مارادونا به عنوان فوتبالیست نه اسطوره؛ اگر امروز بازیکن مورینیو بود...

مارادونا به عنوان فوتبالیست نه اسطوره؛ اگر امروز بازیکن مورینیو بود...

• پویا عنایتی
• خبرنگار ورزشی

۱۲ دقیقه پیش

منبع تصویر، Getty Images

بیش از دو هفته از مرگ غافلگیرکننده دیه‌گو آرماندو مارادونا گذشته است؛ شخصیتی که در تاریخ فوتبال جهان، یگانه است. در این مدت واکنش‌های بیشماری به درگذشت مارادونا دیده شده؛ از مراسم ویژه هواداران تیم ناپولی در این شهر، تا اظهارنظرها و تحلیل همبازیان و هم‌دوره‌های مارادونا درباره دوران حرفه‌ای او.

اما از منظر فنی، مارادونا دقیقا چه طور بازیکنی بود؟ و اگر مارادونا امروز یک بازیکن حرفه‌ای بود، او را در چه سطحی و با چه کیفیتی می‌دیدیم؟

اعداد شگفت‌انگیز

منبع تصویر، Getty Images

کمی قبل پائولو رُسی ستاره بزرگ فوتبال ایتالیا در دهه ۱۹۸۰ هم درگذشت؛ بازیکنی که با ۶ گل زده آقای گل جام جهانی ۱۹۸۲ شد و نقش ویژه‌ای در قهرمانی ایتالیا در آن تورنمنت داشت.

با این حال از همان دهه ۱۹۸۰ تا امروز، هیچ بازیکنی از جمله رسی نتوانسته "نمایش انفرادی منجر به قهرمانی مارادونا در جام جهانی ۱۹۸۶" را تکرار کند؛ مارادونا بخش ویژه‌ای از اعتبار جاودانه خود را از همین موضوع گرفته است.

برای نمونه زین‌الدین زیدان هم در جام جهانی ۱۹۹۸ نقش اول را در قهرمانی فرانسه داشت، به خصوص با دو گلی که در فینال به برزیل زد؛ اما زیدان در آن تورنمنت، حضور در سه بازی را به دلیل خطای شدید روی بازیکن عربستان در مرحله گروهی از دست داده بود.

• پیشنهاد سناتور آرژانتینی؛ چهره مارادونا روی اسکناس چاپ شود
• پلیس خانه و کلینیک دکتر مارادونا را به اتهام 'قتل غیر عمد' بازرسی کرد
• دیگو مارادونا: چگونه عذاب دادن انگلیس او را به مقام خدایی در آرژانتین رساند
• دیگو مارادونا؛ از اسطوره آرژانتینی چه می‌دانیم؟

همینطور درخشش ویژه رونالدو مهاجم تیم ملی برزیل در جام جهانی ۱۹۹۸ که با قهرمانی همراه نشد. درواقع این نمایش‌های انفرادی ویژه در خاطره جمعی هواداران فوتبال جهان، هم‌سنگِ درخشش منجر به موفقیت مارادونا در جام جهانی ۱۹۸۶ نشد.

در جدول زیر، آمار و ارقام ثبت شده از سوی مارادونا در جام جهانی ۱۹۸۶ را می‌بینید. غیر از تعداد گل زده، مارادونا به عنوان یک هافبک هجومی تقریبا در تمام زمینه‌های هجومی دیگر نفر اول تورنمنت بوده است. البته آقای گلی در این دوره به یک مهاجم کلاسیک رسید؛ گری لینه‌کر.

آرژانتین در جام جهانی ۱۹۸۶ و ۱۹۹۰ با آرایش پایه‌ی ۱-۱-۵-۳ بازی می‌کرد؛ در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰ بازی با سه مدافع میانی الگوی اصلی در میان تیم‌های بزرگ فوتبال جهان بود و کارلوس بیلاردو سرمربی وقت آرژانتین هم به این نتیجه رسیده بود که بهترین آرایش برای استفاده همزمان از از سه نیروی هجومی تیمش( خورخه بوروچاگا، مارادونا و خورخه والدانو) استفاده از ۱-۱-۵-۳ است.

در این آرایش مارادونا کمی عقب‌تر از والدانو بازی می‌کرد. ترکیب آرژانتین مقابل انگلیس در یک چهارم نهایی را در زیر می‌بینید.

