صدور حکم مهاجمان دفتر شارلی ابدو؛ ماجرای کاریکاتورهای پیامبر اسلام از کجا آغاز شد؟

صدور حکم مهاجمان دفتر شارلی ابدو؛ ماجرای کاریکاتورهای پیامبر اسلام از کجا آغاز شد؟

• یوسف رضا
• روزنامه‌نگار

۴ ساعت پیش

منبع تصویر،

Getty Images

دادگاه رسیدگی به پرونده متهمان حمله سال ۲۰۱۵ به مجله فکاهی "شارلی‌ابدو" امروز به پایان رسید. در غیاب سعید و شریف کواشی، عاملان اصلی این حمله که در جریان درگیری با پلیس فرانسه کشته شده بودند، دادگاه پرونده اتهامات ۱۴ مظنون به همکاری با مهاجمان را بررسی کرد. دادگاه همه متهمان را مجرم دانسته و به تحمل ۴ سال زندان تا حبس ابد (با توجه به میزان مشارکت و همکاری هر متهم در حملات ژانویه ۲۰۱۵) محکوم کردند. سه تن از آنها به‌طور غیابی محاکمه و محکوم شدند.

در این حمله ۱۲ تن کشته و ۱۰ تن زخمی شدند.

"در غیاب سعید و شریف کواشی، عاملان اصلی این حمله که در جریان درگیری با پلیس فرانسه کشته شده بودند، دادگاه پرونده اتهامات ۱۴ مظنون به همکاری با مهاجمان را بررسی کرد"مهاجمان مدعی بودند که هفته‌نامه "شارلی‌ابدو" با انتشار کاریکاتور‌های پیامبر اسلام به "مقدسات و مبانی دینی" توهین کرده‌ است.

• چرا 'توهین به مقدسات' در فرانسه جرم نیست؟
• شارلی ابدو دوباره کاریکاتورهای مناقشه‌برانگیز پیامبر اسلام را منتشر کرد

پانزده سال پیش، انتشار ۱۲ کاریکاتور در دانمارک جنجال‌آفرین شد. پنج سال پیش، ۱۲ تن در حمله به تحریریه مجله فرانسوی "شارلی‌ابدو"‌ به قتل رسیدند. "گناه‌"شان بازنشر این کاریکاتورها بود. ماجرا از کجا شروع شد؟ و چه کسانی در شکل‌گیری آن نقش داشتند؟

هلند، آمستردام، ۲ نوامبر ۲۰۰۴

تئو ون‌گوگ سوار بر دوچرخه است که نخستین گلوله نقش زمینش می‌کند.

محمد بویری چند بار دیگر قربانی خود را هدف می‌گیرد ولی کار را با چاقو تمام می‌کند؛ گلویش را می‌برد و دشنه را در قلبش فرو می‌کند.

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

محل قتل تئو ون‌گوگ در آمستردام در سال ۲۰۰۴

تئو ون‌گوگ، چند ماه پیش از آن، در فیلم کوتاهی، شریعت را عامل سرکوب زنان دانسته و به مدافعان آن حمله کرده و اسلام را به باد انتقاد گرفته بود. فیلمی جنجالی در حد و سطح این سینماگر که به زبانی صریح و بیانی تند و حتی توهین‌آمیز معروف بود. قاتلش در دادگاه گفت که "به‌نام دین" او را مستحق مرگ می‌دانسته و اگر روزی آزاد شود "باز هم همین کار" را خواهد کرد. محمد بویری ۲۶ ژانویه ۲۰۰۵ به حبس ابد محکوم شد.

در همان روزها، کاره بلوتگن، نویسنده دانمارکی، در تلاش بود کاریکاتوریستی پیدا کند تا کتابی را که برای کودکان درباره زندگی پیامبر اسلام نوشته بود، مصور کند. "هیچکس حاضر به همکاری نبود.

"دادگاه همه متهمان را مجرم دانسته و به تحمل ۴ سال زندان تا حبس ابد (با توجه به میزان مشارکت و همکاری هر متهم در حملات ژانویه ۲۰۱۵) محکوم کردند"ماجرای قتل تئو ون‌گوگ در هلند و حمله به یک استاد در دانمارک به دلیل اینکه آیاتی از قرآن را برای شاگردانش خوانده بود، همه را وحشت‌زده کرده بود." بلوتگن، با یادآوری جو حاکم در آن سال، به رادیو فرانسه می‌گوید که "مساله اصلی خودسانسوری بود. مساله‌ای که پانزده سال بعد، همچنان مطرح است".

