روابط اقتصادی و سیاسی ایران و چین از نگاه نزدیک

روابط اقتصادی چین در ده سال گذشته به سرعت گسترش پیدا کرده است و ایران اکنون به یکی از بازارهای کالاهای چینی تبدیل شده است

روابط ایران و چین در ده سال گذشته (۲۰۰۳-۲۰۱۳) گسترش و حتی در بخش های جهش داشته است . چنین گسترشی در روابط سیاسی و جهش در روابط اقتصادی و تجاری ، محصول نگاه مشترک پکن و تهران به یکدیگر و نیز نیازمندی ها و ضرورت های اقتصادی دو کشور است . اما این جهش ده ساله در روابط تهران - پکن به چه نحو و چگونه رخ داده است ؟

چین دومین مصرف کننده بزرگ انرژی در دنیا و دومین اقتصاد بزرگ جهان بعد از آمریکا است. ایران نیز یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان نفت جهان و یکی از تامین کنندگان اصلی نفت خام وارداتی چین محسوب می شود. چین اولین وارد کننده نفت در آسیا است و ایران بعد از عربستان و آنگولا، سومین صادر کننده نفت به چین است.

مصرف نفت روزانه چین سال ٢٠١٢ حدود ده میلیون بشکه بوده است که بخش عمده ای از آن وارد می شود.

"چنین گسترشی در روابط سیاسی و جهش در روابط اقتصادی و تجاری ، محصول نگاه مشترک پکن و تهران به یکدیگر و نیز نیازمندی ها و ضرورت های اقتصادی دو کشور است "طبق آمارهای منتشر شده، در ماه های آخر سال ٢٠١٢ میلادی، ایران روزانه حدود ٤٢٠ هزار بشکه نفت به چین صادر می کرده است.

چین صادر کننده بزرگ کالا به ایران

در مقابل واردات مستمر نفت ایران از سوی چین ،چین طی ده سال گذشته نقش مهم تری در صادرات کالا به ایران یافته است. گسترش صادرات کالاهای چینی به ایران را می توان تا حدودی نتیجه جهش های صادرات محور اقتصاد چین در سال های گذشته دانست. اقتصاد چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان در ده سال گذشته بین ٧ تا ١١ درصد رشد مداوم داشته است . نتیجه این رشد مداوم جهش های صادراتی چین به سوی بازارهای سراسر دنیا است.

چین در سال ٢٠١٢ حدود ١١ درصد صادرات جهانی را در اختیار داشته است و حجم مبادلات تجاری چین در ١١ ماه نخست ٢٠١٢ نزدیک به دو تریلیون دلار بوده است و حجم قابل توجهی از این تجارت با خاورمیانه و از جمله ایران بوده است.

واردات ایران از چین که در سال ١٣٧٦ و آغاز دولت محمد خاتمی ٣٩٤ میلیون دلار بود، در پایان دولت خاتمی در سال ۱۳۸۴ و بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی به ٢/٢ میلیارد دلار افزایش یافت. اما جهش اصلی در مبادلات تجاری ایران و چین بویژه واردات ایران از چین در دولتهای نهم و دهم به ریاست محمود احمدی نژاد رخ داد .

طبق اظهارات اسدالله عسگر اولادی رییس اتاق بازرگانی ایران و چین، حجم مبادلات دو کشور در سال ١٣٩٠ به ٤٥ میلیارد دلار رسید که ٦.٥ میلیارد دلار آن واردات ایران از چین بود .

فشارهای آمریکا:مزایا و معایب تحریم ها برای چین

ادامه روند صادرات نفت ایران به چین و نیز واردات ایران از چین، در این سال ها بدون مشکل نبوده است .پس از اعمال دور جدید تحریم های آمریکا علیه ایران در بهمن ماه گذشته، روند واردات نفت برخی از کشورها از جمله در مواردی چین از ایران با کاهش روبرو بوده است اسد الله عسکر اولادی رییس اتاق ایران و چین می گوید به همین دلیل در سال ۱۳۹۱ حجم مبادلات ایران و چین به ٣٧ میلیارد دلار کاهش یافته است که مشکلات بانکی از دلایل اصلی آن بوده است.