مسابقه‌ای که با دو گل ویژه مارادونا، در تاریخ فوتبال جاودانه شده است. مارادونا چهار سال بعد در جام جهانی ۱۹۹۰ بار دیگر نقش مهاجم سایه در همان آرایش قبلی بازی می‌کرد اما این بار کلودیو کانی‌جیا به جای والدانو مهاجم مرکزی آرژانتین بود.

در این دوره مارادونا فقط ۲ پاس گل داد، هرچند یکی از این دو، پاس گل زیبا و سرنوشت‌ساز او به کانی‌جیا مقابل برزیل در یک‌هشتم نهایی بود. همین جا دو رکورد از مارادونا در ادوار مختلف جام جهانی را مرور می‌کنیم:

• بیشترین پاس گل از جام جهانی ۱۹۶۶ به بعد با ۸ پاس گل در ۲۱ بازی. نفر دوم: پیر لیت‌بارسکی از آلمان(۷ پاس گل در ۱۸ بازی).

• گرفتن بیشترین کارت زرد از حریف با ۱۲ اخطار. نفر دوم: آرین روبن با ۱۱ کارت زرد از حریف.

روی دیه‌گو خطا کنید

درخشش مارادونا در دو دوره متوالی جام جهانی، روی عملکرد او در مسابقات باشگاهی سایه انداخته است. البته اینکه آمار فردی و تیمی مسابقات باشگاهی در آن دوران، توسط نرم‌افزارها و سایت‌های آنالیز ثبت نمی‌شد، تحلیل عملکرد مارادونا در بارسلونا و ناپولی را دشوارکرده است.

منبع تصویر، Getty Images

با شیوع ویروس کرونا، برخی بازیهای قدیمی مورد توجه سایت‌های آنالیز قرار گرفت. برای نمونه سایت "استتس-بمب" پنج بازی از مارادونا را مورد بررسی آماری قرار داد.

یکی از این پنج بازی، تقابل بارسلونا با اتلتیکو بیلبائو در فینال کوپادل‌ری سال ۱۹۸۴ است؛ مسابقه‌ای که نکته برجسته آن خطاهای شدید و پُرشمار بازیکنان بیلبائو روی مارادونا بود.

بازیکنان بیلبائو ۱۱ بار روی مارادونا خطا کردند. در تصویر زیر، مناطق مختلف زمین که بازیکنان بیلبائو یازده خطا روی مارادونا را مرتکب شدند، می‌بینید.

سزار منوتی، سرمربی بارسلونا که پیش‌تر سرمربی تیم ملی آرژانتین بود، با تغییر پست مارادونا و قرار دادن او در نوک حمله سعی داشت او را خطاهای شدید بازیکنان حریف، زمانی که پشت به دروازه توپ را دریافت می‌کند، خلاص کند اما این راهکار هم فایده‌ای نداشت.

مارادونا که در جام جهانی ۱۹۸۶ و ۱۹۹۰ بالاترین تعداد خطا روی او شده بود و رکورددار گرفتن کارت زرد از بازیکن حریف در ادوار مختلف جام جهانی است، تحت تاثیر بازی خشن بازیکنان بیلبائو در این بازی، پس از شکست یک بر صفر تیمش، نتوانست خودش را کنترل کند و درگیری فیزیکی او با چند بازیکن حریف، تبدیل به یکی از نقاط عطف حرفه او شد: جدایی از بارسلونا.

دوران ناپولی؛ گرایش از دریبل به پاس

منبع تصویر، Getty Images

مارادونا در ناپولی هم با همان ویژگی‌های برجسته خود شروع کرد؛ یعنی یک هافبک تهاجمی دریبل‌زن که البته حضور دو مهاجم مرکزی جلوتر از خودش در آرایش ۲-۴-۴ لوزی، فضای مانور قابل توجهی به او داده بود. در تصویر زیر ترکیب معمول ناپولی در فصل ۱۹۸۶-۸۷ را می‌بینید.

مارادونا در فصل‌های اول تا چهارم حضور در ناپولی، هرفصل بهترین گلزن تیمش بود. اما تغییر محسوسی که در شکل بازی مارادونا در دو فصل پایانی حضور او در ناپولی ایجاد شد؛ فاصله گرفتن او از دریبل‌زنی و گرایش به بازی براساس پاس‌های کلیدی بود.