در نهایت، روزنامه "یولاندز-پُستن" به یاریش آمد. این روزنامه که از پرخواننده‌ترین روزنامه‌های دانمارک بود، انجمن نقاشان و کارکاتوریست‌های کشور را دعوت به همکاری می‌کند. فلمینگ رُز، سردبیر وقت بخش فرهنگ "یولاندز-پُستن"، می‌گوید: "از آنها خواستم که محمد را آنطور که دلشان می‌خواهد به تصویر بکشند." هدف اثبات این حرف بود که در کشوری که حتی جریان‌های نئونازی اجازه فعالیت دارند، می‌توان آزادانه از هر موضوعی سخن گفت.

دانمارک، کپنهاگ، ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۵

دوازده کاریکاتور همراه مطلبی در دفاع از آزادی بیان و در نقد خودسانسوری منتشر می‌شود؛ تحت نام "شمایل محمد" و با اتکا به سنت دیرینه کاریکاتور در اروپا، این کاریکاتورها افراط‌گرایی مذهبی را به نقد گرفتند. آثاری که گاه کنایه‌آمیز بودند، مثلاً کودکی به نام محمد که روی تخته‌سیاه به فارسی می‌نویسد: "مقاله‌نویس‌های یولاندز-پستن همه راستگرا و تحریک‌آمیز هستند".

گاه طعنه‌آمیز بودند؛ مردی که رو به چند مهاجم انتحاری که ظاهراً به بهشت آمده‌اند، می‌گوید: "بس کنید! دیگر باکره‌ نداریم". و گاه هم جنجال‌برانگیز؛ چهره‌ پیامبر اسلام با عمامه‌ای به شکل بمب.

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

بعد از انتشار کاریکاتورهای پیامبر اسلام در دانمارک بسیاری از کشورهای مسلمان برای مدتی بعضی از کالاهای دانمارکی را تحریم کردند. در ایران هم حکومت تلاش کرد نام شیرینی دانمارکی را به شیرینی گل محمدی تغییر دهد

انتشار این کاریکاتورها، دست‌کم در ابتدا، مورد توجه مسلمانان دانمارک قرار نگرفت. نخستین واکنش نامه‌ اعتراضی سفرای یازده کشور مسلمان ـ از جمله ترکیه، عربستان، ایران و پاکستان - بود که دوازدهم اکتبر به دفتر نخست‌وزیری دانمارک رسید. سفرا با تاکید بر اینکه "نباید به مطبوعات اجازه داد که به‌نام دموکراسی و آزادی بیان و حقوق بشر به اسلام توهین کنند" خواهان "نشست اضطراری" با نخست‌وزیر آندرس فو راسموسن شدند.

نخست‌وزیر آنها را نمی‌پذیرد و در پاسخی کتبی اعلام می‌کند که "دولت دانمارک حق مداخله در مطبوعات را ندارد" اما با توجه به اینکه "کفرگویی و اظهارات تبعیض‌آمیز بر اساس قوانین دانمارک ممنوع است، معترضان می‌توانند به دادگاه شکایت کنند.

"مهاجمان مدعی بودند که هفته‌نامه "شارلی‌ابدو" با انتشار کاریکاتور‌های پیامبر اسلام به "مقدسات و مبانی دینی" توهین کرده‌ است"و این در حوزه اختیارات دستگاه قضایی است که در مورد هر کدام از این موارد تصمیم بگیرد."

دو روز بعد، بیش از ۳ هزار مسلمان دانمارکی مقابل دفتر "یولاندز-پُستن" در کپنهاگ تظاهرات می‌کنند. و همان هفته، نمایندگان انجمن‌های اسلامی دانمارک به دادگاه شکایت می‌کنند. اما پیش از آنکه حکم صادر شود، گروهی از امامان این کشور، تحت عنوان "کمیته تکریم پیامبر"، تصمیم می‌گیرند برای دیدار با رهبران مذهبی به خاورمیانه سفر کنند.

