کوخ‌نشینانی که انقلاب اسلامی کاخ‌دوستشان کرد - Gooya News

حسین پورنجات - بی بی سی

در فروردین ۱۳۶۰ و زمانی که رهبران انقلاب، نشسته روی زمین، مشغول گرداندن کشور بودند -که خودش تلفیقی بود از زیبایی‌شناسی حوزه علمیه‌ و ترس از این که صندلی ممکن است طاغوتی قلمداد شود- آیت‌الله روح‌الله خمینی در یکی از سخنرانی‌هایش اعلام کرد که یک موی کوخ‌نشینان را به همۀ کاخ‌نشینان ترجیح می‌دهد. با وجود این موضع‌گیری روشن و البته قابل‌پیش‌بینی، این گفتۀ رهبر انقلاب تکلیف نظام ایدئولوژیک را با مسئلۀ کاخ‌نشینی و کاخ‌ها چندان روشن نکرد.

آخرین باری که کشمکش بین کوخ‌نشینی و کاخ‌نشینی به صدر خبرها بازگشت، هفته پیش بود که پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، ادعا کرد اکبر هاشمی رفسنجانی دو دهه در کاخ مرمر - که تازه به عنوان موزه درهایش روی مردم باز شده - اقامت داشته است. محسن هاشمی فرزند اکبر هاشمی رفسنجانی این را تکذیب کرد و فهرستی هم از کاخ‌های تهران و ساکنان آن از زمان انقلاب ارائه داد؛ معلوماتی که اگر به خاطر این دعوای عمومی نبود، شهروندان عادی هرگز از آن باخبر نمی‌شدند.

ایران تنها کشور جهان نیست که بناهای نیمه‌خصوصی‌اش بعد از زیروروشدن ساختار سیاسی کشور هم‌چنان به عنوان بناهای نیمه‌خصوصی یا عمومی استفاده می‌شوند اما از نظر احساس گناه در استفاده از این بناها، ایران شاید نمونه نادری باشد.

با پیروزی انقلاب، تمام دارایی‌های خاندان پهلوی و وابستگان آن‌ها، به اضافه املاک و دارایی‌های تعداد بی‌شماری از شهروندان که تصور می‌شد منبع درآمد و ثروت‌اندوزی‌شان به خاطر نزدیکی‌شان به رژیم بوده در شور انقلابی توقیف شد. از آن‌جا که بیش‌تر این املاک و بناها امکانات گسترده و فضایی وسیعی برای نیازهای مدیریتی/اجتماعی تازه داشتند، تقریباً بیشترشان بسرعت تغییر کاربری موقت دادند تا به نیازهای تازه پاسخ بدهند.

کشورهای دیگری هم در قرن بیستم این مسیر را طی کرده بودند. کاخ الکساندر در روسیه بعد از سقوط تزار نیکلای دوم در انقلاب ۱۹۱۷ ابتدا موزه شد، کمی بعد ساختمان وزارت کشور و بعد پرورشگاه کودکان یتیم. در جنگ جهانی دوم همان کاخ به دست نازی‌ها افتاد و بعد از جنگ شد خانه ادبیات. نیروی دریایی شوروی در دهه ۱۹۵۰ میلادی کنترل ساختمان را به دست گرفت و بالاخره در پایان دهه اول قرن بیستم بود که این بنا به اولین کاربری‌اش بعد از روی کار آمدن بلشویک‌ها، یعنی موزۀ ملی، برگردانده شد.