آلمان چگونه به نژادپرستی و بیگانه ستیزی پاسخ می‌دهد؟

منابع خبری، چه رسمی و چه غیررسمی، بر پایه طبیعت کار خود به امور غیرعادی، حساسیت برانگیز، منفی و جنجالی بیش از امور عادی و مثبت توجه نشان می دهند. همین امر سبب می شود که بر بسیاری از جلوه های "شهامت مدنی" در جوامع بشری غبار فرموشی بنشیند، اما حرکت های منفی و ضداخلاقی در رسانه ها انعکاسی گسترده یابند.

حرکت‌های بیگانه‌ستیزانه، امروزه در تمام کشورهای جهان وجود دارند. اما هنگامی که نمونه‌هایی از آن در آلمان بروز می‌کنند، توجه بیشتری را بر می‌انگیزند. دلیل این تمرکز و توجه روشن است: در آلمان، گرایش‌های نژادپرستانه یک پیشینه تاریخی انکار ناپذیر دارند و بیم سربرکشیدن دوباره این گرایش‌ها هربار عمیق تر می‌شود.

در این میان، اغلب این نکته نادیده گرفته می‌شود که آلمان از فردای جنگ جهانی دوم به این سو، با تصویب یکی از انسانی‌ترین و تفسیرناپذیرترین قوانین اساسی جهان، ایجاد یک نظام فدراتیو که دموکراسی را از پائین ترین سطوح تضمین می‌کند و تقویت هزاران اتحادیه، انجمن و نهاد مدنی صاحب نفوذ در میان مردم، اهرم‌های مناسب را برای حفاظت از مردم‌سالاری و مقابله با گرایش‌های ارتجاعی فراهم کرده است.

دو نمونه از کنش‌های منفی و واکنش های مثبت تازه نشان می‌دهد که جامعه آلمان، به‌رغم وجود انکارناپذیر گروه‌های بیگانه‌ستیز و نژادپرست، همچنان دارای وجدان‌های بیدار بی‌شماری است که هرگاه ضرورت ایجاب می‌کند، در برابر این گرایش های منفی و ضدبشری سدی استوار می‌کشند.

نمونه نخست، واقعه روز نوزدهم فوریه سال جاری در شهر هاناو است. در این شهر، یک آلمانی بیگانه‌ستیز و در عین حال روانپریش، با سلاح گرم به دو کافه قلیان‌کشی حمله برد، ۹ خارجی‌تبار را به گلوله بست و در نهایت خود و مادر ۷۲ ساله‌اش را نیز کشت.

رسانه‌ها به این واقعه دلخراش بسیار پرداختند و پا به پای پلیس و ماموران دادستانی به جست و جوی فکت های مرتبط با زندگی خانوادگی قاتل شتافتند که از قضا سابقه هیچ خلافی نداشت، اما در توجیه جنایت بزرگ خود یک مانیفست قطور برجای گذاشته بود.

رویکرد متفاوت آلمان در بحران در مرزهای ترکیه و یونان

اما آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفت، جمع‌بستی از واکنش جامعه آلمان در برابر این جنایت بود. صرفنظر از واکنش‌های رئیس جمهور، صدراعظم، وزیر کشور، وزیر دارائی، رهبران احزاب و روسای حکومت ایالتی هسن، تا چند هفته پس از این جنایت ده‌ها هزار تن از شهروندان آلمانی با شرکت در مراسم متعدد، عمل جنایتکارانه را محکوم و با بازماندگان قربانیان آن ابراز همدردی کردند.

نمونه برجسته تر از این، واکنش مردم آلمان در برابر وضعیت اسفبار پناهجویانی است که دولت ترکیه با گشودن مرزهای خود روانه یونان کرده، اما دولت یونان در این سرمای سیاه زمستانی با تانک های آب پاش و گاز اشک آور به مقابله آن‌ها شتافته است.

گزارش‌ها می‌گویند که دست کم چهار هزار تن از پناهجویان گیر افتاده میان دو جبهه را کودکانی تشکیل می دهند که بدون هیچ همراهی خود را به پشت مرز یونان رسانده اند.

سرکوب پناهجویان اغلب تشنه و گرسنه چندین روز است ادامه دارد. آن‌ها را رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه وسیله باج‌خواهی از ناتو و اتحادیه اروپا قرار داده تا مجبور شوند در جنگ علیه سوریه از او پشتیبانی کنند. جنگی که هدف ابتدایی آن تحکیم موقعیت گروه‌های اسلامگرای افراطی دست نشانده آنکارا در ادلب است. هدف نهایی تحکیم اسلامگرایان در ادلب هم چیزی نیست جز مهره چینی برای سرکوب کردهای شمال سوریه که بزرگترین نقش را در سرکوب دولت اسلامی ایفا کرده‌اند.

پناهجویان محاصره شده در میان نیروهای سرکوبگر ترکیه و یونان در وضعیتی بدتر از مناطق جنگی قرار گرفته‌اند. در آنجا دست کم برخی گروه‌های امدادی بین المللی می‌توانند به جنگ زدگان یاری رسانی کنند، اما در ناکجاآباد میان ترکیه و یونان، کمک‌رسانی به پناهجویان نیز بسیار دشوار شده است.

از یونان، صدایی در پشتیبانی از این میهمانان ناخوانده و در پشت در مانده به گوش نمی‌رسد. در ترکیه، هیچکس به معامله غیرانسانی رجب طیب اردوغان اعتراض نمی کند. در غوغای کرونا، هزاران پناهجو در آستانه یخ زدن رها شده‌اند.

در این شرایط، دست کم بخشی از آلمانی ها بار دیگر نشان می دهند که حتی در مقایسه با سایر اروپایی های به ظاهر متمدن، دارای وجدانی بیدارتر هستند و درماندگان را به فراموشی نمی‌سپارند. رهبران دو حزب سوسیال دموکرات و سبزها دولت را زیر فشار گذاشته‌اند که کودکان بی سرپرست پشت مرز یونان را بپذیرد. آن ها این اقدام را هم کافی نمی‌دانند، بلکه خواستار رساندن کمک های انسانی فوری به پناهجویان هستند.

واکنش جامعه آلمان به فشارهای احزاب محدود نمی‌شود. روز سه شنبه ۴ مارس صدها نفر در برابر کاخ صدراعظمی برلین در یک همایش اعتراضی خواستار پشتیبانی دولت از پناهجویان شدند. اعتراض ها، تا روز شنبه ۸ مارس ادامه یافت و در این روز به ویژه در برلین و هامبورگ به اوج رسید. در این دو شهر بیش از ده هزار تن در پشتیبانی از پناهجویان یونان به خیابان ریختند و خواستار اقدام جدی دولت در این زمینه شدند.

آلمان در سال‌های اخیر مثل فرانسه، اسپانیا و بلژیک صحنه پاره ای عملیات تروریستی دردناک و پرتلفات بوده است، اما این واکنش‌های انسانی امید به پایداری دموکراسی،  آزاداندیشی و انساندوستی را در آن زنده نگه می دارد.