ایران و انتخابات آمریکا بخش دوم: پیروزی آیزنهاور و آغاز 'عشق و نفرت'

ایران و انتخابات آمریکا بخش دوم: پیروزی آیزنهاور و آغاز 'عشق و نفرت'

• رضا شادمان
• روزنامه‌نگار

۴ ساعت پیش

انتخابات امسال آمریکا برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. اما تحولات سیاست داخلی و خارجی آمریکا و انتخاب ریاست جمهوری که برای چهار سال قدرت را به دست می‌گیرد دهه‌ها است که برای مردم ایران و حکومت‌ها اهمیت داشته است. در مجوعه گزارش‌هایی روابط ایران و آمریکا و سیاست‌های دولت‌های این کشور در امور ایران از دوران مشروطه تا امروز مرور شده است.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

دوایت آیزنهاور ورود محمدرضا شاه پهلوی و ملکه ثریا را به کاخ سفید خوش‌آمد می‌گوید

از دوران قاجار، ایرانیان به‌شدت به دو قدرت جهانی آن زمان - بریتانیا و روسیه - و استفاده‌ آنها از ایران برای مقاصد خود بدبین بودند، اعتماد و حتی عشقی به آمریکا، قدرت نوظهور و گوشه‌گیر جهانی - پیدا کردند که تا دهه ۱۳۳۰ ادامه یافت.

پس از دو جنگ جهانی که سران و بسیاری از مردم ایران آرزوی پیروزی آلمان در برابر متفقین را با خیال‌پردازی‌ها و افسانه‌سرایی‌هایی در سر می‌پروراندند، ایران درمانده و مستاصل، نگاهش به سوی آمریکا چرخید.

ایران و انتخابات آمریکا:

• بخش اول: 'فوج نجات' و دوران کوتاه خوش‌بینی

تا پیش از آن، آمریکا برای ایران اهمیت چندانی قائل نبود، و ایران در گرماگرم رقابت قدرت‌های جهانی بهایی به آمریکا نمی‌داد. این تصویر پس از کشف نفت در ایران، و به‌ویژه پس از جنگ دوم جهانی که ایالات متحده عملا جای بریتانیا را در صحنه جهانی گرفت، تغییر کرد. از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا امروز، روابط ایران و آمریکا، آمیزه‌ای از عشق و نفرت بوده‌ است.

از همان زمان و بخصوص پس از انتخاب دوایت آیزنهاور به ریاست جمهوری ایالات متحده، حکومت ایران به طور کلی و مردم ایران به طور خاص، چشم به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا داشته‌اند. نخست‌وزیر شدن مصدق و خلع ید از شرکت نفت بریتانیا در ایران در آخرین روز سال ۱۳۲۹، بریتانیا را به هراس انداخت. در حالی که مذاکرات و تبلیغات، شایعات و شکایات بین تهران و لندن جریان داشت، بریتانیا به فکر راهی برای سرنگون کردن نخست‌وزیر ایران افتاد.

منبع تصویر، Etemadonline

توضیح تصویر،

حسین فاطمی به دستور مصدق در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۳۱، سفارتخانه بریتانیا را تعطیل کرد و روابط دیپلماتیک با این کشور را به حالت تعلیق درآورد.

مصدق و وزیر خارجه‌اش حسین فاطمی بدبینی عمیقی به بریتانیا داشتند، که البته متقابل بود. شاه هنوز جوان و کم‌تجربه در مخمصه بدی بود. ماموران دیپلماتیک بریتانیا بر آن بودند که شاه از مصدق می‌ترسد و سرانجام، نقشه کودتا را ریختند. اما تلاش لندن برای همراه کردن واشنگتن در این نقشه به جایی نرسید. هری ترومن علاقه به درگیر کردن آمریکا در جنگی دیگر نداشت.

حسین فاطمی، در سال ۱۳۳۱ سفارت بریتانیا در تهران را بست. کاسه صبر بریتانیا داشت لبریز می‌شد. این بار، برای جلب حمایت آمریکا از کودتا، شبح کمونیسم را به جای قطع جریان نفت مطرح کرد.

بیشتر بخوانید:

• نگاهی به مهمترین لحظه‌ها و دوره‌های زندگی محمد مصدق
• کودتای ۲۸ مرداد؛ 'صورت حساب ماجرا'
• پیام مخفیانه ابوالقاسم کاشانی به آیزنهاور

از قضا، در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ورق برگشت، و دوایت آیزنهاور جمهوری‌خواه - قهرمان جنگ جهانی دوم، که تعصب معروفی علیه کمونیسم داشت - با بیشترین آرای ثبت شده تا آن زمان، به کاخ سفید رفت.

آغاز دوران جنگ سرد بود، و کشورهای هم‌مرز اتحاد شوروی زیر ذره‌بین واشنگتن رفتند. مشاوران آیزنهاور رویکردی بسیار متفاوت با دولت دموکرات ترومن داشتند. به گمان آنها، مصدق در موضع ضعف بود و حزب توده - بزرگ‌ترین حزب کمونیست آن دوران (خارج از مرزهای ایتالیا) - ممکن است به قدرت برسد و راه را برای ورود روس‌ها به تهران باز کند.

مقر عملیات مخفی کودتا علیه دولت مصدق، به سفارت آمریکا منتقل شد. شاه، بیمناک از مصدق، حزب توده، و نگران از توطئه بریتانیا - که پدرش را از ایران بیرون کرده ‌بود - از ایران رفت.

۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، اما، باز ورق برگشت. هواداران محمدرضا شاه به سرکردگی سپهبد فضل‌الله زاهدی، کنترل تهران را به دست گرفتند و دولت مصدق را سرنگون کردند. روایت‌ها درباره رخدادهای آن روز و دخالت آمریکا در آن بسیار متفاوت است. اما هر چه هست، دولت بیل کلینتون دهه‌ها بعد بابت کودتا از ایران پوزش خواست.

منبع تصویر، Getty Images

اما ۲۸ مرداد زخمی عمیق بر روح روشنفکران و ناراضیان ایران به جای نهاد که سهمی بزرگ در انقلاب سال ۱۳۵۷ و سرنگونی شاه داشت. از ۲۸ مرداد به بعد، رابطه ایران و آمریکا به عشق و نفرت بدل شد.

انتخاب آیزنهاور به ریاست جمهوری آمریکا، شاید اولین تاثیر علت و معلولی میان تصمیم رای‌دهندگان آمریکایی و سرنوشت ایران بود، گرچه قطعا آخرینش نبود.