نقش امام خمینی در ایجاد موازنه قدرت در ساخت قدرت نظام جمهوری اسلامی

چکیده :امام خمینی ضمن تمام توصیه ها و تأکیدها و تلاش هایی که برای عدم تداخل نهادی و موازی کاری ها می نمود که در یادداشت سه بخشی قبلی مفصلا بدان اشاره شد، سعی می نمود در انتصابات خود برای نهادهای انتصابی نیز از هر دو دسته نخبگان سیاسی نامبرده در بالا استفاده کند تا به گونه ای موازنه نهادی و موازنه قدرت در بین آنها ایجاد...

مرضیه حاجی هاشمی

نقش ویژه امام خمینی در ده ساله رهبری نظام جمهوری اسلامی، موجب ایجاد هم سنگی و هم وزنی نهادهای های انتصابی و انتخابی و عدم انفکاک آنها از هم و ایجاد موازنه قدرت بین نخبگان سیاسی «رادیکال تحول خواه انقلابی» و نخبگان سیاسی «محافظه کار سنتی» شده بود.

امام خمینی ضمن تمام توصیه ها و تأکیدها و تلاش هایی که برای عدم تداخل نهادی و موازی کاری ها می نمود که در یادداشت سه بخشی قبلی مفصلا بدان اشاره شد، سعی می نمود در انتصابات خود برای نهادهای انتصابی نیز از هر دو دسته نخبگان سیاسی نامبرده در بالا استفاده کند تا به گونه ای موازنه نهادی و موازنه قدرت در بین آنها ایجاد نماید.

به عنوان مثال امام خمینی آیت الله صافی گلپایگانی را که نماد فقه سنتی و نمایش تمام عیار روحانیت سنتی حوزه و همان نخبگان محافظه کار سنتی و داماد آیت الله گلپایگانی بود، در دو مقطع، علی رغم مشهود بودن تغایر دیدگاه فقهی وی با خودش، به همفکران خود ترجیح می دهد و سعی می کند با نگاهی فراجناحی و پدرانه موازنه ایجاد کند.

اولین بار مربوط به زمانی است که لیست ده نفره داوطلبان مجلس خبرگان قانون اساسی در تهران از همه نخبگان هم سو با امام بسته می شود و نزد امام برده می شود و ایشان سفارش می کند که آیت الله صافی گلپایگانی را نیز در لیست تهران قرار دهید و دومین بار مربوط به زمانی است که وی را به عنوان یکی از فقهای شورای نگهبان برمی گزیند و حتی بعد از چند سال حضور در شورای نگهبان و مجادلات و مخالفت ها و نامه نگاری ها با امام بر مبنای اختلاف نظر فقهی و تفسیری با امام، بعد از استعفای وی نیز آیت الله یزدی را که او نیز از همان دسته نخبگان محافظه کار سنتی بود و به دلیل سخنرانی امام خمینی قبل از انتخابات مجلس سوم و به کار بردن لفظ «اسلام آمریکایی» به همراه دیگر هم لیستی های خود شکست سختی خورده و به مجلس راه نیافته بود، به جای آیت الله صافی گلپایگانی به عنوان فقیه شورای نگهبان نصب می کند.

این گونه توازن ایجاد کردن توسط امام در بین نخبگان سیاسی حاضر در دایره قدرت و نهادهای انتخابی و انتصابی گرچه با ناخرسندی نخبگان انقلابی و پیرو خط امام که بعد ها موسوم به چپ شدند، مواجه می شد؛ اما موجب شده بود که هیچ گروه از نخبگان حاضر در قدرت چه با سازوکارهای نهادی و چه به صورت زد و بندهای غیر نهادی نتواند، گروه رقیب را از صحنه ایفای نقش در ساخت قدرت نظام جمهوری اسلامی حذف کند و خودش یکه تاز میدان قدرت شود و ساخت قدرت را به سوی انحصار در دست یک گروه خاص به پیش ببرد و این در حالی بود که اکثریت جامعه نیز هم سوی با امام بود؛ ولی او هرگز با پشتوانه این حمایت حداکثری نیز به سوی یکپارچه سازی ساخت قدرت به لحاظ گرایش های نخبگان فکری- سیاسی و تفاسیر فقهی پیش نرفت.