درختان شاه بلوط در آستانه نابودی کامل

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس از خطر انقراض و نابودی کامل درختان ارزشمند شاه بلوط که یکی از مهمترین شاخصهای جنگلهای هیرکانی هستند، به دلیل ابتلا به نوعی بیماری قارچی خبر داد.

به گزارش مهر، دکتر حامد یوسف زاده  با بیان اینکه با وجود اهمیت دارویی و صنعتی گونه شاه بلوط، اندک رویشگاه های به جا مانده از آن از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند گفت: دلیل اصلی تخریب رویشگاه های شاه بلوط، بیماری سوختگی است که بسیاری از درختان شاه بلوط در سطح دنیا و ایران را مبتلا ساخته است.

به گفته وی، عامل این بیماری قارچ Cryphonectria parasitica است که اولین بار در سال ۲۰۰۶ توسط کاظم پور برای شاه بلوط های ایران گزارش شده است.

یوسف زاده با اشاره به اینکه نتایج تحقیقات اخیر بر اساس صفات ریختی و مولکولی نیز نشان از جایگاه متمایز شاه بلوط ایران نسبت به شاه بلوط اروپا و سایر نقاط دنیا دارد اظهار داشت:  جمع آوری بذر شاه بلوط برای مصارف خوراکی و فروش به بازار، امکان زادآوری طبیعی در رویشگاههای این گونه در کشور را به حداقل ممکن رسانده است به طوری که اکثر درختان حاضر در رویشگاه از طبقه سنی مسن و اندکی هم میانسال هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: ادامه روند کنونی، موجب حذف یکی از عناصر گیاهی شاخص جنگل هیرکانی می شود بنابراین  شرایط ایجاب می کند تا با به کارگیری راهکارهای مدیریتی مناسب، حفاظت از رویشگاه های این گونه در اولویت قرار گیرد.

به اعتقاد وی، در حال حاضر دو راهکار اساسی برای حفاظت از اندک رویشگاه های باقیمانده این گونه باید در اولویت برنامه های سازمانهای متبوع قرار گیرد که رویکرد اول حفاظت از درختان باقیمانده و رویکرد دوم احیاء طبیعی رویشگاه از طریق برنامه های جنگلکاری است.

یوسف زاده یاد آور شد: برای حفاظت از درختان شاه بلوط در رویشگاه های تمام دنیا تحقیقات بسیار ارزشمندی انجام شده که بر اساس این بررسیها مبارزه بیولوژیکی و انتقال ویروس تیپ های کم آزار می تواند از شدت بیماری درختان کاسته و حتی سبب توقف بیماری و بهبودی درختان شود. به عنوان مثال در کشور مجارستان با مایه زنی درخت بوسیله تیپ های کم آزار، حدود ۹۰ درصد درختان بهبود یافتند.

وی افزود: اگرچه تاکنون مطالعات خوبی در زمینه شناسایی تیپ های کم آزار در رویشگاه های شاه بلوط انجام شده ولیکن به نظر می رسد نیاز است که این کار با جدیت بیشتر جهت شناسایی ایزوله های بیشتر پیگیری و سازمانهای دولتی مرتبط موظف شوند تا در زمینه اقدام عملی حمایت لازم را انجام دهند.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: در مرحله بعد باید احیاء رویشگاه طبیعی و حتی توسعه آن در دستور کار قرار گیرد همچنین با توجه به ارزش باغی شاه بلوط می توان توسعه باغ های شاه بلوط را از طریق جنگل نشینان مد نظر قرار داد.

یوسف زاده تصریح کرد: با توجه به آسیب پذیری درخت و نهال شاه بلوط به بیماری سوختگی و فرسایش ژنتیکی آن در طی سالیان اخیر، باید از روشهای سنتی احیایی پرهیز شود و ابتدا با مطالعه مولکولی، وضعیت ژنتیکی جمعیتهای موجود مورد بررسی قرار گرفته، پایه های مقاوم به بیماری شناسایی و با استفاده از این درختان به نهالکاری و احیاء اقدام شود.

وی افزود: از طرف دیگر با توجه به استفاده گسترده این گونه در فضای سبز شهری در اروپا، می توان  از این گونه با توجه به میوه خوراکی آن برای توسعه فضای سبز و جنگلداری شهری استفاده کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: حمایت سازمان های غیر دولتی فعال در زمینه محیط زیست و انجام برنامه های ترویجی برای مردم بومی می تواند سهم به¬سزایی در افزایش موفقیت در جهت توقف انقراض این گونه ارزشمند جنگل هیرکانی به عنوان یکی از کهن ترین و متنوع ترین جنگل های زیست کره شود.

شاه‌بلوط یکی از گونه های ارزشمند جنگل هیرکانی (جنگلهای شمال ایران) است که نخستین بار حضور آن توسط دکتر جزیره‌ای (۱۳۴۰) در محدوده غربی استان گیلان و چند منطقه محدود نظیر مناطق کوهستانی تالش (سیاه مزگی) و فومن (قلعه رودخان) و ویسرود گزارش شد.

شاه بلوط علاوه بر دارا بودن چوب صنعتی، داراری ارزش دارویی هم هست به طوریکه مردم بومی از دم کرده برگ شاه بلوط جهت رفع سرفه، سیاه سرفه، و به صورت غرغره برای گلو درد استفاده می کردند. در طب قدیم از شاه بلوط به دلیل دارا بودن ویتامین B و فسفر فراوان در تنظیم تعادل عصبی استفاده می شد.

ضمنا چون این گونه اثر تقویت دهنده بر روی شبکه خونی دارد برای کسانی که آمادگی ابتلای به همورویید و واریس دارند، مفید تشخیص داده شده است