جشنواره فریبورگ؛ سرآغاز نگاه دوباره غرب به تاریخ سینمای ایران؟

گاو ساخته داریوش مهرجویی با انتخاب بهرام بیضایی، کاوه بختیاری، اصغر فرهادی، جعفر پناهی و شیرین نشاط بیشترین رای را آورد

از هیاهوی کن و ونیز و برلین که دور شوی، جشنواره های باسابقه و دوست داشتنی کوچک تری در قلب اروپا برگزار می شوند که نگاه کم حاشیه‌ تری به سینما دارند؛ عشق به سینما بیشتر در آنها موج می زند و در کنار فیلم های دیدنی در بخش مسابقه، برنامه های جنبی شگفت انگیزی به همراه دارند؛ از جمله مرور تاریخ سینمای ایران در جشنواره فریبورگ که پس از لوکارنو، مهمترین جشنواره سینمایی سوئیس محسوب می شود و امسال بیست و هشتمین دوره اش را برگزار کرد.

شهر و جشنواره ای صمیمی

از ایستگاه قطار که پیاده می شوی، لازم نیست به دنبال دفتر جشنواره بگردی؛ از همان نقطه آغاز، همه شهر حال و هوای جشنواره سینمایی ای را دارد که شاید مهمترین اتفاق سالانه در این شهر کوچک دوست داشتنی است.

همان کنار ایستگاه در جایی به نام ایستگاه قدیمی، دفتر جشنواره برپاست و جلوی آن شر و شور جوانان این شهر دانشجویی را می بینی که می نوشند و درباره سینما گپ می زنند.

مدیر جشنواره هم دائم همان دور و برهاست، با همه می نشیند، می خندد و شوخی می کند و ایرانی ها را که می بیند به شوق می آید و چند کلمه فارسی ای را که یاد گرفته- از "سلام" تا کلمه مورد علاقه اش: "کوبیده"!- بلند فریاد می زند و می خندد.

تیری ژوبن که فریبورگ را به جشنواره متفاوت و بسیار بااهمیت تری نسبت به سال های پیشترش بدل کرده- و امسال بیش از پیش توجه و تحسین مطبوعات سوئیس را برانگیخت- عاشق سینمای ایران و شیدای زبان فارسی است. از ما می خواهد که با هم فارسی حرف بزنیم تا او از ریتم این زبان و شاعرانگی اش لذت ببرد. همه چیز مهیاست برای ستایش از سینمای ایران در یک جشنواره گرم و صمیمی.

یک مرور ضروری

امیر نادری (عکس)، سهراب شهید ثالث را "پدر سینمای مدرن ایران" می خواند

ژوبن که سه دهه پیش به عنوان یک منتقد بسیار جوان با سینمای ایران کلیک

برخورد کرده، طی همه این سال ها پیگیر سینمای ایران بوده اما یک سال پیشتر، از دوستان فیلمساز ایرانی اش می شنود که همه سینمای ایران در سینماگرانی که غربی ها از ایران می شناسند خلاصه نمی شود. همین آغاز جست و جویی است که امروز به برنامه بزرگداشت تاریخ سینمای ایران بدل شده که در جشنواره های ادینبورگ و تورنتو ادامه خواهد یافت.

ژوبن برای شناخت بهتر سینمای ایران از فیلمسازان ایرانی ای که در این سال ها در جشنواره های مختلف مطرح شده اند، خواسته است تا بهترین فیلم های تاریخ سینمای ایران را انتخاب کنند.

"همین آغاز جست و جویی است که امروز به برنامه بزرگداشت تاریخ سینمای ایران بدل شده که در جشنواره های ادینبورگ و تورنتو ادامه خواهد یافت"چهارده فیلمساز به این درخواست پاسخ مثبت داده اند، در حالی که عباس کیارستمی و سمیرا مخملباف حاضر به انتخاب نشده اند.

انتخاب های فیلمسازان

فیلمسازانی از طیف های مختلف در این نظرسنجی حضور دارند: مانیا اکبری، کاوه بختیاری، بهرام بیضایی، اصغر فرهادی، سپیده فارسی، محمود غفاری، بهمن قبادی، محسن مخملباف، شهرام مکری، امیر نادری، جعفر پناهی، شیرین نشاط، رفیع پیتز و محمد رسول اف این فهرست چهارده نفره را تشکیل می دهند.

انتخاب های این افراد لزوماً شامل تمام آثار مهم سینمای ایران نشده و برخی از فیلم های تحسین شده سینمای ایران به دلیل نوع سلیقه این فیلمسازان - و البته محدودیت انتخاب سه فیلم- از حضور در این فهرست بازمانده اند( مهمترین شان "باشو، غریبه ی کوچک" که بارها از سوی منتقدان به عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران انتخاب شده)، اما نکته با اهمیت این است که در کنار فیلم های ایرانی شناخته شده در غرب، تعدادی از فیلم هایی که یا هیچ گاه در غرب مطرح نشده اند یا دهه ها از آخرین نمایش آنها در اروپا می گذرد و فراموش شده اند، به نمایش درآمدند.

همین نگاه دوباره و متفاوت به سینمای ایران و نمایش فیلم های ارزشمندی که پیشتر در جشنواره های بین المللی فرصت نمایش نداشته اند، سرآغاز حرکت مهمی است که می تواند شناخت غرب نسبت به سینمای ایران را در طول زمان تغییر دهد.

