاری از سینماها حاضر به نمایش آن نشدند یا مقام‌های محلی برای آن رده بندی سنی بالای ۱۸ سال در نظر گرفتند چون محتوای آن را توهین به مسیح و «کفرآمیز» می‌دانستند.
نمایش این فیلم در ایرلند و نروژ هم ممنوع شد و در نیویورک، خاخام‌های یهودی و راهب‌های مسیحی مقابل سینماهای نمایش دهنده دست به تجمع اعتراضی زدند. یکی از جنجالی‌ترین صحنه‌های فیلم، نمایش هجوآمیز به صلیب کشیدن عیسی مسیح بود که از نظر عده‌ای «رنج مسیح را تمسخر می‌کرد.»
آخرین وسوسه مسیح؛ دنیای مسیحیت علیه فیلمساز کاتولیک
وقتی مارتین اسکورسیزی در اواخر دهه ۱۹۸۰ و بعد از حدود یک دهه تصمیم برای به تصویر کشیدن رمان جنجالی «آخرین وسوسه مسیح» نوشته نیکوس کازانتزاکیس نویسنده جنجالی یونانی، سرانجام سرمایه تولید این فیلم را فراهم کرد، والدینش به او توصیه کردند چنین کاری نکند. اما فیلمساز سرشناس آمریکایی-ایتالیایی که خود کاتولیک است با بودجه محدود ساخت نسخه سینمایی «آخرین وسوسه مسیح» را در مراکش آغاز کرد.
منبع تصویر، Getty Images
اعتراض به فیلم آخرین وسوسه مسیح در لس آنجلس ۱۹۸۸
این فیلم که روایتی متفاوت از آنچه در انجیل آمده بود، ارائه می‌داد و عیسی مسیح را در سیطره شک و تردید و وسوسه‌های نفسانی به نمایش می‌گذاشت، به سرعت با واکنش منفی کلیسای کاتولیک مواجه شد. در داخل آمریکا مجریان اوانجلیست به شکل علنی مارتین اسکورسیزی را به مرگ تهدید کردند، طوری که او تا چند سال بعد همراه با محافظ در برنامه‌های عمومی ظاهر می‌شد. همچنین در پاریس یک گروه کاتولیک تندرو یک سالن سینمای نمایش دهنده فیلم را آتش زد.
اکران این فیلم در کشورهایی مانند آرژانتین، پرو، مکزیک، سنگاپور و فیلیپین ممنوع شد و در بلغارستان هنوز نمایش آن مجاز نیست. علاوه بر موضوع و داستان، نمایش عریانی و هم‌آغوشی از دلایل توقیف یا سانسور «آخرین وسوسه مسیح» در بسیاری از کشورها بود. نکته جالب آن که این فیلم در جوایز اسکار فقط در یک رشته (بهترین کارگردانی) کاندیدا شد که از موارد نادر تاریخ اسکار است.
دگما؛ جنجال شوخی با فرشتگان
یک دهه بعد از جنجال فیلم مارتین اسکورسیزی، کوین اسمیت در فیلم کمدی «دگما» دو فرشته رانده شده از بهشت با بازی مت دیمن و بن افلک را تصویر کرد که به زمین آمده‌اند و با استفاده از مفری قصد بازگشت به بهشت را دارند اما این کار آنها به قیمت از بین رفتن زمین و انسان‌ها تمام می‌شود. به همین دلیل عده‌ای می‌کوشند جلوی بازگشت آنها را بگیرند.
طنز این داستان خیالی به مذاق واتیکان خوش نیامد. وجه تشابه این فیلم با «آخرین وسوسه مسیح» آن بود که کوین اسمیت هم مانند مارتین اسکورسیزی بر اساس آموزه‌های واتیکان تربیت شده بود و هنوز خود را کاتولیک می‌دانست. جالب آن که کارگردان این کمدی هم مانند آقای اسکورسیزی به دلیل ساخت فیلمی علیه آموزه‌های دینی تهدید به مرگ شد.
مصائب مسیح؛ از نمایش خشونت تا اتهام یهودی ستیزی
مل گیبسن استرالیایی دیگر چهره مشهور کاتولیک در هالیوود بود که در سال ۲۰۰۴ با فیلم «مصائب مسیح» جنجال بزرگی به پا کرد. این فیلم به شکل کامل به زبان عبری ساخته شد و گفته شد که آخرین ساعت‌های زندگی عیسی مسیح را به تصویر کشیده است. مل گیبسن چنان ضیافتی از خشونت و خون و شکنجه مسیح به دست حاکمان وقت تدارک دید که بسیاری از تماشاگران حین تماشای فیلمش بدحال شدند و او مجبور شد در میانه اکران عمومی، آن را دوباره تدوین کند و برخی صحنه‌های خشن را کنار بگذارد.
منبع تصویر، Getty Images
اعتراض به فیلم مصائب مسیح در نیویورک
از سوی دیگر «مصائب مسیح» تصویری منفی از روحانیون یهودی در برخورد با مسیح به نمایش گذاشت و به گمان عده‌ای، مقصر به صلیب کشیدن او را نه رومی‌ها که یهودی‌ها نشان می‌داد. اما بازیگر و کارگردان برنده اسکار در برابر این اتهام‌ها عقب نشینی نکرد و در نهایت اثرش به پرفروش‌ترین فیلم غیر انگلیسی زبان تاریخ تبدیل شد. ۱۸ سال بعد از پخش فیلم، شایعاتی درباره ساخت دنباله‌ای بر آن منتشر شد که البته هنوز به واقعیت تبدیل نشده است.
