توسعه نانوفناوری در ایران؛ احمدی نژاد میراث‌دار خاتمی

"البته این مسابقه برنامه‌ای ترویجی است و نه تحقیقاتی.در همین هفته نخستین مجمع شبکه نانوفناوری کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در پژوهشگاه مواد و انرژی برگزار شد"علم یا فناوری‌ نانو نیز دانشی است که به مطالعه و دستکاری مواد در سطح اتم‌ها یا ملکول‌ها می‌پردازد و به آن به اختصار فقط نانو می‌گویند. این دانش راهی است برای دستیابی به مواد و ساختارهای جدیدی که تا کنون تصور آن نیز ناممکن بود یا تنها می‌شد در دنیای خیال آنها را یافت. موادی که در همه جنبه‌های زندگی بشر اثر خواهد گذاشت و این همان چیزی است که نانو را برای همه دولت‌ها جذاب می‌کند.

نانو علمی است میان رشته‌ای. این یعنی علمی که محل تلاقی علوم مختلف با هم است. در نانو مرز مشخصی بین فیزیک، شیمی، و زیست‌شناسی وجود ندارد و دیدن یک آزمایشگاه نانو در یک مرکز تحقیقاتی پزشکی که فیزیکدانی مسئول آن است همانقدر طبیعی است که دیدن پژوهشگران زیست شناس در آزمایشگاه‌های نانو فیزیک.

اهمیت نانو فناوری در آینده بشریت آنقدر زیاد است که عده‌ای از کارشناسان اثر آن را در زندگی مردم بسیار فراتر از دیگر فناوری‌ها می‌دانند.

نانو دانشی نوپا هم هست که از عمر آن بیش از چند دهه نمی‌گذرد و به همین دلیل هنوز تعاریف دقیق و استانداردی برای بخش‌های مختلف آن وجود ندارد. از سوی دیگر به دلیل ماهیت میان رشته‌ای امکان اینکه گروه‌های مختلف تحقیقاتی با توانایی‌ها و امکانات مختلف به تحقیقات در این زمینه بپردازند دور از ذهن و ناممکن نیست. این دو عامل سبب شده‌است تا کشورهایی که در دیگر زمینه‌های علمی و فناوری فاصله زیادی با کشورهای صنعتی داشتند تشویق شوند که به این حوزه وارد شوند و با این کشورها به رقابت بپردازند.

امروز موقعیت و پیشرفت ایران در زمینه نانوفناوری مورد تائید جامعه علمی جهانی است و همه به توانایی‌های ایران در این زمینه اذعان دارند.

در سال‌های پایانی دهه هفتاد تعدادی از پژوهشگران ایرانی ضرورت و امکان پیوستن ایران به جریان تازه شکل گرفته تحقیقات نانوفناوری در جهان را به اطلاع محمد خاتمی رئیس جمهور وقت رساندند. در همان زمان کارگروهی ویژه برای مطالعه و معرفی این شاخه جدید از علم در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تشکیل شد. این دفتر که تشکیلاتی جدا از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، وظیفه کمک رسانی و حمایت از طرح‌های پژوهشی کلان یا جدید در کشور را به دور از سمت‌گیری‌های سیاسی و جناحی بر عهده دارد.

در سال‌های آغازین دهه هشتاد همزمان با شکل‌گیری هسته‌ی اولیه شورای عالی تحقیقات و فناوری، بحث بر روی محور قرار دادن چند حوزه تحقیقاتی در کشور شروع شد.

"علم یا فناوری‌ نانو نیز دانشی است که به مطالعه و دستکاری مواد در سطح اتم‌ها یا ملکول‌ها می‌پردازد و به آن به اختصار فقط نانو می‌گویند"کارشناسان پس از مطالعه رشته‌های گوناگون و امکانات و توانایی‌های کشور در آن حوزه‌ها سه شاخه از فناوری‌ها را به عنوان محورهای اصلی تحقیقات در کشور تعیین کردند.