البته تشدید تحریمهای غرب علیه ایران در سالهای اخیر، برای چین مزایای نیز داشته است و این موضوع حتی تبدیل به تجارت بزرگی برای این کشور شده است. با کاهش دسترسی ایران به بازارهای آمریکایی و اروپایی، چین به یکی از شرکای مهم اقتصادی ایران و صادر کنندگان عمده کالا به ایران تبدیل شده است. به عنوان مثال چین سال گذشته با ۷ میلیارد دلار، دومین صادرکننده کالا پس از امارات متحده عربی به ایران بوده است.

چین تنها صادر کننده کالا به ایران نبوده بلکه در مواردی در هیات یک سرمایه گذار نیز ظاهر شده است

از اوایل سال ۲۰۱۳ نیز در پی اجرای دور جدیدی از تحریم های آمریکا علیه ایران، کشورهای خریدار نفت ایران از انتقال پول نفت به ایران منع شده اند. چنین تحریمی به چین به عنوان وارد کننده نفت از ایران فرصت می دهد تا درآمدهای نفتی ایران را در بانک های خود مسدود کند و به ایران فقط برای خرید کالا از چین فرصت استفاده از این درآمدهای نفتی را بدهد. در واقع در شرایط کنونی کشورهای خریدار نفت ایران، به جای پول نفت، کالا به ایران می دهند و در واقع اقدام به مبادله پایاپای یا تهاتری با ایران می کنند.

چین نیز به همین نحو عمل می کند و با توجه به صادرات بالای نفت ایران به چین، خیل عظیمی از کالاهای عمدتا بی کیفیت چینی روانه بازار ایران می شود.

"اما این جهش ده ساله در روابط تهران - پکن به چه نحو و چگونه رخ داده است ؟چین دومین مصرف کننده بزرگ انرژی در دنیا و دومین اقتصاد بزرگ جهان بعد از آمریکا است"به گونه ای که رشد واردات ایران از چین در دولتهای نهم و دهم، به تولیدکنندگان داخلی لطمات بزرگی زده است.

محمود احمدی نژاد در دومین سفر خود به چین توافقنامه ای را با این کشور امضا کرد که بر مبنای آن قرار شد حجم مبادلات دو کشور طی ده سال به ۲۰۰ میلیارد دلار برسد.

کاهش سرمایه گذاری چین

چین در گذشته تنها صادر کننده کالا به ایران نبوده است و در برخی موارد یک سرمایه گذارنیز به شمار می رفته است، مانند سرمایه گذاری چین در برخی حوزه های نفت و گاز ، سد سازی و یا احداث آزاد راه تهران شمال . با این وجود در ایران احساس مثبتی نسبت به سرمایه گذاری های چین وجود ندارد.از سوی دیگر چین تحت فشار آمریکا از برخی سرمایه گذاری ها در صنعت نفت و گاز و سد سازی ایران بیرون رفته یا از سرمایه گذاری جدید اجتناب کرده است.

مهمترین نمونه این موضوع را می توان کناره گیری چینی ها از طرح توسعه فاز ١١ حوزه گازی پارس جنوبی است .قرار بود چینی ها در این بخش ٢٠ میلیارد دلار سرمایه گذاری کند ، اما در نهایت با خلف وعده ها ی فراوان و بعد از ۳.۵ سال بد قولی پای خود را از این پروژه میلیاردی کنار کشیدند.کنار کشیدن چینی ها از سرمایه گذاری در احداث سد بختیاری به عنوان بلندترین سد جهان مورد دیگری در این زمینه است . سدی که هفته اول فروردین امسال کلنگ آن بدون حضور چینی ها توسط محمود احمدی نژاد به زمین زده شد. در همین چارجوب اسد الله عسکر اولادی می گوید تا دو سال قبل سرمایه گذاری چین در ایران به ٢ تا ٣ میلیارد دلار رسیده بود اما سال ٢٠١٢ با کاهش این روند به ٤٠٠ میلیون دلار رسید..

قرار بود چین در پارس جنوبی ٢٠ میلیارد دلار سرمایه گذاری کند، اما در نهایت با خلف وعده ها ی فراوان و بعد از سه و نیم سال سال بد قولی پای خود را از این پروژه میلیاردی کنار کشید

یکی از دلایل کناره گیری چینی ها از این سرمایه گذاری ها در ایران ، فشارها و تحریم هایی است که از طرف غرب اعمال شده است . اما با وجود اینکه چین در اثر فشارهای آمریکا حجم سرمایه گذاری خود در ایران را کاهش داده ولی همچنان به تامین نفت و انرژی ارزان از طریق ایران و نیزحفظ بازار صادراتی کالا به ایران حساسیت نشان می دهد .