رمز داوینچی؛ جنجال «فرزند مسیح»
دن براون در رمان «رمز داوینچی» نظریه‌ای تخیلی اما به شدت جنجالی را مطرح می‌کرد که بر اساس آن مسیح صاحب فرزند بوده است و نوادگان او بدون آن که بدانند در دنیا زندگی می‌کنند. این جمع بندی از داستانی پرهیجان درباره یک استاد دانشگاه به نام رابرت لانگدان که باید رمز یکی از مشهورترین نقاشی‌های لئوناردو داوینچی را بگشاید تا جهان را نجات دهد، در نسخه سینمایی ساخته ران هاوارد هم تصویر شد.
منبع تصویر، Getty Images
اعتراض گروهی از مسیحیان پاکستان به فیلم رمز داوینچی
یکی از مقام‌های کلیسای کاتولیک داستان دن براون و فیلم سینمایی ساخته شده بر اساس آن را «داستان تخیلی خطرناک» توصیف کرد و گفت که مدارک تاریخی درباره ریشه‌های مسیحیت در این داستان وجود خارجی ندارد. این واکنش واتیکان در برابر فیلمی که مدعی بود عیسی مسیح مخفیانه با مریم مجدلیه ازدواج کرد و از او صاحب فرزند شد، بسیار خفیف‌تر از اعتراضی بود که دو دهه پیش‌تر در برابر فیلم مارتین اسکورسیزی ابراز شده بود.
نوح؛ واکنش‌های متفاوت کلیسا و مومنان
هالیوود از دهه‌ها پیش با ساخت فیلم‌هایی مانند «ده فرمان» و «کتاب آفرینش» علاقه خود به تصویر کردن پیامبران پیش از عیسی مسیح را نشان داده بود. اما وقتی دارن آرنوفسکی فیلمساز مستقل آمریکایی پروژه عظیم «نوح» را برای یکی از مشهورترین استودیوهای هالیوود ساخت، مشخص شد حرکت بر اساس آموزه‌های انجیل و تورات دیگر الزامی نیست.
منبع تصویر، Getty Images
صحنه‌ای از فیلم ده فرمان
آرنوفسکی که زمانی خود را «آتئیست» خوانده بود، در فیلمش موجوداتی را به تصویر می‌کشید که پیش از وقوع «طوفان نوح» به این پیامبر کمک می‌کردند: غول‌های سنگی که اثری از آنها در کتاب‌های مقدس مسیحیان دیده نمی‌شود.
اما جالب آن که بر خلاف مسیحیان مومن، این بار کلیسای کاتولیک از فیلم دارن آرنوفسکی تقدیر کرد. یک کشیش کاتولیک درونمایه «نوح» را در راستای «خواست و اراده خداوند» دانست و یک منتقد فیلم نزدیک به واتیکان نوشت هرچند این فیلم برای «همه» نیست و همه مسیحیان تمایل به دیدنش ندارند، اما در عین حال دلیلی وجود ندارد که مسیحیان از تماشای آن «اجتناب» کنند.
رستاخیز؛ آن که گفت نه
یکی از عجیب‌ترین موارد توقیف یک فیلم سینمایی مذهبی در ایران رخ داده است. احمدرضا درویش سازنده فیلم‌های «کیمیا» و «دوئل» که در زمان خود مورد توجه منتقدان و تماشاگران قرار گرفتند، همواره از سینماگران نزدیک به حاکمیت شناخته می‌شد. او حدود یک دهه درگیر تدارک تولید و ساخت فیلمی درباره قیام امام سوم شیعیان بود. بیشتر بودجه «رستاخیز» به گفته سازندگانش از بخش خصوصی و برخی «سرمایه‌گذران شیعه مقیم انگلستان و کویت» تامین شد. این فیلم در جشنواره فجر سال ۹۲ برای اولین بار به نمایش درآمد و هشت جایزه برد.
اما همین فیلم که در اصلی‌ترین رویداد سینمایی دولتی ایران به آن شکل تحسین شده بود، عملا هرگز در داخل کشور اکران نشد. در همان نخستین روز نمایش عمومی، به دنبال تجمع برخی مخالفان فیلم مقابل ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی جنتی وزیر وقت دستور توقف نمایش آن را صادر کرد.
دلیل او برای این اقدام، نه تجمع معترضان که «مخالفت مراجع تقلید» با نمایش چهره ابوالفضل عباس برادر امام سوم شیعیان بود. آقای درویش و دیگر سازندگان بارها اعلام کردند که با فتوای رهبر جمهوری اسلامی چهره ابوالفضل را در فیلم نشان داده‌اند، اما وزیر دولت حسن روحانی اجازه نمایش «رستاخیز» را صادر نکرد و خواستار حذف صحنه‌ها یا تغییر آنها با جلوه‌های ویژه بصری و پنهان کردن چهره ابوالفضل عباس شد.
حتی تغییر وزیر هم باعث اکران این فیلم نشد و نامه سازندگانش به رئیس جمهور وقت بی‌پاسخ ماند. این فیلم که نام انگلیسی‌اش «حسین؛ آن که گفت نه» بود، در جشنواره بغداد روی پرده رفت و بعد از حدود یک دهه به شکل آنلاین روی پلتفرمی ناشناخته به نمایش درآمد که بازتاب چندانی نداشت.
بیشتر بخوانید:
اخبار مرتبط
دیگر اخبار این روز
