گودبرداری برای خانه‌سازی یا دفن انسان‌ها

تعداد بازدیدها: ۴۴ زینب کوهیار: فقط کافی است یک‌بار خیابان‏های تهران را بالا و پایین کرده باشید. برای فهمیدن اینکه تهران دیگر شهر نیست، حتما لازم نیست ساکنش باشید. گام‏هایی که برداشتیم   نقش نهادهای مسوول در امر ساخت وساز مسکن و شهرسازی در کاهش تلفات ناشی از گودبرداری و اصلاح ضوابط آن پوشیده نیست. گودبرداری، مساله‏ای است که مردم و مسوولان در دو طرف آن قرار گرفته‏اند. ما در شهری مثل تهران، که در حال تجربه توسعه روزافزون است و به نوعی قطب سیاسی- اداری و تجاری کشور به شمار می‏آید، نمی‏توانیم ساخت‏و‏ساز را تعطیل کنیم.

"تعداد بازدیدها: ۴۴ زینب کوهیار: فقط کافی است یک‌بار خیابان‏های تهران را بالا و پایین کرده باشید"تنها راه‌حل برای ما، تلاش برای رسیدن به استانداردها و کاهش تلفات و هزینه‏هاست. حمزه شکیب در رابطه با توقف حوادث ناشی از گودبرداری، به نمایندگان شورای شهر تهران پیشنهاد کرده با دعوت از وزیر مسکن به شورا، جلسه‏ای با حضور رئیس سازمان نظام مهندسی، شهردار و وزیر تشکیل شود تا جنبه‏های مختلف حوادثی چون حادثه بلوار فردوس مورد بررسی قرار بگیرد. سازمان آتش‌نشانی هم به‌عنوان یکی از سازمان‏های درگیر در این حوزه، با مستندسازی حوادث و نتایج تجزیه و تحلیل آن، در سال ۸۶ و ارسال آن به سازمان‏های مسوول دیگر، گام بزرگی برای کاهش تلفات ناشی از گودبرداری برداشته است. معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی از ۵۵ حادثه گودبرداری در سال گذشته در تهران خبر می‏دهد که ۲۱ مجروح و ۱۴ کشته به جای گذاشته. او معتقد است حادثه بلوار فردوس زنگ خطری جدی بود و مانند آینه‏ای، واقعیت‏های ایمنی شهر و کیفیت ساخت و سازها را به ما نشان داد.

حال باید دید این زنگ خطر برای بیدار کردن باقی نهادها به اندازه کافی پرسروصدا بوده است یا باید منتظر افزایش تلفات جانی ناشی از گودبرداری باشیم.  فقط کافی است یک‌بار خیابان‏های تهران را بالا و پایین کرده باشید. برای فهمیدن اینکه تهران دیگر شهر نیست، حتما لازم نیست ساکنش باشید. همین که یک‌بار به کوچه‏ها و خیابان‏های پایتخت سری بزنید بس است تا بدانید تهران اسم شهر را یدک می‏کشد اما بیشتر از شهر، شبیه به کارگاه ساختمانی است. این کارگاه ساختمانی هر روز شاهد تولد صدها بنای تازه است.

"گام‏هایی که برداشتیم   نقش نهادهای مسوول در امر ساخت وساز مسکن و شهرسازی در کاهش تلفات ناشی از گودبرداری و اصلاح ضوابط آن پوشیده نیست"ساختمان‏هایی که در قدوقواره‏های کوتاه و بلند بالا می‏روند و بعضی‌ها‏شان، بیشتر از آنچه فکرش را بکنید، به آسمان شهر نزدیکند. مردم تهران، ‌دیگر به شنیدن صدای ماشین‏آلات ساختمانی، مثل سروصدای ترافیک عادت کرده‏اند. اگر خوش‏شانس باشند این صداها، چند ساعتی بعد از طلوع خورشید پایتخت شروع می‏شود و نزدیک غروب تمام می‏شود. این صبح‏های شروع کار و غروب‏های دست کشیدن از کار، ماه‏ها ادامه پیدا می‏کند تا آپارتمانی تازه ساخته شود و البته این بهترین حالت است. برای برج‏های بلند که در تهران کم هم نیستند، زمان بیشتر و انرژی بیشتری صرف می‏شود.

