آمریکا و مصدق؛ شکست دیپلماسی

آوریل هریمن در ۲۳ تیر ۱۳۳۰ وارد تهران شد و بلافاصله دیدارهایش را با شاه، محمد مصدق و دیگر مقام های ایرانی شروع کرد.

آقای هریمن که پیش تر وزیر بازرگانی بود، سابقه طولانی در دیپلماسی داشت و در لندن و مسکو به عنوان سفیر ایالات متحده خدمت کرده بود.

به گفته ملکولم برن آقای ترومن به موفقیت ماموریت آقای هریمن امیدوار بود.

آقای برن گفت: ""ماموریت هریمن برای آمریکا اهمیت داشت و به آن امیدوار بودند. هریمن دیدارهای زیادی با مصدق و دیگران داشت و برای حل موضوع ابتکار عمل به خرج داد."

ورود آقای هریمن به تهران با تظاهرات ضدآمریکایی همراه شد و پلیس با هزاران نفر از تظاهرکنندگان درگیر شد.

بیشتر از ۲۰۰ نفر در تهران کشته و زخمی شدند و آقای مصدق حکم برکناری فضل الله زاهدی از وزارت کشور را صادر کرد.

دیدارهای آقای هریمن با مقام های ایران کمکی به پایان مناقشه نمی کرد چرا که او خواهان مصالحه دولت مصدق در ازای به رسمیت شناخته شدن ملی شدن صنعت نفت ایران و بازگشت شرکت نفت انگلیس و بریتانیا به خوزستان بود و دولت ایران نیز زیر بار این درخواست نمی رفت.

در نهایت دیپلماسی رفت و برگشت آقای هریمن منجر به اعزام نماینده بریتانیا به تهران برای مذاکره شد.

مذاکرات موفق نبود و با اعمال تحریم های اقتصادی بریتانیا علیه ایران در مرداد همان سال همراه شد.

آقای هریمن که نتوانسته بود دو طرف را به مصالحه سوق دهد، پیش از ترک تهران در دیدار با شاه پیشنهاد کرد که شاید برکناری مصدق بتواند در حل بحران موثر باشد.

مصدق پس از هفتاد ساعت مذاکره در واشنگتن، آمریکا را ترک کرد

محمد مصدق در پانزدهم مهر ۱۳۳۰ در نیویورک از هواپیما پیاده شد تا در نشست شورای امنیت که به درخواست بریتانیا برای رسیدگی به شکایت این کشور از ایران برگزار می شد، شرکت کند.

آقای مصدق با سخنرانی در شورای امنیت، صلاحیت این نهاد بین المللی برای رسیدگی اختلاف میان ایران و بریتانیا را رد کرد، چرا که به گفته او کشورش دارای حق مالکیت بر منابع خود است.

به گفته آقای مصدق، منابع نفت ایران همانند خاکش، رودخانه هایش و کوه هایش متعلق به مردم این کشور است.

او با تشبیه رابطه ایران و برتانیا به رابطه گرگ و میش به تفصیل درباره فقر و تنگدستی هموطنانش صحبت کرد.

به گفته استیون کینزر، نویسنده کتاب همه مردان شاه، سخنرانی های آقای مصدق موفقیت آمیز بود.

آقای کینزر گفت: " هنوز کاسترو، نکرومه و سوکارنو پدیدار نشده بودند و جنبش کشورهای جهان سوم نیز به راه نیفتاده بود. حضور مصدق در آمریکا به بسیاری از مردم این کشور و دیگر کشورهای صنعتی برای نخستین بار فرصت داد تا سخنان رهبر یک کشور فقیر را بشنوند که ما داریم از این که شما دخایر طبیعی مان را به یغما می برید، رنج می بریم و این عادلانه نیست."

مصدق پس از نیویورک به دعوت ترومن با قطار به واشنگتن رفت و پس از استقبال از سوی او، مذاکرات طولانی را با دین اچسون، وزیر امور خارجه آمریکا و جورج مک گی، مدیر کل خاور نزدیک وزارت امور خارجه ایالات متحده برگزار کرد.

آمریکا در پی راه حلی بود که نفت ایران را متعلق به این کشور می دانست ولی بهره برداری از آن را در اختیار یک شرکت خارجی بی طرف قرار می داد.

این راه حل نه برای ایران قابل قبول بود و نه برای بریتانیا و در نهایت آقای مصدق پس از هفتاد ساعت مذاکره با جورج مک گی در اواخر آبان به دیدارش از واشنگتن پایان داد.

آقای مصدق در حالی روانه خاورمیانه شد که کاخ سفید و بانک جهانی با درخواست وام او برای پر کردن خزانه خالی ایران موافقت نکردند.

همزمان با حضور محمد مصدق در آمریکا، وینستون چرچیل توانست در بریتانیا با انتقاد از دولت کلمنت اتلی به خاطر مسامحه در برابر ایران، بار دیگر به نخست وزیری برسد.

با این تغییر موضع بریتانیا در برابر ایران تندتر شد.

در آمریکا هم با جواب ندادن دیپلماسی طرح های دیگری مطرح می شد.

این مطلب ادامه دارد.