این تغییر گرایش، در کاهش دریبل‌زنی و گلزنی مارادونا در جام جهانی ۱۹۹۰ نسبت به جام جهانی ۱۹۸۶ هم محسوس است. درواقع مارادونا با ورود دهه ۱۹۹۰ درحالیکه تازه سی ساله شده بود، از یک بازیکن شماره ۱۰ متمایل به پست ۹ (مهاجم مرکزی)، تبدیل شده بود به یک شماره ۱۰ متمایل به پست ۸ (بازیساز باکس تو باکس). مارادونا دو بار با ناپولی فاتح سری‌آ شد؛ کاری که ناپولی پس از جدایی مارادونا، موفق به تکرار آن نشد.

سوکراتس موافق فوتبال ۹ به ۹

مارادونا در مجموع از ۲۰ تا ۳۰ سالگی یک دوره ۱۰ ساله سرشار از موفقیت داشته؛ حضور در دو فینال جام جهانی و یک بار فتح آن، دو قهرمانی با ناپولی در لیگ ایتالیا و یک بار فتح جام یوفا(۱۹۸۹). عناوینی که شاید با پیراهن یوونتوس و میلان چندان ویژه نباشد، اما با پیراهن ناپولی به شدت ارزشمند است.

مارادونا یک شماره ۱۰ کلاسیک از دوره‌ای است که شماره ده‌ها بیشتر و شاید کاملا به خاطر مهارت‌شان در بازی با توپ تعریف می‌شدند. آندره ویلاش‌بواش سرمربی پرتغالی المپیک مارسی در واکنش به درگذشت مارادونا پیشنهاد داده بود که "شماره ۱۰ به طور کلی در فوتبال حرفه‌ای بایگانی شود و هیچ بازیکنی از این شماره استفاده نکند." پیشنهادی که البته قطعا اجرایی نخواهد شد اما نشان‌دهنده تناسب و تناظر مارادونا و پست ۱۰ در فوتبال است.

منبع تصویر، Getty Images

اما بازیکنان ۱۰ کلاسیک امروز فوتبال جهان چه وضعیتی دارند؟ مهمترین نمونه باقی‌مانده از این گروه بازیکنان، مسعود اوزیل است؛ هافبک طراحی که در جام جهانی ۲۰۱۰ در ترکیب آلمان چهره شد و خیلی زود در رئال مادرید جای ثابتی در ترکیب تیم مورینیو پیدا کرد.

پس از چند سال اما مشارکت پایین اوزیل در فاز دفاع و در بازی بدون توپ، کار را به جایی رسانده که میکل آرتتا سرمربی آرسنال نام اوزیل را در فهرست بازیکنان تیمش برای لیگ اروپا قرار نداده است.

آرسن ونگر این تصمیم را ناشی از تغییرات فنی فوتبال دانسته؛ تغییراتی که به مرور "آزادی عمل از بازیکنان تکنیکی را گرفته و تعریف تازه‌ای از مهارت انفرادی را در فوتبال مدرن ایجاد کرده است. تعریفی که دیگر مهارت و قدرت دریبل‌زنی را لزوما کنار هم قرار نمی‌دهد." وضعیت دله‌ الی هافبک طراح تاتنهام هم در فصل دوم حضور مورینیو در این تیم، شباهتی ویژه به شرایط اوزیل در آرسنال دارد.

• ارثیه مارادونا فرزندانش را به جان هم خواهد انداخت؟
• دیه‌گو مارادونا؛ جادوگر، متقلب، پروردگار فوتبال و نابغه‌ای پر از عیب و ایراد
• دیگو مارادونا؛ زندگی شگفت‌انگیز اسطوره آرژانتینی در تصویر

جالب اینجاست که اگر ونگر واکنش دلسوزانه به اوضاع اوزیل نشان داده، پوچتینو سرمربی سابق تاتنهام هم ضمن اعلام احترام به تصمیم مورینیو، دله ‌الی را "نشانه‌ای از اهمیت ظرافت در فوتبال" توصیف کرده است؛ اما این توصیف، دله ‌الی را به ترکیب اصلی صدرنشین لیگ برتر انگلیس برنمی‌گرداند. امروز در فوتبال شماره ۱۰ به مفهوم بازیکنی که فقط منتظر دریافت توپ باشد تا با تصمیم ویژه خود گره بازی را باز کند، دیگر نداریم.

در فوتبال امروز، ابعاد فعال در موقعیت‌های مختلف بازی، نسبت به دهه‌های پیشین کاهش یافته و تراکم بالای بازیکنان در موقعیت‌های مختلف، اهمیت واکنش‌های بدنی سریع را افزایش داده است.

