نقش عامل دین در قیام ۱۹۲۰ مردم عراق

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو،محمدامین آلبوغبیش؛ رئیس انجمن علمی ترجمه و زبان‌های خارجی حوزه‌های علمیه در خصوص نقش عامل دین در قیام ۱۹۲۰ مردم عراق گفت:

سوال: عامل اصلی قیام ۱۹۲۰ مردم عراق چه بود؟

جواب: برای تحلیل ثورة العشرین می‌بایست پیشینه‌های آن را مد نظر داشت. ثورة العشرین صرفا از ۱۹۲۰ شروع نشد؛ بلکه پیشینه‌های متعددی داشته است. برخی از تحلیلگران نقطه شروع انقلاب و جرقه‌ی آن را حادثه رمیثه می‌دانند. در طی این حادثه، حاکم انگلیسی منطقه، شیخ طائفه‌ی رمیثه را احضار کرده و قصد داشت او را به بغداد بفرستد که مردان عشیره‌ی او دست به سلاح برده، علیه حاکم خروج می‌کنند و شیخ قبیله را نجات می‌دهند.

این عده در این زمینه دچار اشتباه شده‌اند. چراکه ماقبل این اتفاق را بررسی نمی‌کنند.

"در حالی که اولین درگیری بین مردم محلی و نیرو‌های انگلیسی، هنگام ورود این نیرو‌ها به عراق و با فتوای علما اتفاق افتاد"در حالی که اولین درگیری بین مردم محلی و نیرو‌های انگلیسی، هنگام ورود این نیرو‌ها به عراق و با فتوای علما اتفاق افتاد. فتوای علمای بزرگی همچون سیدمحمدکاظم یزدی صاحب عروة الوثقی و دیگران که هرگونه همکاری با مهاجمین را حرام اعلام کرده و یا به دفاع از حکومت عثمانی به عنوان یک حکومت اسلامی در مقابل کفار انگلیسی حکم داده بودند.

سوال: پس با این وجود فتوای میرزای شیرازی در تحریم تنباکو را هم می‌توان در این پازل تعریف کرد؟

جواب: بله، اگر این انقلاب را در طی یک فرآیند ببینیم، حتی می‌توان فتوای میرزای شیرازی در خصوص تنباکو را نیز به عنوان مقدمه‌ی این انقلاب ذکر کرد. چراکه این فتوا علیه استعمار بود و مردم را از آن زمان نسبت به استعمار حساس کرد. حال در این فضای فکری - فرهنگی، انگلیس با تجهیزات نظامی وارد عراق شده و عراق را تحت استعمار خود در آورده است. طبیعی است که مردم با آن پیشینه‌ی مذهبی و با وجود فتاوای علمای مختلف، با آن مقابله کنند و آن را نپذیرند.

چیزی که در سال ۲۰۰۳ نیز شاهد آن بودیم و مردم هرچند از نظام بعث ناراضی بودند، اما باز هم با حاکمیت کسی مثل برمر که شخصیتی اجنبی بود موافقت نداشتند.

سوال: این تحلیل گران که نقش علما را کمرنگ جلوه می‌دهند، چه دلیلی برای این انقلاب ارائه داده‌اند؟

جواب: برخی از تحلیل‌گران تنها سه گروه را در این انقلاب موثر می‌دانند: ۱. افسران عراقی حاضر در سوریه ۲. افسران عراقی حاضر در سلطه عثمانی ۳. عشایر عراق و برای علما و بافت فرهنگی اجتماعی جامعه هیچ جایگاهی قائل نیستند.

"حال در این فضای فکری - فرهنگی، انگلیس با تجهیزات نظامی وارد عراق شده و عراق را تحت استعمار خود در آورده است"

سوال: دلیل حذف یا کمرنگ کردن نقش علما در این خصوص چیست؟

جواب: البته که برخی از روی غرض ورزی این کار را کرده اند؛ اما برخی با عدم تتبع صحیح به اشتباه رفته‌اند. همچنین یکی از عوامل کمرنگ شدن نقش انگیزه‌ی دینی برای این انقلاب، صدام بود. او در طول مدت حکومت خود در عراق، تمام تلاش خود را برای از بین بردن مظاهر دینی در این کشور به کار بست. در این دوره، مراسمات سالگرد ثورة العشرین نیز برگزار میشد لکن با این عنوان که افسران عراقی این انقلاب را انجام داده‌اند. این تحریف‌ها محدود به ثورة العشرین نبود و تاریخ، فرهنگ و بخش‌های متعدد و اتفاقات مختلف عراق نیز در این دوره تحریف شدند.

سوال: مهمترین نتیجه این انقلاب چه بود؟

جواب: این انقلاب نتایج زیادی را با خود در پی داشت. اما مهمترین نتیجه‌ی آن، تشکیل یا به رسمیت شناخته شدن کشور مستقل عراق بود. یعنی عبور انگلیس از استعمار مستقیم به استعمار غیر مستقیم. به عبارت دیگر، انگلیس مجبور شد تا به جای انتخاب یک حاکم انگلیسی برای عراق، یک فرد عرب را بر این کشور حاکم کند و خود صرفا به عنوان بالاسری و ناظر بر او باشد.

سوال: نتایج بین المللی یا منطقه‌ای نیز می‌توان برای این قیام برشمرد؟

جواب: نتیجه دیگر این قیام، تاثیر منطقه‌ای و فراملی آن بود. تشکیل نهضت ملی ایران و لغو قرارداد قیمومیت انگلیس بر ایران را می‌توانبه عنوان یکی از نتایج منطقه‌ای این انقلاب به شمار آورد.

"طبیعی است که مردم با آن پیشینه‌ی مذهبی و با وجود فتاوای علمای مختلف، با آن مقابله کنند و آن را نپذیرند"پس از این انقلاب، نهضت ملی ایران تشکیل شد و قراداد قیومیت انگلیس بر ایران لغو گردید. همچنین رهبران جنبش‌های ملی ایران مثل جنبش ملی شدن نفت، از کسانی بودند که در ثورة العشرین فعال بودند. چه بسا ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ را هم بتوان در ثورة العشرین جستجو کرد.

سوال: برخی مدعی شده اند که علما بعد از ۱۹۲۰ انزوا پیشه کرده و تا ۱۹۵۷ یعنی تشکیل حزب الدعوه فعالیت سیاسی - اجتماعی نداشته‌اند. نظر شما در این خصوص چیست؟

جواب: کسی که چنین ادعایی دارد با فضای حوزه و مکانیسم فکری علمای آن آشنا نیست. چرا که اگر روزی میدان سیاست برای علما باز نباشد، در میدان‌های فرهنگی – اجتماعی انجام وظیفه خواهند کرد.

علاوه بر این، پس از ثورة، علما میدان سیاست را خالی نکردند؛ بلکه برخی از ایشان به ایران آمده و جنبش‌های ضد استعماری ایران مثل جنبش ملی سازی صنعت نفت را مدیریت کردند. به اضافه اینکه خیلی از علما از دنیا رفتند و نسل دومی که آمدند شرایط حرکت سیاسی مثل نسل قبل را نداشتند. جدای از همه این‌ها فتاوای علما در این دوره علیه اسرائیل و علیه استعمار را می‌توان دید که نشان از حضور سیاسی – اجتماعی ایشان در این دوره است.