شماره دهم دیده‌بان اندیشه منتشر شد

به گزارش خبرگزاری مهر، دیده‌بان اندیشه مجله الکترونیکی رصد و تحلیل انتقادی در حوزه علوم انسانی، فلسفه و عرفان، مطالعات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. در این مجله تلاش شده است تا با رصد بیش از ۳۰۰ کانال در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اندیشه و گلچین و گزینش مهم‌ترین آنها، در قالب نو و به صورت دسته‌بندی موضوعی گزارشی از فعالیت‌های ژورنالیسم اندیشه در فضای مجازی ارائه دهد. همچنین سعی می‌شود با تحلیل کلان و نقد و بررسی هر کدام از مطالب علاوه بر آگاهی‌بخشی، فضای نقد و گفتگو را میان اساتید و اهل اندیشه ایجاد کند. اینک با مرور صفحات مجازی اندیشه در مردادماه، شاهد مباحث مختلف در حوزه اندیشه بوده‌ایم. مباحث و رویدادهایی که در مردادماه امسال طرح شده را اینگونه صورت بندی کرده‌ایم:

بخش ویژه: سالگرد شیخ اشراق

حکیم سهروردی از بزرگترین فیلسوفان مسلمان و پایه‌گذار مکتب اشراق است. جو فکری و سیاسی منطقه شامات چندان با افکار سهروردی سازگاری نداشت و سرانجام فشار فقهای اهل‌سنت حلب بر صلاح‌الدین ایوبی و ترس حکومت از افکار سهروردی و جسارت وی سرانجام موجب شد تا صلاح‌الدین فرمان قتل سهروردی را صادر کند و سهروردی در حالی که ۳۶ سال شمسی بیشتر نداشت در حلب به شهادت رسید. مردادماه هر سال روز بزرگداشت این حکیم نامدار ایرانی موجب می‌شود تا رسانه‌ها و اهل اندیشه بار دیگر مروری بر آثار این فیلسوف داشته باشند. از منظومه فکری سهروردی، قرائت‌ها و روایت‌های مختلفی مطرح می‌شود. برخی او را حکیم ایرانی دانسته و او را احیاءکننده حکمت خسروانی معرفی می‌کنند، برخی اندیشه‌های او را متأثر از افلاطون اعلام می‌کنند و او را اساساً فیلسوف نمی‌دانند! حال آنکه به نظر می‌رسد این فیلسوف و عارف بزرگ قبل از هر چیز یک حکیم الهی بوده است. هر چند برخی مغرضانه یا بعضاً ناآگاهانه سعی دارند با تحریف و برجسته‌سازی بخشی از اندیشه‌های او، تحت تأثیر افکار آریایی‌گرایی، باستان‌گرایی و ایرانی‌گرایی ایشان را مصادره کنند. دیده‌بان اندیشه در این شماره نیز تلاش کرده با رصد نظرات مختلف که در مردادماه امسال طرح شده بود، به نظرات مختلف درباره شخصیت سهروردی اشاره داشته باشد.

بخش بازتاب: جریان تحریف

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت عید قربان (۱۰/۵/۹۹) با اشاره به جنایت تحریم آمریکا علیه ملت ایران از جریان تحریف نیز نام بردند: «به موازات تحریم یک جریان تحریف هم هست؛ تحریف حقایق، واژگون نشان دادن واقعیّات؛ چه واقعیّات کشور ما، چه واقعیّات مرتبط با کشور ما.»؛ «شناختِ دشمن» و «شناختِ دشمنیِ دشمن» دو مؤلفه‌ی پربسامد در بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به شمار می‌آیند. بیانات رهبر حکیم انقلاب به مناسبت عید سعید قربان، هم حاویِ «یک بشارت» بود و هم «یک إنذار»؛ بشارتِ شکستِ آمریکا در «جریانِ تحریم» ملّت ایران و إنذار ملّت ایران از «جریانِ تحریف» به‌عنوان خطّ موازی و حمایتیِ جریان تحریم که همچنان فعّال و خطیر است. مطالعه بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معلوم می‌دارد که در «جنگِ اراده‌ها»، تمرکزِ دشمن بر «تضعیف اراده» است و «جریانِ نفوذ»، «جریانِ تردید»، «جریانِ تهدید»، «جریانِ تحریم» و «جریانِ تحریف» در همین جهت تلاش می‌کنند.

