درخواست شورای علمای قرقیزستان از مفتی روسیه

به گزارش خبرنگار مهر، در یادداشت ۴۶ پرویز قاسمی، رایزن فرهنگی ایران در قرقیزستان، به موضوع استعفا و بازداشت مقصدبیگ توکتوموشوف، مفتی این کشور اشاره شد که مهم‌ترین رخداد این کشور پس از تحولات سیاسی‌اش بود. قاسمی در یادداشت جدید به نامه شورای علمای دینی قرقیزستان به رئیس شورای مفتیان روسیه و درخواست کمک از او برای حل این بحران اشاره کرده است. این یادداشت را در ادامه بخوانید:

به‌دنبال بازداشت مدیر کل حسابداری اداره دینی مسلمانان قرقیزستان به اتهام فساد مالی و متعاقباً استعفای مقصدبیگ توکتوموشوف مفتی این کشور در اعتراض به این اقدام و نهایتاً بازداشت او، تلاطمات این بار، سپهر دینی قرقیزستان را فراگرفته است. کمیته دولتی امنیت ملی قرقیزستان اتهام مفتی را مشارکت در فساد مالی اداره دینی مسلمانان قرقیزستان و استفاده غیرقانونی از پول حج عنوان کرده و اظهار داشته که اسناد و مدارک غیرقابل انکاری در این خصوص در دست دارد. توکتوموشوف البته تنها یک روز را در بازداشت بسر برد و فردای آن روز در حالیکه قاضی دادگاه بر ادامه بازداشت تا دو ماه اصرار داشت بر اساس حکم دادستان و با قرار وثیقه از زندان آزاد و حکم او به حبس خانگی تبدیل شد.

این اتفاقات در حالی صورت گرفت که مالک‌اف یکی از معاونان مفتی در خارج از کشور و در حال امضای تفاهمنامه‌ای بود. البته نه ازجایگاه مفتیات قرقیزستان بلکه از جایگاه مرکز تحلیلی دین؛ حقوق و سیاست که خودش ریاست آن را بر عهده دارد. مالک‌اف بلافاصله پس ازبازگشت به کشور متنی را در صفحه شخصی‌اش در فیسبوک و توئیتر منتشر کرد که خاوی نکات مهم و جالبی بود و در رسانه‌ها نیز انعکاس گستره‌ای داشت. او در نوشته‌اش با اشاره به اینکه از سپتامبر ۲۰۲۰ بدون هیچگونه دسیسه‌ای به عنوان معاون مفتی انتخاب شده از اتفاقات در مفتیات اظهار بی‌اطلاعی کرد و درعین حال با تایید تلویحی موضوع اعلام کرد که فعلاً قضاوت و ارزیابی درخصوص این مسئله زود است و فرض بر برائت افراد است. (در یادداشت قبلی‌ام نکات اصلی متن ایشان منتشر شده است. اینجا را ببینید.)

بدنبال این اتفاقات، شورای علمای دینی قرقیزستان نشستی فوق العاده برگزار و ضمن بررسی موضوع استعفای توکتوموشوف موافقت خود را با کناره گیری او از این سمت اعلام کرد. پس از طوفان و تلاطم در سپهر اقتصادی و سیاسی قرقیزستان در طول ماه‌های گذشته و نهایتاً شکل گیری دولت جدید حالا گویا اکنون نوبت سپهر دینی این کشور است که این تلاطمات را تجربه کند.

حالا با گذشت دو روز از این اتفاقات، امروز ۲۵ بهمن اتفاق جالب و قابل تامل دیگری در حوزه دینی رخ داده و آن انتشار نامه شورای علمای قرقیزستان به راویل عین‌الدین مفتی روسیه و درخواست کمک از او برای حل «وضعیت پیچیده» بوجود آمده در حوزه دینی این کشور است. اعضای شورای علما در این نامه صراحتاً نگرانی‌ها و دغدغه‌های دینی خود را با مفتی روسیه در میان گداشته و از او خواسته‌اند با توجه به جایگاه و نفوذی که دارد موضوع را با مقامات قرقیزستان از جمله رئیس جمهور که به تازگی انتخاب شده و مراسم تحلیفش نیز اخیراً برگزار شده، در میان بگذارد.

تخلفات و اشتباهات غیرقابل پذیرش، سخنرانی‌ها، موعظه‌ها و تبلیغ آزاد سلفی‌گری و جماعت تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی -که مغایر با اسلام سنتی قرقیزستان است- و تلاش برای تغییر ترکیب شورای علما و وارد کردن سلفی‌ها در آن به منظور انتخاب مجدد به عنوان رئیس اداره دینی مسلمانان قرقیزستان در حالی که دوره‌اش باتمام رسیده است از جمله مواردی هستند که در نامه شورای علمای قرقیزستان بعنوان تخلفات آشکار توکتوموشوف مفتی قرقیزستان بدانها اشاره شده است.

