آمارگیران مهمان تمام ایرانیان/ تاریخچه سرشماری نفوس و مسکن در کشور

به گزارش خبرنگار مهر، سرشماری عمومی نفوس و مسکن که از سال 1335 تا سال 85 مهمان 10 ساله مردم بوده است، این بار در آبانماه سال 90 به اجرا گذاشته شده است. سرشماری عمومی نفوس و مسکن در ایران تاریخچه ای دور و دراز دارد و مأموران آمارگیر از سال 35 تا سال 1385 هر 10 سال یکبار با هدف جمع آوری اطلاعات خانوارها، مهمان آنها می شده اند. در سال 1385، همزمان با تدارک ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، دست‌اندرکاران ضمن ملاقات با رئیس جمهور، پیشنهاد کاهش فاصله اجرای سرشماریها از 10 به پنج سال را به دلیل تحولات سریع جمعیت کشور و لزوم برنامه ریزیهای کلان متناسب با این تحولات مطرح کردند که مورد تصویب قرار گرفت و بر این اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 در دستور کار مرکز آمار ایران قرار گرفت. سرشماری مسکن سرشماری مسکن به صورت جریان کامل جمع‌آوری، ارزشیابی، تجزیه و تحلیل و انتشار داده‌های آماری تمام واحدهای مسکونی و ساکنان آن در کشور یا منطقه‌ای مشخص از کشور در یک زمان معین تعریف شده است. امروزه سرشماری عمومی نفوس و مسکن یکی از عمده ترین راههای شناخت ویژگیهای جمعیت کشورها به منظور برنامه ریزی، نظارت، کنترل و ارزیابی خدمات و فعالیتهای ملی و منطقه ای است و در اغلب کشور ها این سرشماری که عموماً با ویژگیهای مسکن نیز توأم است، هر پنج یا 10 سال یکبار انجام می شود. تاریخچه سرشماری نفوس و مسکن در ایران سابقه سرشماری نفوس در ایران به گذشته‌های بسیار دور بر می گردد. در امپراطوری ایران باستان اغلب برای دریافت مالیات سرانه و تعیین شماره‌ مردان قادر به جنگ از سرشماریهای عمومی جمعیت استفاده می شده است. اولین سرشماری جمعیتی ایران به روش نوین در سال 1264 شمسی در سطحی محدود در زمان "ناصرالدین شاه قاجار" و همزمان با وزارت "اعتضادالسلطنه" بر وزارت علوم و معارف به عمل آمد. درسال 1297، به منظور ثبت وقایع چهارگانه، اداره‌ ثبت احوال کشور تأسیس شد. با ثبت اطلاعات مربوط به تولد، فوت، ازدواج و طلاق توسط اداره‌ مذکور، ضرورت اطلاع از جمعیت کشور و تعیین سازمانی که موظف به جمع ‌آوری این اطلاعات باشد، مورد توجه قرار گرفت و در سال 1303 با تصویب آیین نامه‌ای، مسئولیت جمع ‌آوری و مرکزیت بخشیدن به آمارهای مورد نیاز بر عهده‌ وزارت کشور گذاشته شد. اولین تلاش برای سرشماری در ایران، در سال 1318 صورت گرفت که به دلیل وقایع سال 1320، با سرشماری از 35 شهر عملاً ناتمام ماند.  با تصویب قانون آمار و سرشماری در پانزدهم اسفند سال 1334 توسط مجلس شورای ملی وقت، مقرر شد که در سال 1335، اداره‌ کل آمار عمومی تأسیس و در همان سال، سرشماری عمومی نفوس اجرا شود. اولین سرشماری نفوس در ایران در سال 1335 به اجرا گذاشته شد به این ترتیب در سال 1335 اداره‌ کل آمار عمومی تشکیل و سرشماری نفوس که مقدمات آن از قبل تهیه شده و در چند نقطه‌ کشور نیز به آزمایش گذاشته شده بود از دهم آبان ماه تا 25 آبان همان سال به مرحله‌ی اجرا گذاشته شد. در سال 1345 اولین سرشماری عمومی نفوس و مسکن یک سال پس از تأسیس مرکز آمار ایران و سرشماریهای بعدی به ترتیب در سالهای 1355، 1365، 1375 و 1385 اجرا شد که البته یک استثنا در دوره ده ساله انجام سرشماریها وجود دارد که مربوط به سرشماری جاری جمعیت سال 1370 است. دلیل این امر، تغییرات وسیع جمعیتی در پنج ساله 1365 تا 1370 بود که با پایان یافتن جنگ تحمیلی صورت گرفت و بنابراین، چارچوبهای آماری ساخته شده از سرشماری سال 1365 را بی اعتبار کرد. نگاهی به تاریخچه سرشماری در کشورهای دیگر تاریخچه سرشماری نفوس در جهان سوابق تاریخی نشان می ‌دهد که در حدود سالهای 3800، 3000 و 2500 قبل از میلاد به ترتیب درکشورهای