بخش پرسش: برگزاری مراسم محرم در ایام کرونایی آری یا خیر؟!

حدود شش ماه است که کرونا مهمان ناخوانده کشورمان شده است، مهمانی که همه برنامه‌ها و مراسم تحت تأثیر آن قرار گرفته است. ویروس کرونا همچنین برای مدتی سبب تعطیلی اماکن مذهبی، امامزادگان و حرم مطهر امامان معصوم شد. این روزها با نزدیک شدن به ایام سوگواری امام حسین (ع)، نحوه چگونه برگزار شدن مراسم ماه محرم به یک موضوع ویژه تبدیل شده است. بر همین اساس بخش پرسش این شماره به موضوع برگزاری محرم در ایام کرونایی اختصاص یافت. در این بخش با بازنمایی نظرات موافقین و مخالفین، محورهای اصلی و موردتوجه هر دسته برجسته شده است. بسیاری از مخالفین سعی داشتند با نقد مناسک‌گرایی در جامعه، برگزاری مراسم محرم را نوعی بی توجهی به عقلانیت و معنویت باطنی نشان دهند و حال آنکه در مقابل آن، گروه موافق با تبیین کارکردهای اساسی که این مراسم در حوزه اجتماع دارند، ضرورت برگزاری این مراسم در عین رعایت پروتکل‌های بهداشتی را توضیح دهند.

بخش چالش: اعدام

اعدام به عنوان شدیدترین مجازاتی که با اجرای آن حیات مجرم گرفته می‌شود، پیشینه‌ای بسیار طولانی در میان ملت‌های گذشته دارد، به‌گونه‌ای که می‌توان سابقه آن را با پدید آمدن زندگی اجتماعی بشر همزمان دانست. در دستور ادیان الهی و حتی آئین‌های غیرالهی نیز این مسأله وجود داشته است. با این حال با ظهور جنبش‌های فلسفی و انتشار افکار نو و آثار علمی قرن هجدهم به نوعی، آغاز رویارویی بین دو جبهه موافق و مخالف مجازات اعدام است. در جمهوری اسلامی نیز از همان ابتدا این مسأله بسیار چالش برانگیز بوده و همیشه از سوی مخالفان جمهوری اسلامی دستمایه‌ای برای انتقاد از حاکمیت به شمار می‌رفته است. رسانه‌ها نیز به مناسبت‌های گوناگون بهانه‌ای برای طرح این بحث پیدا و سعی دارند از زوایای گوناگون به آن بپردازند. این‌بار اما خبر اعدام سه جوان که به جرم سرقت مسلحانه و همچنین حضور فعال در اغتشاشات آبان ۹۸ دستگیر شده‌اند، بازتاب زیادی را ایجاد کرد. روشنفکران و نویسندگان اندیشه نیز به سهم خود در این موضوع شروع به قلم‌فرسایی و سخنرانی کردند. نکته قابل توجه در تمام این یادداشت‌ها و سخنرانی‌ها این است که هیچکدام از آن‌ها به مسئله سرقت مسلحانه توسط این سه جوان توجه نکرده و فقط جرم سیاسی آن‌ها برجسته‌سازی شده است! افراد شاخصی همچون آقایان عمادالدین باقی، صادق زیباکلام، ناصر فکوهی، احسان شریعتی و محمد فاضلی با بیان اینکه اعدام باعث تکثیر خشونت در جامعه می‌شود، خواستار توقف اعدام‌ها از قوه قضائیه شدند. توضیح مفصل و بیان محورهای اصلی این جریانات را در این بخش مطالعه کنید.