در این سه شاخه ایران می‌توانست با توجه به توانایی ها و امکانات موجود، در زمانی نه چندان طولانی، به قطبی که توانایی راهبری دیگر کشورهای منطقه را در این حوزه‌های علمی داشته باشد؛ و یکی از صادر کنندگان دانش و فناوری تبدیل شود . این سه شاخه فناوری اطلاعات، زیست فناوری و نانو فناوری بودند.

در همان سال‌ها با شکل گیری کارگروه‌های مختلف، سندهای ملی و راهبردی این سه فناوری در وزارت علوم تنظیم و تدوین شدند. در این اسناد و اسناد ضمیمه آنها، اهداف، فرصت‌ها، تهدیدها و راهبردهای ایران در این سه حوزه تشریح شده‌اند. از جمله راه‌کارهای ارائه شده در این اسناد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

حمایت‌های مالی از طرح‌های تحقیقاتی و پروژه های دانشگاهی و تحصیلی

ایجاد شبکه‌های آزمایشگاهی و تاسیس آزمایشگاه‌های ملی در بخش‌های مختلف

کمک به شکل‌گیری قطب‌های علمی در شاخه‌های مختلف در دانشگاه‌ها

"می گویند خاتمی وقتی ریاست جمهوری را به احمدی‌نژاد تحویل می‌داد به او گفته است که که نگذارد کارهای او در زمینه نانوفناوری به هدر رود و احمدی‌نژاد نیز به او قول داده‌است که تمام توان خود را در این زمینه بکار گیرد. "

در این میان فعالیت در حوزه نانوفناوری برای همه هیجان انگیزتر بود.

چون به علت نو بودن، امکان رقابت با کشور‌های صنعتی ساده‌تر بود و یافتن جایگاهی در جهان قابل باورتر و در دسترس‌تر. همین تازگی موجب شد تا از ابتدا همزمان با رشد این رشته، بومی سازی و ترویج آن هم مورد توجه واقع شود.

پژوهشگران و مسئولان ایرانی با واقع بینی از ابتدا حوزه فعالیت اصلی خود را به نوعی تعریف کردند که نیازمند تجهیزات بسیار پیشرفته و پیچیده‌ای که امکان دسترسی ایرانیان به آنها کم بود نباشند و بسیار سریع نیز به موفقیت‌های چشمگیری دست یافتند. از جمله این موفقیت‌ها می‌توان به اختراع انبرک نوری اشاره کرد که امکان دستکاری و جابجایی اتم‌ها و ملکول‌ها را می‌دهد و امروزه یکی از ابزارهای رایج آزمایشگاه‌های فوق پیشرفته جهان است.

امروز موقعیت و پیشرفت ایران در سه زمینه اشاره شده و بخصوص نانوفناوری مورد تائید جامعه علمی جهانی است و همه به توانایی‌های ایران در این زمینه اذعان دارند. تعداد ایرانیانی که در دانشگاه‌های معتبر کشورهای صنعتی در شاخه‌های مختلف نانوفناوری تحصیل یا تحقیق می‌کنند بسیا زیاد و گاهی تعجب برانگیز است. این از معدود لحظاتی در تاریخ علم جدید در ایران است که جریان حرکت علم از داخل به سمت خارج شده است.

داستانی است که می‌گویند در لحظه‌ای که خاتمی ریاست جمهوری را به احمدی‌نژاد تحویل می‌داد به او گفته است که نمی‌داند بر سر ساختارها و تشکیلات مختلفی که او بوجود آورده در دولت جدید چه خواهد آمد ولی از او خواسته است که نگذارد کارهای او در زمینه نانوفناوری به هدر رود و احمدی‌نژاد نیز به او قول داده‌است که تمام توان خود را در این زمینه بکار گیرد.

این که این داستان تا چه حد ممکن است واقعیت داشته باشد چندان مشخص نیست ولی شواهد نشان می دهد که احمدی نژاد میراث داری خوبی در این زمینه بوده است.

تا وارث بعدی که باشد و چه کند.