گرفتن جواز ساخت، رفت و آمدهای اداری و کاغذ‏بازی، کشیدن نقشه و خراب کردن بنای قبلی که تمام شود، نوبت گودبرداری می‏رسد، مرحله‏ای در ساختمان‏سازی که در چند سال گذشته، در خبرهای شهری و اجتماعی جایگاه مهمی پیدا کرده. گودبرداری حالا برای کسانی که خبرهایش را دنبال کرده‏اند اسم وحشتناکی است چون عوامل مختلف دست به دست بی‏احتیاطی‏ها و بی‏دقتی‏های ساختمان‏سازها داده‏اند و گودبرداری تا توانسته از ما قربانی گرفته. حادثه بلوار فردوس  زنگ خطر بود به محض اینکه شهروندی متوجه می‏شود همسایه‏اش قصد ساختن بنایی تازه را دارد، نگران می‏شود که مبادا گودبرداری غیراصولی، مثل نشت گاز در خواب غافلگیرش کند. وقتی همه اعضای خانواده در خوابند یا هرکدام مشغول کاری در منزل، این گودبرداری است که مثل زلزله‏ای باعث ریزش خانه می‏شود و ساکنان را زیر آوار مدفون می‏کند. زلزله می‏آید اما فقط برای ساکنان خانه‏ای که در همسایگی مالکی بی‏احتیاط زندگی می‏کرده‏اند.

"ما در شهری مثل تهران، که در حال تجربه توسعه روزافزون است و به نوعی قطب سیاسی- اداری و تجاری کشور به شمار می‏آید، نمی‏توانیم ساخت‏و‏ساز را تعطیل کنیم"مردم به همین راحتی می‏میرند و به قربانیان سالانه حوادث گودبرداری می‏پیوندند. حوادثی که به گفته حمزه شکیب، ۲۵۰ بار در هر سال اتفاق می‏افتد. حمزه شکیب، رئیس کمیسیون عمران و توسعه شورای شهر تهران است و در سیصدو هفتادوچهارمین جلسه علنی شورای شهر تهران، آماری از کشته‏ها و زخمی‏های حوادث گودبرداری ارائه می‏دهد. شکیب می‏گوید: «سالانه در تهران، ۲۵۰ مورد حادثه در اثر گودبرداری غیراصولی روی می‏دهد که در پی آن ۲۵ کشته و ۱۰۰ زخمی به جای مانده است.» از سوی دیگر، داوود براتی، معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‏نشانی تهران درباره آمار قربانیان گودبرداری‏های غیراصولی پایتخت می‏گوید: «در پنج سال گذشته ۱۱۲ نفر فقط در تهران، به دلیل بی‏احتیاطی در گودبرداری مرده‏اند.» این آمار از سوی شکیب و براتی بعد از حادثه دلخراش بلوار فردوس ارائه می‏شود که در آن، سه نفر کشته شدند. سه نفری که اگر مرگ‌شان را جدی نگیریم و این زنگ خطر را نادیده بگیریم، آخرین قربانیان گودبرداری‏های غیراصولی نخواهند بود.

گودبرداری یعنی چه؟ گودی که در گودبرداری ایجاد می‏شود مربوط به بخش‏هایی از ساختمان است که در طبقات پایین‏تر از کف طبیعی زمین ساخته می‏شوند. برای مثال موتورخانه و انبارها، از این بخش‏ها هستند که پس از پیاده کردن نقشه و در صورت لزوم، باید گودبرداری کرد و جایی برایشان در نظر گرفت. برای ساختمان‏های کوچک‏تر و کم‏ارتفاع‏تر، ‌عمق گودی که کنده می‏شود کمتر است اما در ساختمان‏های بزرگ، گودبرداری اصول و شیوه‏های دیگری را دنبال می‏کند. امروزه به دلیل افزایش تراکم و تعداد طبقات و نیاز به ساخت پارکینگ، گودبرداری‏های عمیق‏تری صورت می‏گیرد اما فاصله عرضی صفر و قطعات کوچک زمین باعث شده گودبرداری به‏خودی خود امر نگران‌کننده‏ای برای مالک ساختمان و همسایه‏هایش باشد. این امر نگران‏کننده زمانی نگران‏کننده‏تر می‏شود که اصول و ضوابط مربوط به گودبرداری رعایت نشود و نظارت صحیحی بر انجام آن وجود نداشته باشد.

"معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی از ۵۵ حادثه گودبرداری در سال گذشته در تهران خبر می‏دهد که ۲۱ مجروح و ۱۴ کشته به جای گذاشته"اینکه چه نوع گودبرداری مناسب چه شرایط و زمین‏هایی است، اهمیت بسیاری دارد. داوود براتی، معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‏نشانی تهران در این‏باره می‏گوید: «بازدید و بررسی لازم از محل گودبرداری باید قبل از شروع عملیات صورت گیرد و با توجه به شرایط سازه‏ای و استحکام ساختمان‏های مجاور و مقاومت خاک، بهترین روش برای گودبرداری انتخاب شود. در این رابطه ممکن است که یک روش مناسب با صرف وقت و هزینه بیشتری انتخاب کنیم، تا از وقوع حوادث بعدی جلوگیری کند اما متاسفانه چنین اقداماتی به‌صورت کامل در بیشتر ساختمان‏های در حال ساخت تهران، صورت نمی‏گیرد و به عبارت دیگر، گودبرداری‏ها بیشتر به‌صورت سنتی و با به‌کارگیری پیمانکاران و مجریان فاقد صلاحیت و تخصص لازم و با ریسک بالا انجام می‏شود.» ضعیف و حساس بودن ساختمان مجاور، سستی خاک، آب‏های سطحی و زیرسطحی، عمق گود و مدت باز ماندن آن، از عوامل مهمی است که در ریزش گود و خطرات آن، نقش اساسی ایفا می‏کند. خانه‏های قدیمی و فرسوده در تهران کم نیستند. گاهی سرتاسر کوچه‏های یک محله را ساختمان‏هایی تشکیل می‏دهند که عمر زیادی دارند و در ضمن غیراستاندارد هم ساخته شده‏اند.

تلنگری کوچک کافی است که خانه‏های فرسوده فرو بریزند چه رسد به اینکه گودی به عمق چند متر در کنارشان حفر شود. ساختمان‏سازی در چنین محله‏هایی هم برای سازنده و هم برای همسایه‏ها، دلهره‏آور است. ضعف ساختمان‏های مجاور برای سازنده، نگرانی معنوی و البته زحمات مادی بیشتری را موجب می‏شود چون اگر ساختمان‏های مجاور گود فرو بریزند، دادگاه رسیدگی به پرونده، سازنده را مسوول می‏داند و ضعف و سستی ساختمان مجاور دلیل شانه خالی کردن سازنده از مسوولیت‏هایش نخواهد بود. برای رفع چنین مشکلاتی در محله‏هایی با بافت فرسوده باید خانه‏ها را سراسری خریداری و به‌طور موازی تخریب کرد. غیراز این، سستی خاک هم بستر دیگری است که گودبرداری را خطرناک می‏کند.

"او معتقد است حادثه بلوار فردوس زنگ خطری جدی بود و مانند آینه‏ای، واقعیت‏های ایمنی شهر و کیفیت ساخت و سازها را به ما نشان داد"بعضی محله‏های تهران که شاید حالا، مرکز شهر به شمار آیند و شلوغ و پرسکنه باشند، زمانی خارج از محدوده به حساب می‏آمدند. تهرانی‏ها در گذشته نخاله‏ها و زباله‏هایشان را در زمین‏های همین محله‏ها، که قبل از این، خالی از سکنه بود دفن می‏کردند. خاک‌ حاصل از تسطیح این زباله‏ها، امروزه خاک‌دستی نامیده می‏شود که اتفاقا گودبرداری و ساخت و ساز در آنها بی‏نهایت خطرناک است. عمق گود و مدت‌زمان باز بودن آن هم در کنار سستی خاک و ساختمان مجاور اهمیت دارد. گودهای عمیق اگر با اصول فنی درست، و رعایت ضوابط حفر نشوند، خسارت‏های جانی و مالی جبران‏ناپذیری به جای خواهند گذاشت.

مشکل دیگر، مدت باز بودن گود است که حتی اگر در فصل بازندگی به طول نینجامد هم خطرناک خواهد بود چه رسد به اینکه بارش باران، باعث جاری شدن آب‏های سطحی و اشباع خاک شود. این مشکلات، زحمات سازنده را چند برابر و خطرات ناشی از گودبرداری را افزایش می‏دهند اما نباید فراموش کنیم، گودبرداری مثل سیل و زلزله بلای طبیعی نیست و قابل کنترل است. اصلاح ضوابط، برخورد با متخلفان و نظارت مستمر و دقیق و البته فرهنگ‏سازی می‏تواند گودبرداری‏ها را از صدر اخبار حوادث، به زیر بکشد تا جایی که اینقدر دلهره‏آور نباشد.