شاید یکی از دلایل این امر نگرش های راهبردی و غیر اقتصادی چین به رقابت های جهانی با آمریکا است .رقابتی که ایران نیز می اندیشد می تواند از آن به عنوان یک فرصت و فضای تنفسی بهره گیرد.

نگاه ایران به چین به عنوان متحد بین المللی در مقابل آمریکا

تشدید فشار غرب به جمهوری اسلامی در پرونده هسته ای ، موجب شده که ایران به چین به عنوان یک متحد سیاسی نیز نگاه کند. چین یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و دارای حق وتو است. همچنین پکن همراه با مسکو دو قدرت بزرگ نزدیک به ایران هستند که به عنوان عضو گروه پنج بعلاوه یک، از بازیگران اصلی در پرونده هسته ای ایران به شمار می رود.

چین به عنوان یکی از تأثیرگذارترین قدرت‌ها در پرونده هسته ای ایران، با گسترش سلاح هسته ای مخالف است، اما راهکار پیشنهادی اش برای حل این موضوع، مذاکره و راه حل های دیپلماتیک است البته حمایت سیاسی چین از ایران یک حمایت مشروط و طبیعتا بر اساس منافع ملی این کشور است.

از طرف دیگرفشار همزمان غرب روی ایران و چین بر سر مسئله حقوق بشر یکی دیگر از موضوعات مورد همکاری دو کشور در محافل بین المللی به ویژه سازمان ملل، نهادهای زیر مجموعه آن و نهادهای حقوق بشری است. نمونه آن ادعای غربی ها در مورد نقض حقوق اقلیتهای مذهبی و مخالفان سیاسی در ایران و چین است.

دیپلماتهای ارشد، سفیران همیشگی ایران در پکن

"تشدید فشار غرب به جمهوری اسلامی در پرونده هسته ای، موجب شده که ایران به چین به عنوان یک متحد سیاسی نیز نگاه کند. "

در چنین فضایی که بر مبادلات و مراودات سیاسی- اقتصادی ایران و چین حاکم بوده و هست، ایران طی ده سال گذشته همواره یکی از دیپلمات های برجسته و ارشد خود را به عنوان سفیر راهی پکن کرده است ."مهدی صفری" سفیر کنونی ایران در چین که از سال ١٣٨٩ تاکنون در این مقام است، از این جمله است.

"ایران نیز یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان نفت جهان و یکی از تامین کنندگان اصلی نفت خام وارداتی چین محسوب می شود"آقای صفری که از دیپلماتهای ارشد وزارتخارجه بوده، پیش از این سفیر ایران در روسیه، معاون وزیر امور خارجه در امور آسیا و اروپا و نماینده ایران در مذاکرات خزر بوده است و از دولت نشان خدمت دریافت کرده است.

پیش از آقای صفری نیز "جواد منصوری " در فاصله سالهای ١٣٨٥ تا ١٣٨٨ و برای سه سال سفیر ایران در چین بود که او نیز از فرماندهان اولیه سپاه پاسداران و از سال ١٣٦٠ تا ١٣٦٧ معاون آسیا، اقیانوسیه وزیر خارجه بوده است.

پیش از جواد منصوری نیز" فریدون وردی نژاد" از سال ١٣٨٠ و به مدت چهار سال سفیر ایران در چین بود. وی پیش از اینکه در مقام سفیر عازم چین شود برای مدت ٨ سال مدیر عامل خبرگزاری جمهوری اسلامی بود و سال ها نیز از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران بوده است.

یکی دیگر از سفرای ایران در چین در دهه شصت "علاء الدین بروجردی" بود که هم اکنون رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی است. وی نیز سال ها معاون وزیر خارجه و از دیپلماتهای ارشد وزارتخارجه بود.

در ده سال گذشته به رغم گسترش مناسبات سیاسی و جهش مبادلات تجاری ایران و چین، وابستگی اقتصادی و سیاسی تهران به پکن، موجب کاهش قدرت مانور و سطح بازی ایران در مقابل این کشور شده است. وابستگی ایران به چین و آسیب پذیری ایران در این رابطه دوجانبه، بعد از دور جدید تحریم های آمریکا علیه ایران بیشتر شده است. ضمن اینکه حجم کلان مناسبات چین و آمریکا و نیز معادلات راهبردی آنها به عنوان دو قدرت بزرگ به گونه ای است که روز به روز از سطح بازی و قدرت مانور ایران در تعامل با چین کاسته می شود.

.