آداب شب یلدا در خراسان شمالی/ عمر ما و یک شب یلدای بلند

به گزارش خبرنگار مهر، شب یلدا نخستین شب فصل زمستان و بلندترین شب سال است که بنا بر رسمی نیکو از گذشتگان پارسی گو، در این شب ایرانیان دور هم جمع می شدند و در کنار خانواده همراه با صرف شیرینی و آجیل و میوه، تفالی به خواجه شیراز می زدند و تا حوالی صبح گل می گفتند و گل می شنیدند.

گذشتگان نیکوخصال ما، شب یلدا را شب تولد میترا این الهه مهر می دانستند و به همین دلیل نیز این شب را با جشن و سرور و شادمانی در گرد آتشی مقدس و خوانی گسترده از انواع خوردنی ها، نوشیدنی ها، آلات و ادوات نیایش، آتشدان، عطردان، بخوردان و ... می گذراندند.

این سنت کهن با وجود گذشت قرن ها و تداخل فرهنگ های متعدد در این کهن بوم و بر، همچنان زنده و پویاست و آنچنان با گوشت و خون مردم ایران آمیخته شده که گویی هیچ قدرتی را یارای از بین بردن آن نیست.

خراسان شمالی؛ این خطه باب الرضا(ع) و گنجینه فرهنگ ها نیز از این قاعده کلی مستثنا نبوده و در چنین روزهایی که آرام آرام بوی شب یلدا را به مشام می رساند، جنب و جوش بیشتری یافته است.

در باور تابناک مردم خراسان شمالی زمستان به دو چله بزرگ و کوچک تقسیم می شود، چله بزرگ از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه را شامل می شود و از دهم بهمن به بعد نیز چله کوچک شمرده می شود.

نخستین شب چله بزرگ را "شب چله" و یا یلدا می نامند و در این شب خانواده ها به منزل بزرگان و ریش سفیدان فامیل می روند و در کنار یکدیگر همراه به صرف میوه و شیرینی و آجیل، از هر دری سخن می گویند و تا ساعاتی پس از نیمه شب را به شادی و شادمانی می گذرانند.

در این شب میوه های گوناگونی از جمله هندوانه، انار، سیب، پرتقال، انگور آونگ و ... می خورند و در این میان خوردن هندوانه از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که معتقدند هر کس در این شب هندوانه بخورد در فصل زمستان در برابر سرما و بیماری مصون خواهد بود و در تابستان نیز احساس تشنگی نخواهد کرد.

یکی از رسوم شب چله در خراسان شمالی پختن کدو، چغندرقند و لبو است که هم اکنون نیز بسیاری از خانواده های این استان آن را انجام می دهند.

اگر در شب چله برف باریده باشد، یکی دیگر از رسوم مردم این استان خوردن برف شیره؛ معجونی از برف و شیره انگور است.

حلوا قلقلی نیز که از کوبیدن مغز گردو، بادام، کنجد و دیگر دانه‌های روغنی تهیه و سپس در شیره انگور خوابانده می‌شود؛ از دیگر شب چره های این شب محسوب می شود که غالبا کوچکترها از طرف بزرگترها با این شیرینی پذیرایی می شوند.

قصه‌گویی، شاهنامه‌خوانی‌، خاطرات گویی پدربزرگ ها و مادربزرگ ها، تفالی به خواجه شیراز و خواندن اشعار لسان الغیب از جمله رسومی است که در خراسان شمالی نیز همانند سایر نقاط کشور مرسوم است.

چله بردن برای عروس   یکی دیگر از رسوم شب یلدا در خراسان شمالی چله بردن برای عروس است که این هدیه نیز تقریبا همواره به نام عروس و به کام خانواده عروس است.   البته در سال هایی مانند امسال که شب چله با ایام محرم و صفر تقارن یافته دیگر از چله بردن برای خانواده عروس خبری نیست.   اما در دیگر ایام، شب چله مردهای جوان خانواده داماد، طبق های میوه، آجیل، شیرینی و یا در سال های امروزی به همراه لباسی نو را به منزل عروس می برند و مادر عروس نیز به رسم یادبود لباسی و یا پارچه ای را در سینی خالی می گذارد و به منزل داماد می فرستد.   در گذشته مردان جوان فامیل داماد این طبق ها را بر سر گذارده و در پی یکدیگر با شادی و پایکوبان راهی خانه عروس می شدند، که البته این رسم کهن در روزگار فعلی اندکی دچار تغییر شده است.   شب چله در آثار هنرمندان خراسان شمالی   هنرمندان، شاعران و نوازندگان خراسان شمالی نیز از گذشته در شب یلدا هنرنمایی می کردند، آنان که صدایی نیکو دارند و در غالب موارد نیز دستشان به ساز می رود در این شب آوازهای کهن که اغلب به زبان های کرمانجی و ترکی سروده شده است ر ا می خوانند و می نوازند.   "قار یاغرده پلته پلته کوچه ده/ باقله و چغندرم قل قلده قابلمه ده/ چله ننگ سوخه گلرده یاخنه/ آته یم کلته یه تفتی نه چکرده باشنه/ اوگیننگ آ قشامه تئز گئجه یه ده/ یلداننگ عمره که حیف قسقه یه ده/ یلدایم بانه سه شو چله یه ده/ چله ننگ حض ائدماقه اوقاره که یئرده یده/ چاقون و کفی کفه یولده گنم..."     برف در کوچه گلوله گلوله می بارید/ باقلا و چغندر درون قابلمه قل قل می کرد/ سرمای چله نزدیک می شد/ و پدر هم کلاه پشمی خود را به سرش می کشید/ بعداز ظهر آن روز گویا شب زودتر می رسید/ و دریغا که عمر شب یلداهم بسیار کوتاه می نمود/ یلدا بهانه ای به جز آن شب نداشت" شب چله "/ و تمام خوشحالی و لذت یلدا از برفی بود که بر زمین نشسته بود/ سرمای سرد و کشنده ای در را ه بود...