علوم انسانی و روشنفکری

در بخش علوم انسانی این شماره، ابتدا به بازتاب نشست علم دینی پرداخته شده است. پیچیدگی و پر اهمیت بودن مسأله علم دینی، موجب تکثر نظرات و آرای گوناگون اندیشمندان در رابطه با این موضوع است. پاسخ به رابطه علم و دین و حل این معما، دغدغه اندیشمندان مسلمان برای دفاع از ایده «علوم انسانی اسلامی» است. این‌بار به بهانه انتشار کتابی در این زمینه، نشستی با حضور دکتر پارسانیا، رشاد و رهدار برگزار شد که گزارشی از این نشست را در ادامه می‌توانید بخوانید. همچنین در ادامه سخنرانی حجت‌الاسلام خسروپناه با عنوان فلسفه مضاف طرح شده است و ایشان سعی کردند با تحلیل خود از فلسفه مضاف، آنرا شرط پویایی تمدن اسلامی قلمداد کنند. با این حال دیدگاه ایشان در این شماره دیده‌بان اندیشه مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.

یکی دیگر از مسائلی که در این شماره به آن اشاره شده است، نقد آموزش عالی توسط دکتر سیدجواد میری بوده که حواشی زیادی را ایجاد کرد. دکتر میری چندی پیش در سخنرانی با عنوان «نقد آموزش عالی با مطالعه مورد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی»، نکاتی را مطرح کرد که واکنش‌های تعجب برانگیزی را به همراه داشت. گزارشی از سخنان ایشان و حواشی پیرامون این سخنرانی را در ادامه بخش علوم انسانی می‌توانید ملاحظه کنید.

در این شماره از بخش روشنفکری، پیرامون نظرات مختلف روشنفکران پرداخته‌ایم و سعی شده با نگاه انتقادی آرا و نظرات‌شان تحلیل و بررسی شود. علاوه بر این، یادداشت‌ها و سخنرانی‌های مهمی در حوزه علوم انسانی و روشنفکری بازتاب شده است که از جمله آنها می‌توان به نقدهای آقای جمالی به اظهارت رسول جعفریان در باب علم دینی و طب سنتی و نیز نقدهای علی هراتی به دیدگاه ملکیان و سروش و همچنین نقدهای تاج الدین به حسن محدثی اشاره کرد.

مشق سیاست

تحلیل‌های راهبردی سیاسی که از سوی سیاستمداران اندیشه‌ورز و اندیشمندان سیاسی طرح می‌شود، می‌تواند قابل توجه باشد. در این شماره از دیده‌بان اندیشه نیز بخشی به این تحلیل‌ها اختصاص یافت. علیرضا شجاعی‌زند در مصاحبه اخیر خود به بررسی نسبت نظام و دولت‌ها در تجربه جمهوری اسلامی پرداخت. سعید حجاریان در یادداشتی با عنوان خشمگین از امپریالیسم، ترسان از انقلاب؛ ایده مذاکره را از سوی اصلاحات مورد واکاوی قرار می‌دهد. احمد فعال نیز به طرح این پرسش می‌پردازد که فرم نظام سیاسی ایران در استقرار دموکراسی چه نقشی دارد. محسن رنانی استاد اقتصاد با ادبیات توسعه به بحث از هویت ملی و هویت شهروندی می‌پردازد و در نهایت محمد فاضلی در یادداشت خود با تشبیه «جامعه – حکومت» به «رودخانه – سد» به تحلیل فضای حکمرانی کشور می‌پردازند. دیده‌بان اندیشه سعی کرده است با نگاه انتقادی این یادداشت‌ها و سخنرانی‌ها را مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد.

علاقه مندان برای دانلود و مشاهده شماره ششم دیده‌بان اندیشه اینجا کلیک کنند!