سیر و سلوک سعدی در بستر اجتماع/حکایت‌های گلستان حاصل تجربه سعدی

به گزارش خبرنگار مهر، از هفت برنامه‌ای که مرکز سعدی شناسی با عنوان «هفت شب بر خوان سعدی» به مناسبت یادروز شیخ اجل سعدی شیرازی تدوین کرده بود، پنج برنامه طی شد و امشب، ششم اردیبهشت، به خوان ششم رسیدیم و سه نفر از فرهیختگان و ادیبان سعدی پژوه بر خوان سعدی نشسته و از ویژگی‌های هنری، رفتاری و اعتقادی او گفتند.

نخستین سخنران، استاد جعفر شجاع کیهانی سخنانی با عنوان «سعدی و داستانک» را بیان کرد و سپس حمید امجد «سعدی؛ زمان و زبان» را عنوان سخن خود قرار داد و در ادامه مرتضی جعفری، برنامه شب ششم را با سخنانی با عنوان «جهان‌شناسی عرفانی در جهان عاشقانه سعدی» به پایان برد تا شب بعد به آخرین منزلگاه یادروز سعدی برسیم.

سعدی حکایت نویسی خلاق است

جعفر شجاع کیهانی به عنوان نخستین سخنران شب ششم به بررسی حکایات سعدی و نقش او به عنوان پدیدآورنده داستانک فارسی پرداخت و گفت: طرز نگاه سعدی به جهان و تلقی او از زیبایی و زشتی حوادث و آلاتی که او از زندگی ترسیم کرده، شخصیتی از سعدی به دست می‌دهد که می‌توان او را با دیدگاه فردگرایانه و انسان گرایی اش حکایت نویسی خلاق دانست.

این استاد دانشگاه با ارائه تعریفی از داستانک بیان کرد: داستانک در واقع غربال تجربه در نقل وقایع است و البته عناصر داستانی همچون شخصیت پردازی و کنش نیز در آن وجود دارد و بر اساس همین عناصر داستانی یعنی شخصیت پردازی و ارتباط منطقی و کنش، در حکایت‌هایی که در گلستان آمده می‌توان با معیارهایی که در ادبیات اروپایی در مورد داستان کوتاه و داستانک ذکر شده سعدی را داستان نویس خواند.

وی افزود: جوهر حکایاتی که سعدی در گلستان آورده جملگی واقع گرایانه است و شخصیت‌هایی که معرفی کرده اعم از پیامبر، پادشاه، قاضی و و وزیر جملگی وجود خارجی دارند و رویدادها در بستر زمان و مکانی خاص رخ دادند همچنین شگردهای زبانی سعدی زمینه‌های داستانی حکایت‌های او را جذاب‌تر و هیجان انگیزتر کرده است.

این عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی داستانک را بر خلاف لطیفه، تاثیرپذیر از واقع نمایی داستان کوتاه دانست و گفت: شمار زیادی از حکایات سعدی را می‌توان سراغ گرفت که داستانک هستند یا طرحی برای داستان دارند همچون جدال سعدی با مدعی که با جدال کنش‌ها، افکار و حوادثی که میان دو شخصیت در می‌گیرد، قصه می‌سازد و در این جدال رویارویی دو گفتمان با زبانی پر از تحرک، مبین تجربه‌ای عمیق از زندگی ست که هنوز تازه بحث انگیز و قلمفرساست.

شجاع کیهانی با بیان اینکه داستان و قصه چیزی جز ثبت وقایع و تجارب انسانی نیست، عنوان کرد: بیشتر حکایت‌های گلستان تجربه، دانش و هنر سعدی است که از زواید خالی شده و به برشی از زندگی در قالب داستانک به صورت فشرده با معانی بلند، نوشته و فراهم آمده‌اند.

سعدی آخرین میراث بر مهم فکر ایرانی است

دومین سخنران، حمید امجد نویسنده، پژوهشگر و کارگردان تئاتر و سینما بود که در سخنان خود با عنوان «سعدی؛ زمان و زبان» با تاکید بر اهمیت در نظر گرفتن زمانه سعدی گفت: اگرچه سعدی در حوزه‌های گوناگون همچون اشعار عاشقانه، عارفانه و همچنین در زمینه ارزش‌های زیبایی شناختی شعر و نثر کارهای شگفت آوری کرده اما او آخرین میراث‌بر مهم فکر ایرانی است و فراگیرترین کارکردهای تاریخی را که برای سخن قائل هستیم به شکلی همچنان انسانی در آثار سعدی به چشم می‌بینیم و شاید قله نهایی این مبحث سعدی باشد و پس از او سایرین متأثر از زبان و سخن سعدی هستند.

امجد با اشاره به دوران تاریک ناشی از حمله مغول به سرزمین ایران و چندپارگی ایجاد شده در سرزمین و قومیت و زبان فارسی گفت: یک از مهمترین قربانی‌های این دوران مفهوم شهر و انسان شهرنشین است که در نتیجه تاخت و تاز پی در پی اقوام بیابانگرد شهرهای عظیمی که انسان آن دوران در حال تجربه مفهوم شهرنشینی در آنها بود به زمین سوخته‌ای بدل شد که آن انسان با قرارگیری بر آن، تجربه تنهایی را کسب کرد و گریزی از تبدیل شدن به یک ذره در برابر خورشید وحدت وجود نداشت که در نتیجه این احساس ادبیات عرفانی به وجود می‌آید در حالی که این موضوع انسان را از تشخص و تعریف جدا می‌کند و مانع خیلی چیزها در روایتگری، قصه گویی، تاریخ روایی و شکل گیری آنچه امروز حتی در حوزه ادبیات، قصه و سینما نیاز داریم یعنی تعریف شخصیت می‌شود در حالی که به نظر می‌رسد سعدی آن رویکرد دیگر را ادامه می‌دهد و از واپسین قله‌های آن رویکردی است که هنوز انسان را پا بر زمین می بیند.