مدارکی که آنها به همراه داشتند و بعدها به "پرونده عکّاری لبن" معروف شد، ترکیبی بود از دوازده کاریکاتور و ترجمه مقالاتی در این باره به عربی، و اطلاعات و تصاویری که بعضاً ربطی به موضوع نداشت؛ از جمله دو کاریکاتور که از وب‌سایتی متعلق به یک گروه نژادپرست آمریکایی گرفته شده بود، و یک کاریکاتور برگرفته از عکسی که مردی را با ماسک خوک به صورت نشان می‌دهد. این عکس در جریان "فستیوال خوک‌ها" در سال ۲۰۱۵ در فرانسه گرفته شده بود و هیچ ربطی به اسلام یا توهین به مقدسات نداشت.

آنها که خود را نماینده ۲۸ انجمن اسلامی دانمارک معرفی کردند (ادعایی که هیچگاه ثابت نشد)، ملغمه‌ای از اطلاعات درست و غلط را در جهان اسلام پخش کردند.

تصویری ضد اسلام از جامعه دانمارک ساختند و عملاً احساسات جریحه‌دار شده برخی مسلمان را به بازی گرفتند. "پرونده عکّاری لبن" به نشست "سازمان همکاری اسلامی" که همان روزها در مکه برگزار می‌شد، نیز راه یافت و موجب واکنش تند کشورهای عضو شد. سازمان همکاری اسلامی در بیانیه‌ای "از افزایش نفرت علیه اسلام و مسلمان" ابراز نگرانی و "هتک حرمت به پیامبر اکرم" و "استفاده ابزاری از آزادی بیان برای توهین به ادیان" را محکوم کرد.

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

دفتر مجله شارلی‌ابدو در پاریس بعد از حمله

دانمارک. ویبورگ. ۶ ژانویه ۲۰۰۶.

"چرا 'توهین به مقدسات' در فرانسه جرم نیست؟شارلی ابدو دوباره کاریکاتورهای مناقشه‌برانگیز پیامبر اسلام را منتشر کردپانزده سال پیش، انتشار ۱۲ کاریکاتور در دانمارک جنجال‌آفرین شد"دادستان کاریکاتورهای روزنامه "یولاندز-پُستن" را خلاف قوانین کشور نمی‌داند و به تحقیقات در این زمینه پایان می‌دهد. کاریکاتورها به گفته او توهین به مقدسات محسوب نمی‌شوند و انتشار آن در مطبوعات "در راستای سود همگانی و دفاع از حق آزادی بیان صورت گرفته است."

تصمیم دادگاه کمکی به بهبود اوضاع نمی‌کند. کاریکاتوریست‌ها و مسئولان روزنامه "یولاندز-پُستن" تهدید به مرگ می‌شوند و موج اعتراضات گسترش می‌یابد. سفارتخانه‌ دانمارک در لبنان و سوریه مورد حمله معترضان قرار می‌گیرد. در پیشاور، ۷۰ هزار پاکستانی به خیابان می‌آیند و خواستار تحریم محصولات دانمارکی می‌شوند.

در نیجریه، پانزده مسیحی به قتل می‌رسند و چندین کلیسا در آتش می‌سوزند. طی دو ماه، بیش از ۲۰۰ تن در جریان این تظاهرات در کشورهای مسلمان کشته می‌شوند.

فرانسه. پاریس. ۸ فوریه ۲۰۰۶. هفته‌نامه فکاهی "شارلی‌ابدو" همزمان با بسیاری از نشریات اروپایی (از جمله در بلژیک، آلمان، ایتالیا و سوئیس) در حمایت از همکاران دانمارکی خود و برای دفاع از آزادی بیان، کاریکاتورها را بازنشر می‌کنند.

