نقد صحیح، فرصتی برای پاسخگویی شفاف

از دیرباز نقد و انتقادگری پسوند بسیاری از تصمیم ها، عملکردها و واکنش ها و یکی از عوامل پاسخگویی و لزوم شفافیت در وعده ها و برخوردها بوده است. در واقع می توان گفت اشاعه فرهنگ نقد پذیری و تحمل صدای مخالف در چارچوب قانون، مقوله ای مهم در توسعه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و تسهیل امور جامعه برشمرده می شود که عصبیت های کور را مهار کرده و خردورزی و همگرایی را بسط می دهد.

جامعه شناسان هم بر این باورند پیشرفت معرفتی هر جامعه، از تضارب آرا برمی خیزد و جامعه‌ای می‌تواند به آینده خود در مسیر شکوفایی و پیشرفت امیدوار باشد که نقد افکار و عملکردها بعنوان یک اصل در آن جامعه تعریف شده و مورد پذیرش و تأیید همگان قرار گیرد و بدون نقد علمی و منصفانه و فراهم کردن زمینه‌ آن در جامعه نمی‌توان افق‌های روشنی برای پیشرفت یک جامعه ترسیم کرد.

تمامی تعاریف صورت گرفته نشان می دهد که چگونگی نقد منصفانه و نحوه بیان آن ضمانت اجرایی آن را می افزاید چنانچه رهبر انقلاب هم درباره آن متذکر می شود که «لحن انتقاد را خیلی تند نکنید، یعنی دو چیز را توجّه داشته باشید یکی اینکه در انتقادها سعی کنید که نقطه‌ضعف به طرف مقابلتان ندهید؛ یعنی جوری حرف نزنید که بتوانند شما را در مرجع قضائی محکوم کنند؛ دوّم اینکه از افراط و تفریط در بیان بپرهیزید.»

موضوعی که سید حسن موسوی چلک کارشناس علوم اجتماعی و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران هم در گفت و گو با خبرنگار حوزه زنان و خانواده ایرنا به آن اشاره کرد و افزود: در دنیای امروز، با واقعیت ضرورت بررسی عملکرد در حوزه های مختلف اجتماعی، سیاسی، مدیریتی و غیره مواجه هستیم. اما وقتی از نقد این عملکرد سخن به میان می آوریم ویژگی عمده آن این است که باید منصفانه باشد یعنی جهت گیری از قبل وجود نداشته باشد یا دنبال تخریب نباشیم بلکه به دنبال این باشیم که نقاط مثبت و منفی و مرتبط با آن فرد، سازمان، کشور یا ارگان مورد نظر را نقد کنیم.

خشت اول نقد با اشراف داشتن به موضوع چیده می شود

موسوی چلک با تاکید بر اینکه برای نقد کردن باید چند کار عمده انجام شود، خاطرنشان کرد: اشراف داشتن نسبت به موضوع مورد نقد مهمترین نکته در بیان نقد است زیرا اگر قرار باشد نقدی صورت گیرد بدون شناخت موضوع مورد نقد، هم خود را تخریب کرده ایم و هم نقد را.

نقد همراه با مستندات کارشناسانه است

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران افزود: نکته دیگر اینکه موضوع، محور یا عملکرد مورد نقد قرار می گیرد نه شخص. ضمن اینکه نقد باید بر مبنای مستندات و دلایل متقن اجرایی، قانونی، سیاستگذاری یا نقد علمی صورت گیرد. به عنوان مثال سخنان سخنران علمی را باید با مستندات علمی نقد کرد و این نقد حتی اگر مورد پذیرش طرف مقابل قرار نگیرد کارشناسانه است.

وی با تاکید بر اینکه نقد نباید با تخریب و به اصطلاح گرفتن حال همراه باشد، گفت: یکی دیگر از اصول نقد این که وجود پیش زمینه ذهنی، نقد منصفانه را تخریب می کند.

نقد عملکرد نه تخریب فرد

موسوی چلک با یادآوری اینکه در نقد، باید عملکرد مدنظر قرار گیرد نه تخریب شخص افزود: دیدگاه ها متفاوت است پس نقد و تخریب شخص را باید کنار گذاشت. ضمن اینکه افراد روشنفکر، هوشمند و آگاه از نقد نمی ترسند و نقد را فرصتی برای بررسی عملکرد خود از منظر دیگران می دانند؛ فرصتی که در آن هر شخصی به اشتباهات خود پی می برد و دیدگاه ها و برنامه ها را اصلاح می کند این می تواند آورده داشته باشد.

تاثیر مستقیم لحن نقد بر اثرپذیری آن

موسوی چلک درباره نحوه بیان نقد هم تصریح کرد: نقد باید با لحن ملایم و فارغ از سوءتعبیرها و اهانت ها همراه باشد. حتی اگر درست هم نقد کنیم اما با لحن صحیح ادا نشود کارایی خود را از دست می دهد.

این آسیب شناس اجتماعی با تاکید بر اینکه یکی از نشانه های رشد و پویایی یک جامعه، وجود زمینه های نقد است، افزود: وقتی نقد صورت می گیرد توجه به نقاط ضعف و قدرت دو چندان می شود و فرصت ارزشمندی برای هر نهاد و سازمان یا فردی است.

وی درباره شاخص های مورد نقد قرار گرفته هم گفت: کسی هم که مورد نقد قرار می گیرد باید آستانه تحمل خود را بالا ببرد و از واکنش های تند پرهیز کند. یعنی اینطور نباشد که ادعا کند ما را با شلاق نقد خطاب قرار دهید اما در نشست ها، منتقدان را راه ندهد.

موسوی چلک با بیان اینکه  نقد فرصت شفافیت و پاسخگویی را ایجاد و به کاهش هزینه ها کمک می کند، یادآور شد: نقد عیارسنج عملکرد است اما متاسفانه در جامعه امروز، مدیران اغلب افراد نقاد را کنار می گذارند؛ موضوعی که به آسیب اجتماعی تبدیل شده است.

گزارش از: فاطمه دهقان نیری