چرا تحریم‌های ایران به مواد غذایی رسید؟

شرکت مرسک همکاری با سه بندر متعلق به شرکت تایدواتر خاورمیانه را متوقف کرده است اعلام توقف داد و ستد یک شرکت بزرگ حمل‌ونقل دریایی با بنادر مهم ایران، تحریم‌ها علیه این کشور را وارد مرحله تازه‌ای کرده است. در ماه‌های اخیر گزارش‌های متعددی از اعمال تحریم‌های بین‌المللی، آمریکایی و اروپایی علیه افراد و شرکت‌های ایرانی یا شرکت‌های طرف معامله ایران منتشر شده است، اما تصمیم شرکت حمل‌ونقل و کشتی‌رانی مرسک بر توقف همکاری با سه بندر بزرگ ایران از آن جهت اهمیت دارد که بخش بزرگی از محموله‌های این شرکت برای تخلیه در بنادر ایران، بنا به گفته مدیران آن، به مواد غذایی اختصاص دارد. شرکت مرسک در بیانیه‌ای که درباره توقف همکاری با بنادر ایران صادر کرده، درباره میزان و نوع محموله‌هایی که تحت تاثیر تصمیم تازه این شرکت قرار خواهند گرفت، توضیحی نداده است. اما بخش بزرگی از بار کشتی‌ها و کانتینرهای مرسک در خطوط حمل‌ونقل دریایی آسیا به مواد غذایی اساسی همچون برنج و گندم اختصاص دارد. آن طور که مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا می‌گوید، مواد غذایی عادی و حتی مواد خوراکی که ممکن است مصارف غیرخوراکی هم داشته باشند، در هیچ یک از تحریم‌های سازمان ملل متحد، آمریکا و اروپا جایی ندارند و "مدیران تحریم‌ها نسبت به این مسئله آگاه هستند که شمول مود غذایی در تحریم‌ها، باعث بروز واکنش بسیار منفی در افکار عمومی مردم ایران خواهد شد." ترس از تنبیه اگر مواد غذایی در زمره موارد تحریمی ایران نیستند، پس دلیل توقف همکاری شرکت مرسک با بنادر ایران چیست؟ این شرکت دلیل توقف ارائه خدمات به سه بندر امام خمینی، عسلویه و بندر عباس را پیروی از تحریم‌های تازه آمریکا علیه شرکت "تایدواتر خاورمیانه"، عهده‌دار مدیریت این بنادر، اعلام کرده است. تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تنها به شرکت‌های آمریکایی محدود نمی‌شود، بلکه تمام شرکت‌های طرف حساب افراد یا موسسات تحریم‌شده ایرانی هم در صورت ادامه دادن به این همکاری، با مجازات آمریکا روبه‌رو می‌شوند. بنا بر اطلاعات موجود شرکت تایدواتر میدل‌ایست حدود ۹۰ درصد از حمل و نقل دریایی ایران را در بنادر مختلف بر عهده دارد همین ترس از جریمه و تنبیه آمریکا تا کنون بسیاری از شرکت‌ها را از معامله با ایران منصرف کرده است. تحریم از بیرون، ضعف مدیریت از درون مهرداد عمادی در گفت و گو با بی‌بی‌سی، یکی از مهم‌ترین دلایل رسیدن تحریم‌ها به این مرحله را علاوه بر محافظه کاری شرکت های غربی، "ناکارآمدی مدیریت تحریم‌ها توسط ایران" می‌داند. به عقیده آقای عمادی پیش‌بینی این وضعیت به هیچ وجه دشوار نبود و دولت ایران می توانست تاثیر تحریم‌ها روی کالاهای مصرفی به خصوص مواد غذایی و کالاهای بنیادی را به حداقل برساند. از نظر آقای عمادی دولت ایران این گزینه را داشت که با "واگذار کردن تجارت و انتقال مواد غذایی و کالاهای مصرفی به شرکت‌های کاملا خصوصی، و نه شرکت‌های به ظاهر خصوصی و در واقع وابسته به سپاه پاسداران" از رسیدن تحریم‌ها به این مرحله پیش‌گیری کند. بر اساس اطلاعات موجود، تایدواتر خاورمیانه، از شرکت‌های خصوصی بوده که پس از انقلاب مصادره شده و طی سال‌های گذشته در مالکیت مشترک نهادهایی نظیر بنیاد مستضعفان و بنیاد شهید بوده است. بنا بر گزارش ها، این