این پژوهشگر در ادامه زبان فارسی و مفهوم شهرنشینی را دو عاملی دانست که سعدی در آثار خود بر آنها پافشاری می‌کند و افزود: در همه این زمینه‌ها سعدی چهره‌ای بسیار کلیدی است و به رغم اینکه در ظاهر سعدی را به آرام خوئی و یا گرایش او را به تعادل و آشتی جویی و مسالمت جویی می‌شناسیم به نظرم کاری که در عین این مسالمت جویی انجام می‌دهد کاری کلیدی در حوزه مقاومت فرهنگی است و حتی در برابر یکسویه شدن مفهوم قدرت نیز مقاومت می‌کند تا جایی که در پی تعریف حدود و محدوده‌های قدرت برمی آید تا قدرت به مکالمه وادار شود.

امجد همچنین با تاکید بر گسترده و فراگیر بودن حوزه تجربی سعدی در بخش‌های مختلف زیست بشری بیان کرد: مماشات جویی و مکالمه جویی سعدی اقتضای عصر اوست و تنها به عاطفه شخصی او نسبت به شهر خودش خلاصه نمی‌شود اگرچه این یادکرد شهر فراتر از نوستالژی شخصی، وجهی است از تاکید او بر مفهوم ویران شده آن دوران که شهر باشد، اما دلبستگی و پیوندهای او با مفهوم شهر خود گواه نوعی مقاومت است در برابر فرهنگی که شهرها را می‌سوزاند و چیزی جز ریگزار از شهرها باقی نمی‌گذارد.

وی سعدی را بر خلاف دیگرانی که او را به واسطه مدایحش سازش‌کار نامیده‌اند، سخنوری دانست که به دنبال راهجویی برای به مکالمه واداشتن قومی است که برای مکالمه به ایران نیامده و گفت: به نظرم این افراد خارج از اقتضائات زمانه او و با دست خیلی دور از آتش داوری می‌کنند در عین حال که می‌توان گفت تعداد و شکل مدایح سعدی به مراتب کمتر و پندآمیخته تر و انتقادی‌تر از تقریباً همه شاعران دیگر زبان فارسی است.

جهانشناسی عرفانی در جهان عاشقانه سعدی

مرتضی جعفری، معاون فرهنگی، اجتماعی شهردار شیراز، سومین سخنران امشب بود که سخن خود را پیرامون جهان‌شناسی عرفانی در جهان عاشقانه سعدی چنین آغاز کرد که در فرهنگ عرفانی، عارف در اندیشه ارتباط مردم و مرهم نهادن بر زحم های جامعه و مردم است، او ضمن اینکه عیوب را کشف می‌کند نگاهی درمان گرانه بر آلام اجتماعی دارد و می کوشد علاوه بر درمان خود به درمان دیگران نیز بپردازد.

معاون فرهنگی شهردار شیراز خطوط اصلی اندیشه سعدی در جهان شناسی عرفانی را ناظر بر دیدگاه عاشقانه او دانست و اظهار داشت: در این دیدگاه او با عشق به جهان می‌نگرد و جهان را مظهر خدا می‌داند.

جعفری افزود: سعدی بر خلاف عارفان انفسی خلوت گزین و خانقاه نشین که به تهذیب نفس در خلوت می‌پردازند و در درون خود سیر می‌کند عرفانی آفاقی دارد و سیر و سلوکش در اجتماع روی می‌دهد. سعدی نه عارف خلوت پناه که پارسایی جلوت گزین است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه سعدی با سیر در هستی حقیقت را کشف می‌کند و عرفان عاشقانه را با حضور در جمع و دوری از تصوف زاهدانه پذیرفته و مضامین عرفانی را در خدمت آموزه‌های اخلاق قرار داده است، بیان کرد: به همین جهت است که در دیدگاه او گنهکار اندیشناک از خدای، به از پارسای عبادت نمای است.

معاون فرهنگی شهردار شیراز با تاکید بر اینکه سعدی به هر موضوعی که ورود می‌کند از منظر جامعه شناسی و دردمندی اجتماعی مورد ارزیابی قرار می‌دهد خواه هنری باشد، خواه علمی، خواه سیاسی و خواه مذهبی، عنوان کرد: از همین منظر است که شخصی ترین مناسبات عبادی و دینی در نگاه او مفهومی بسیط تر می‌یابد.

جعفری ادامه داد: اگر عرفان و مفاهیم عرفانی جنبه کارکردی و تربیتی برای آحاد جامعه نداشته باشد و به سمت اصلاح اخلاقی اجتماع و جامعه نابسامان خود پیش نرود اساساً بیهوده و ناصواب است و بدین ترتیب است که پروای حق و خلق داشتن در هر امر عبادی سیاسی و اخلاقی برای سعدی از هر اندیشه‌ای جان مایه دارتر است و آموزنده‌تر، چرا که از دیدگاه او «غوغای عارفان و تمنای عاشقان / هرس بهشت نیست که شوق لقای تست».

به گزارش مهر، برنامه‌های «هفت شب برخوان سعدی» هر شب از ساعت ۱۸ تا ۲۲ از طریق پیج sadishenasi در شبکه اجتماعی اینستاگرام پخش می‌شود.