در جلسه بحث درباره سینمای ایران در این جشنواره، به تفاوت نگاه منتقدان غربی و ایرانی به سینماگران برجسته ایران اشاره کردم که به محور اصلی بحث این جلسه با حضور چند فیلمساز و منتقد ایرانی بدل شد(مشروح این جلسه به زودی در بی بی سی فارسی منتشر می شود).

در واقع اهمیت این برنامه در یادآوری این نکته به تماشاگران و منتقدان غربی است که سینمای ایران در چند فیلمساز شناخته شده اش در جهان خلاصه نمی شود. فرصت تماشای "مرگ یزدگرد" پس از چند دهه بر پرده سینمای اروپا یا تماشای نسخه سی و پنج میلی متری تر و تازه "طبیعت بی جان" ساخته سهراب شهید ثالث، تماشاگران را به وجد آورد، تا آنجا که مدیران برخی از جشنواره های شناخته شده جهانی از کشف مثلاً شهید ثالث به عنوان الگوی اصلی نوع سینمایی از ایران که بعدها در جشنواره های جهانی به موفقیت های زیادی رسید، حیرت زده شده بودند.

بیست و هفت فیلم تاریخ سینمای ایران

دونده جزو نخستین فیلم های پس از انقلاب بود که در جشنواره های خارجی درخشید

برآیند انتخاب چهارده کارگردان، بیست و هفت از تاریخ سینمای ایران شده است که اولین آنها بر اساس تاریخ ساخت، حاجی آقا آکتور سینما ساخته اوانس اوهانیان و آخرین آنها جدایی نادر از سیمین ساخته اصغر فرهادی است.

گاو ساخته داریوش مهرجویی با انتخاب بهرام بیضایی، کاوه بختیاری، اصغر فرهادی، جعفر پناهی و شیرین نشاط بیشترین رای را آورده است.

یک اتفاق ساده ساخته سهراب شهید ثالث (به انتخاب مانیا اکبری،محمود غفاری، امیر نادری و رفیع پیتز)، طبیعت بی جان باز ساخته ای از شهید ثالث (به انتخاب بیضایی، نشاط، پیتز و رسول اف) و دونده (به انتخاب بیضایی،بهمن قبادی،محسن مخلباف و پناهی) هر کدام با چهار رای در رده دوم قرار دارند.

خانه سیاه است (فروغ فرخزاد)، اون شب که بارون اومد( کامران شیردل) و کلوز آپ (عباس کیارستمی) هر کدام سه رای دارند و خشت و آینه ( ابراهیم گلستان) و شب قوزی (فرخ غفاری) هر کدام دو رای را جذب کرده اند.

برخی از فیلمسازان درباره انتخاب های خود توضیخاتی هم نوشته اند. بیضایی داستان مخالفت حاجی آقا با سینما در فیلم حاجی آقا آکتور سینما را هنوز پس از هشتاد و چهار سال مشکل ادامه یافته سینمای ایران می داند و امیر نادری، سهراب شهید ثالث را که تنها انتخاب اوست، "پدر سینمای مدرن ایران" می خواند و محسن مخملباف با انتخاب تنها دو فیلم از نادری به عنوان بهترین های سینمای ایران، او را می ستاید.

مانیا اکبری و شهرام مکری فیلمسازانی بودند که پیش از نمایش فیلم ها در تالار حاضر شدند و درباره دلیل انتخاب شان با تماشاگران حرف زدند. در یادداشت هایشان هم، اکبری علاقه اش را به خشت و آینه به زبانی نزدیک به شعر روایت می کند و مکری درباره نفس عمیق (ساخته پرویز شهبازی)- یکی از فیلم های منتخبش- از نسل جوانی می گوید که به آن تعلق دارد و تصویرش را در این فیلم می بیند.

جایزه منتقدان برای ماهی و گربه

سومین نمایش ماهی و گربه، بزرگ ترین سینمای شهر را پر کرد

اما جدای از این بزرگداشت تاریخ سینمای ایران، دو فیلم دیدنی از ایران، ماهی و گربه (شهرام مکری) و دست نوشته ها نمی سوزند(محمد رسول اف) که به حق بهترین فیلم های نمایش داده شده درجشنواره های جهانی در سال گذشته هستند، در بخش مسابقه جشنواره فریبورگ به نمایش درآمدند.

"ژوبن برای شناخت بهتر سینمای ایران از فیلمسازان ایرانی ای که در این سال ها در جشنواره های مختلف مطرح شده اند، خواسته است تا بهترین فیلم های تاریخ سینمای ایران را انتخاب کنند"

هر چند داوران جشنواره به ریاست جری شاتزبرگ، فیلمساز معروف آمریکایی، جوایز نقدی باارزش این جشنواره را به فیلم های دیگری اهدا کردند(جایزه اصلی جشنواره برای فیلم "هان گونگ جو" ساخته لی سوجین ازکره جنوبی و جایزه ویژه داوران به "کشتن یک مرد" ساخته آلخاندرو فرناندس آلمندراس از شیلی)، اما ماهی و گربه، جایزه فیپرشی (انجمن بین المللی منتقدان فیلم) را به دست آورد.

تماشاگران استقبال زیادی را از فیلم های ایرانی به نمایش گذاشتند تا آنجا که سومین نمایش ماهی و گربه، بزرگ ترین سینمای شهر را پر کرد و جلسه پرسش و پاسخ با شهرام مکری، نزدیک به یک ساعت به درازا کشید، در حالی که تماشاگران شیفته وار خواستار اطلاعات بیشتر درباره چگونگی خلق این فیلم متفاوت ۱۳۴ دقیقه ای در یک نمای بدون قطع بودند.