شرکت حدود ۹۰ درصد از حمل و نقل دریایی ایران را در بنادر مختلف بر عهده دارد. علاوه بر سه بندر مورد تحریم، بنادر خرمشهر، انزلی، امیرآباد و ترمینال آپرین نیز در اختیار این شرکت است. در سوابق این شرکت نشانی از ارتباط رسمی یا علنی با سپاه پاسداران به چشم نمی خورد، اما وزارت دارایی آمریکا، "تایدواتر خاورمیانه" را متعلق به سپاه می‌داند و به مشارکت در "صدور تسلیحات" متهم می‌کند. "دست کم از بیرون این طور به نظر می‌رسد که تعمدی در کار بوده که ایران تاکنون اقدامی برای پیش‌گیری از رسیدن تحریم‌ها به این مرحله انجام نداده است. چون این چندان پیام پیچیده‌ای نیست که مقام‌های ایران بگویند متوجه آن نشده‌اند." مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا تحریم‌های مسری به گزارش خبرگزاری رویترز، مسئولان شرکت مرسک گفته‌اند که شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی دیگری هم دادوستد با بنادر ایران را متوقف کرده‌اند. مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا نیز در گفت و گو با بی بی سی فارسی خبر داد که یک شرکت آلمانی هم هفته پیش اعلام کرده است که به دلیل تحریم‌ها علیه ایران حاضر به بستن قرارداد تازه برای تحویل مواد غذایی به ایران نیست. به گفته آقای عمادی با وجود پیش‌بینی‌پذیر بودن پیامدهای غیرمستقیم تحریم‌ها و قابلیت پیشگیری از رسیدن آن به کالاهای مصرفی، ایران واکنش مناسبی نشان نداده است. آقای عمادی با اشاره به همین موضوع می‌گوید: "دست کم از بیرون این طور به نظر می‌رسد که تعمدی در کار بوده که ایران تاکنون اقدامی برای پیش‌گیری از رسیدن تحریم‌ها به این مرحله انجام نداده است. چون این چندان پیام پیچیده‌ای نیست که مقام‌های ایران بگویند متوجه آن نشده‌اند." تنگ شدن حلقه دور زدن تحریم‌ها مدیر عامل شرکت مرسک در بیانیه خود ضمن هشدار در مورد پیامدهای مختل شدن ارسال محموله‌های مواد غذایی به ایران، گفته است که حتی اگر این شرکت مجبور شود از ارائه خدمات به ایران چشم‌پوشی کند، ایران راهی را برای وارد کردن مواد غذایی مورد نیاز خود پیدا خواهد کرد. احتمالا اشاره مدیر عامل شرکت مرسک به دور زدن تحریم‌های بین المللی علیه ایران از طریق ارسال محموله‌ها به کشوری ثالث برای انتقال به ایران است. امیر پایور، گزارشگر اقتصادی بخش فارسی بی‌بی‌سی می‌گوید که یکی از راه‌های دور زدن این تحریم‌ها انتقال محموله مواد غذایی به بندری در نزدیکی ایران مانند دبی است تا پس از انتقال آن به کشتی‌های ایرانی این مواد وارد کشور مقصد شود. اما مهرداد عمادی معتقد است که با در نظر گرفتن تجربه توقف همکاری شرکت های بیمه بین‌المللی با ایران، می‌توان پیش‌بینی کرد که دیگر شرکت‌های حمل و نقل نیز از شرکت مرسک پیروی کنند. آقای عمادی در این باره می‌گوید: "زمانی که حدود دو سال و نیم پیش مسئله توقف همکاری شرکت‌های بیمه بین‌المللی مانند سوییس‌کردیت و لویدز لندن با شرکت‌های ایرانی مورد تحریم آمریکا و اروپا مطرح شد، تهران این تحریم‌ها را بی‌اهمیت ارزیابی کرد و گفت که شرکت‌های دیگری برای همکاری وجود دارد. اما در نهایت بقیه شرکت‌ها هم از این سه کمپانی بزرگ تبعیت کردند." آقای عمادی تنها راه مصونیت در برابر این گونه پیامدهای غیر مستقیم تحریم‌ها را "رویکرد فعال دولت ایران در زمینه تغییر نوع قراردادها و انتقال آنها به بخش کاملا خصوصی" می داند.