آیا اسلام با دنیای مدرن سازگار است؟

آیا اسلام با دنیای مدرن سازگار است؟ »
» نسخه قابل چاپ
» ارسال به بالاترین
» ارسال به فیس بوک »

علی معموری - بی بی سی

وضعیت بحران‌زده بخش وسیعی از آن چه جهان اسلام نامیده می‌شود، سبب پیدایش نظریاتی شده که ذات تاریخی این دین و طبیعت دینی – اجتماعی مسلمانان را دلیل بحران جاری می‌شمرند. بنا به این نظریات، دین اسلام طبیعتی ناسازگار با ارزش‌های دنیای مدرن دارد. در نقطه مقابل تلاش‌های متعددی از سوی غالبا روشنفکران چپ و روشنفکران دینی در نقد این نوع نظریات انجام شده است. این نوشته در صدد بررسی دو دیدگاه متقابل در این موضوع است.

نگاه نخست در بستر مطالعات شرق‌شناسی شکل گرفته است. طیفی از خاورشناسان از خاستگاه غرب‌محوری، نگاهی دست پایین به دنیای اسلام داشته و از این منظر به انتقاد از اسلام و جوامع اسلامی پرداخته‌اند.

"در نقطه مقابل تلاش‌های متعددی از سوی غالبا روشنفکران چپ و روشنفکران دینی در نقد این نوع نظریات انجام شده است"این نگاه غالبا در قالب مقایسه‌ای دوگانه بین غرب مسیحی و شرق مسلمان شکل گرفته است؛ به نحوی که دو عنصر دیانت مسیحی و فرهنگ غربی عامل پیشرفت و شکوفایی تمدنی به شمار رفته و دین اسلام و فرهنگ اجتماعی دنیای اسلام عامل رکود و عقب‌ماندگی تلقی می‌شود. در این نگاه، کلیتی واحد و ادامه‌دار برای هر یک از غرب و دنیای اسلام فرض می‌شود. دنیای غرب از این منظر یک کلیت واحد از دوره یونان و روم باستان تاکنون است و مسیحیت یکی از عناصر اصلی سازنده آن به شمار می‌رود. در نقطه مقابل، دنیای اسلام کلیت واحد دیگری است که هویت تاریخی و دینی یکسانی دارد.

نگاه دوم در واکنش به دیدگاه نخست از سوی اندیشمندان پسا استعماری مطرح شده است. از منظر آنان، کلیت‌سازی‌های پیش‌گفته محصول نگرش استعماری کلاسیک غرب است.

استعمار در این جا از نوع معرفتی است؛ به این معنا که غرب خود را محور و مرکز تمدن بشری شمرده و از این منظر خودمحورانه به نقاط دیگر جهان نظر افکنده و آنها را برچسب‌گذاری کرده و مورد مطالعه قرار می‌دهد. خاورشناسی غربی از این منظر رشته‌ای استعماری است که از خاستگاه محوریت غرب، کلیت واحدی با عنوان دنیای اسلام را به عنوان یک موضوع مورد مطالعه به نقد و بررسی می‌گذارد.