بابل، چین و مصر سرشماری جمعیت صورت می گرفته است. همچنین در قرون اول و دوم میلادی اجرای در سرشماری در قسمتی از خاک چین گزارش شده است. در یونان و روم باستان نیز سرشماریهای جمعیتی متعددی به عمل آمده است که از طریق آنها، اطلاعات مربوط به خصوصیات اجتماعی ـ اقتصادی مردم جمع‌آوری شده است. اهداف و اهمیت سرشماری نفوس و مسکن از جمله اهداف سرشماری عمومی نفوس ومسکن می توان به تهیه آمارهای پایه تا کوچکترین سطوح جغرافیایی، تهیه چارچوبهای مناسب برای اجرای طرحهای نمونه‌گیری، شناخت نیازها، کمبودها و امکانات بالقوه، شناخت اثرات سیاستهای اجرا شده پیشین با مقایسه اطلاعات اشاره کرد. تحولات جمعیتی، دقت برآوردهای جمعیتی، تعیین جمعیت تقسیمات کشوری جدید و ... از مواردی است که  بر لزوم سرشماری پنج ساله در ایران تأکید کرده است. نگاهی به اطلاعات آخرین سرشماری در سال 1385 تعداد شهرهای کشور در سال 1380 از 889 شهر به یکهزار و 12 شهر در سال 1385 افزایش یافت و تعداد شهرستان‌های کشور از 299 به 336 شهرستان تبدیل شد. همچنین تعداد آبادیهای دارای سکنه کشور در سال 1375، 68 هزار و 122 آبادی بوده است که تا سال 1385 به 63 هزار و 904 آبادی کاهش یافته است. آمار نشان می‌دهد تعداد صدور پروانه ساختمانی در نقاط شهری کشور از 154 هزار و 254 مورد در سال 1380 به 211 هزار و 813 مورد در سال 1385 افزایش یافته است و در فاصله سالهای 80 تا 85 بالغ بر یک میلیون پروانه ساختمانی صادر شده است. تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی از 127 هزار و 117 نفر در سال 1380 به 130 هزار و 504 نفر در سال 1385 افزایش یافته است. متوسط رشد جمعیت کشور طی سالهای 75 تا 85 برابر با 1.62 درصد بوده است و متوسط رشد در نقاط شهری 2.74 درصد و در نقاط روستایی 0.44- درصد محاسبه شده است. در سال 1385، 68.4 درصد از جمعیت کشور در نقاط شهری و 31.6 درصد در نقاط روستایی ساکن بوده اند. در سال 1385میانگین سنی جمعیت کشور 27.99 سال بوده است. نسبت جنسی جمعیت کشور برابر با 104 است، یعنی به ازای هر 104 نفر مرد 100 زن در کشور وجود دارد. بعد خانوار یعنی متوسط تعداد افراد در خانوارهای کشور برابر با 4.03 است و بعد خانوار در نقاط شهری 3.9 و در نقاط روستایی 4.4 محاسبه شده است. استان تهران 19.3 درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده، درحالیکه مساحت این استان 1.2 درصد مساحت کل کشور است. در سال 1385، تراکم نسبی جمعیت کشور 43 نفر در هر کیلومتر مربع بوده که بیشترین تراکم در استان تهران 713 و کمترین تراکم در استان سمنان شش نفر در هر کیلومترمربع بوده است. در سال 1385، بیش از 25 درصد جمعیت کشور در گروه سنی تا 14سال و حدود 70 درصد در گروه سنی 15 تا 64 سال و بیش از پنج درصد در گروه سنی 65 سال و بیشتر بوده اند. در سال 1385، 90.5 درصد سرپرستان خانوار را مردان و 9.5 درصد از سرپرست خانوار را زنان تشکیل داده اند. این موضوع درحالی است که در سال 1375، 91.6 درصد سرپرستان خانوار مردان و 8.4 درصد سرپرست خانوار زنان بوده اند. میزان باروری کل کشور در سال 1385 حدود 1.8 است و این نرخ در سال 1375 برابر 2.96 فرزند برای هر زن بوده است. سرشماری عمومی و نفوس و مسکن1390 از دوم تا 22 آبان ماه سال جاری در سراسر کشور اجرا خواهد شد. در سرشماری امسال تمهیدات لازم ازسوی مسئولان مربوطه در استانها و شهرستانهای کشور اتخاذ شده و با برنامه های آموزشی که برای مأموران سرشماری در نظر گرفته شده این طرح با قوت بیشتری به اجرا درخواهد آمد. ارائه اطلاعات و آمار صحیح از شاخصه های پیشرفت درهر منطقه است و امید است با همکاری مردم با مأموران آمارگیر بتوانیم بیش از پیش شاهد رشد و ارتقای کشور اسلامیمان در عرصه های مختلف باشیم. ................................   مینا شمسی