دکتر سوکراتس ستاره فقید برزیل در دهه ۱۹۸۰ چندین سال قبل متوجه این تغییرات شده بود و از همین رو در چند مصاحبه خود پیشنهاد داده بود که "بازی فوتبال به جای یازده مقابل یازده نفر، با ۹ مقابل ۹ نفر برگزار شود تا دوباره بازیکنان تکنیکی فضای مناسبی برای خودنمایی با توپ در زمین پیدا کنند".

زمان، پله و مارادونا را تغییر نمی‌داد؟

چند سال پیش جورجو کیلینی مدافع میانی یوونتوس گفته بود که از "پپ گواردیولا خوشش نمی‌آید، به این دلیل که او در حال جا انداختن سبکی از بازی است که در آن مدافعان میانی کلاسیک جایگاه ویژه‌ای ندارند و اگر تفکر گواردیولا جا بیفتد، به تدریج هافبک‌ها جای مدافعان میانی قدرتمند را می‌گیرند".

شماره ۱۰ های کلاسیک هم تحت‌تاثیر تغییرات فنی فوتبال، یا مجبور به ایجاد تغییر در سبک بازی خود شده‌اند یا بازیکنانی مثل اوزیل که موفق به ایجاد این تغییرات نشده‌اند، جایگاه قبلی خود را از دست داده‌اند.

این توضیحات در این جهت است که اگر مارادونا با همان خصوصیات غریزی که او را به قله فوتبال جهان در دهه ۱۹۸۰ رساند؛ امروز در فوتبال اروپا بازی می‌کرد، قطعا او را با شمایل متفاوتی می‌دیدیم.

هرچند پست بازی او احتمالا همان‌جایی بود که برای آرژانتین و ناپولی بازی می‌کرد؛ یعنی مهاجم مکمل در عمق مهاجم اول. اما در شکل بازی و فشار بازی بدون توپ، مارادونا نمی‌توانست آزادی عملی که در آن دوران داشت را حفظ کند.

البته نمی‌توانیم یک بازیکن از چند دهه قبل را در ظرف زمانی حاضر، به راحتی درنظر بگیریم و تحلیل کنیم؛ چون تغییرات فوتبال، متاثر از فاکتورهای مختلف از جمله پیشرفت علم و تکنولوژی و علوم آمادگی جسمانی و بازتوانی است؛ نکاتی که باعث می‌شود حتی مقایسه پله و مارادونا هم کار سختی باشد.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

میشل پلاتینی، پله و مارادونا سال ۱۹۸۸

اما سعی می‌کنیم با تحلیل برخی مختصات فوتبال امروز و ویژگی‌های برجسته بازی مارادونا در دهه ۱۹۸۰ و ۹۰، روی این موضوع که "اگر مارادونا امروز بازیکن فوتبال بود، چه وضعیتی داشت" دقیق شویم.

فوتبال در سال‌های اخیر چنان پرفشار شده که متوسط تعداد دریبل موفق در هر بازی، بسیار پایین‌تر از دهه ۱۹۸۰ و ۹۰ است.

شاید مهمترین دلیل افت لیونل مسی در فصل جاری ناسازگار شدن آمادگی جسمانی‌اش با سطح فشار مسابقات است. ده سال پیش مسی در پرسینگ ویژه گواردیولا و پرسینگ تکمیلی آن تیم پس از لو رفتن توپ، باید مثل ژاوی و اینیستا و بوسکتس پرفشار به صاحب توپ حمله می‌کرد؛ اما این روزها آمادگی مسی برای مشارکت در این بخش‌های بازی افت شدید کرده است.

مورینیو و مارادونا ارتباطی عالی با هم داشتند. مورینیو پس از درگذشت مارادونا اعلام کرد که "تقریبا پس از هر شکست، مارادونا به من پیام می‌داد و می‌گفت نگران نباش، تو بهترینی". فرض کنیم مارادونا در سال ۲۰۲۰ بازیکن مورینیو در تاتنهام بود.

اگر مارادونا فقط روی بازی با توپ تمرکز می‌کرد و در توپ‌گیری از حریف و کارهای دفاعی مشارکت فعال نداشت، شاید مجبور به تغییر تیمش می‌شد. درباره یک ابرستاره تاریخ فوتبال حرف می‌زنیم، اما نکته مرکزی اینجاست که فوتبال امروز می‌توانست شکل بازی مارادونا یا پله را تغییر دهد، اما مارادونا و پله شاید نمی‌توانستند مختصات حاکم بر فوتبال امروز را تغییر دهند.