"پنج سال پیش، ۱۲ تن در حمله به تحریریه مجله فرانسوی "شارلی‌ابدو"‌ به قتل رسیدند""کابو"، کاریکاتوریست باسابقه شارلی‌ابدو که ۹ سال بعد در حمله به تحریریه این مجله جان باخت، اثری نیز از خود به جمع دوازده کاریکاتور می‌افزاید با این عنوان که "محمد از دست افراط‌گرایان کلافه شده است". پیامبر اسلام صورت خود را با دست پوشانده و غمگین با خود می‌گوید: "چقدر سخته که ابله‌ها عاشقت باشند…"

هرچند منظور از ابله‌ها اینجا افراط‌گرایان بود، برخی از مسلمانان آن را توهین به مقدسات تلقی کردند و بحث بر سر انتشار کاریکاتورها در فرانسه نیز جنجال‌برانگیز شد. عده‌ای بر این باور بودند که شارلی‌ابدو هیزم به آتش خشم و خشونت ریخته است و نمی‌بایست احساسات مسلمانان را بیش از این جریحه‌دار می‌کرد. عده‌ای دیگر اما بر این باور پافشاری می‌کردند که کاریکاتورها تفکرات کورکورانه و افراطی را به نقد گرفته و کاملاً در چارچوب قانون و حق آزادی بیان تولید و منتشر شده است.

ژاک شیراک، رئیس‌جمهوری وقت فرانسه، در تلاش برای آرام کردن فضا از مطبوعاتی که این کاریکاتورها را بازنشر کردند، خواست که "به احساسات مذهبی احترام بگذارند" و تاکید کرد که "آزردن دیگری درست نیست".

فرانسه، پاریس، ۲۸ فوریه ۲۰۰۶

اتحادیه انجمن‌های اسلامی فرانسه از هفته‌نامه شارلی‌ابدو به اتهام "توهین به گروهی از افراد به خاطر باورهای مذهبی‌شان" شکایت می‌کند. اما دادگاه با رد این اتهام، اعلام می‌کند که هرچند کاریکاتور پیامبر اسلام با عمامه‌ای به شکل بمب "در صورتی که به طور مجزا" و خارج از مجموعه‌ کاریکاتورها در نظر گرفته شود می‌تواند مسلمانان را "آزرده و شوکه کند" اما "نحوه انتشار آن در مجله شارلی‌ابدو، با توجه به زمینه بحث [در سطح جامعه]، از هرگونه خواست عمدی برای توهین به مسلمانان بری است و بنابراین از حد مجاز آزادی بیان فراتر نرفته است."

چند ماه بعد، "شارب" یکی دیگر از کاریکاتوریست‌های مطرح شارلی‌ابدو در سخنانی گفت: "پیش از اسلام‌گرایان افراطی، مسیحیان افراطی ما را به دادگاه می‌کشیدند.

و حالا آنها هم شکست خورده‌اند."

رای دادگاه، دست‌کم در ظاهر، به موج اعتراضات در فرانسه خاتمه داد، اما اسلام‌گرایان تندرو را مجاب نکرد. در دانمارک و فرانسه، کاریکاتوریست‌ها بارها مورد تهدید و حمله قرار گرفتند. آنها که از این حملات جان سالم بدر بردند، تحت حفاظت پلیس زندگی می‌کنند.

در سال ۲۰۱۳، انصار الشریعه، شاخه یمنی القاعده، فهرستی از یازده چهره‌ غربی را که به دلیل "جنایت علیه اسلام، مرده یا زنده، تحت تعقیب هستند"، منتشر کرد. شارب یکی از آنها بود.

فرانسه، پاریس، ۷ ژانویه ۲۰۱۵

چند دقیقه‌ای است که جلسه هیات تحریریه شارلی‌ابدو شروع شده است که در ناگهان باز می‌شود و دو مرد تا بن دندان مسلح وارد می‌شوند و "الله اکبر" گویان، شارب و کابو و دیگر اعضای مجله را به رگبار می‌بندند. یکی از بازماندگان این حمله بعدها تعریف کرد که آنها فریاد می‌زنند که "انتقام پیامبر را گرفتیم".

شارب در آخرین کاریکاتور خود که قرار بود در شماره آن روز منتشر شود، می‌نویسد: "هنوز هیچ خبری از حمله در فرانسه نیست." و یک اسلام‌گرای افراطی که می‌گوید: "عجله نکنید! تا آخر ماه برای عرض تبریک وقت داریم."

انصار الشریعه مسئولیت این حمله را که در جریان آن ۱۲ تن کشته و ۱۰ نفر زخمی شدند، به عهده گرفت.

.