آنچه در این نامه و درخواست صراحتاً بیان شده نشان دهنده شکاف‌ها و چالش‌های موجود بین رهبران دینی قرقیزستان و عمق نفوذ جریان سلفی و بخصوص جریان دینی وابسته به پاکستان در ارکان اصلی رهبریت دینی این جمهوری آسیای مرکزی و نگرانی شورای علما از تسری آن به کل منطقه آسیای مرکزی است.

موضع گیری صریح و بی پرده شورای علما درخصوص عملکرد مفتی این کشور نشان از عمق نگرانی‌هایی است که بین بدنه اصلی این شورا به‌خصوص طیفی که دغدغه اسلام سنتی قرقیزی را دارند؛ وجود دارد. آنها اشتباهات و تخلفات مفتی در دوره مدیریتش را غیرقابل دفاع و غیرقابل پذیرش عنوان کرده و دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و انجام موعظه‌ها، سخنرانی‌ها و تبلیغ جریان سلفی و تبلیغ جماعت و نیز تلاش‌ها و تقلاها برای برهم زدن ترکیب شورای علما از طریق وارد کردن اعضای همفکر سلفی به منظور تمدید دوره ریاستش بر اداره دینی مسلمان قرقیزستان را (درحالیکه دوره او به پایان رسیده) از جمله مصادیق این اشتباهات عنوان کرده‌اند.

هم این بخش از نامه شورای علمای قرقیزستان که به طرز کم سابقه‌ای اتفاقات در حوزه دینی و عملکرد مفتی را بطور صریح و بی‌پرده و با نگرانی ذکر کرده‌اند و هم خطاب و مراجعت شورای علما به مفتی روسیه و واسطه قراردادن او برای پا درمیانی با مقامات و مسئولان کشورشان -قرقیزستان- به منظور حل مشکلی که از آن به عنوان «وضعیت پیچیده» نام برده‌اند؛ برای نگارنده این یادداشت جالب و قابل تامل است. البته اگر همان فرضیه سابق در عرصه سیاسی یعنی «برادر بزرگ» ی روسیه برای جمهوری‌ها را به حوزه دینی هم تسری دهیم این نکته قابل تامل برای نگارنده برطرف خواهد شد.

جالبت و قابل تامل بودن مسئله ازاین لحاظ بوده و هست که:

- اعضای شورای علمای قرقیزستان دست به دامن مفتی کشوردیگری- روسیه- شده‌اند.

- از او خواسته‌اند موضوع و مشکل دینی حوزه و کشور خودشان را با رییس جمهور و دولت کشور خودشان- قرقیزستان- مطرح کند.

- پس از کناره گیری مفتی آشکارا تخلفات و اشتباهاتش را بر زبان آورده‌اند درحالیکه در همان دوره ریاستش می‌توانستند همین موارد را مطرح و بازخواست کنند تا کار بدین جا نکشد.

- و مهم‌تر ازهمه اعتراف کرده‌اند که مفتی دنبال تبلیغ سلفیسم و بخصوص جریان «تبلیغ جماعت» پاکستان بوده است‌، جریانی که به گفته شورای علما در تضاد با اسلام سنتی قرقیزستان است‌. اگر این گونه بوده است که هست، چرا تاکنون این شورا علناً اقدامی اساسی برای جلوگیری از این اقدام نکرده و او را برکنار نکرده است‌؟

و اما اندکی هم درخصوص رئیس شورای مفتیان روسیه که علمای دینی قرقیزستان او را حکم خود برای حل وضعیت پیچیده دینی کشورشان قرار داده‌اند:

راویل عین‌الدین، روحانی سرشناس تاتار تبار در فدراسیون روسیه است. اساساً بسیاری از رهبران دینی روسیه از تاتارها هستند و همین تاتارها به نسبت سایر گروه‌های قومی دینی اسلامی در قلمرو روسیه همچون چچن‌ها و… بیشتر مورد اعتماد روس‌ها هستند. البته بین تاتارها و روس‌ها اختلافاتی وجود دارد که بعضاً عود می‌کند از جمله اختلاف در موضوع جایگاه زبان تاتاری ولی با درایتی که رهبران آنها نشان داده‌اند و می‌دهند و مینتمیر شایمییف اولین رئیس جمهور تاتارستان در دوره پس از فروپاشی شوروی نماد و پرچمدار درایت تاتارها دراین مسئله هست؛ روابط بین تاتارها و روس‌ها به خوبی تنظیم شده و توسعه تاتارستان و جایگاه نسبتاً خوب تاتارها در مراتب و جایگاه‌های اداری و حاکمیتی روسیه موید این گفته است.

راویل عین الدین بیش از ۲۰ سال است که ریاست شورای مفتیان روسیه را برعهده دارد. او میانه خوبی با دولت دارد هرچند در مواقعی رقبایی هم قد علم کرده و تلاش کرده‌اند او را کنار بزنند ولی او همچنان در این جایگاه تعریف شده به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. از همان سال‌های اول فروپاشی شوروی سفرهایی هم به ایران داشته و بعضاً خودم مترجم برخی دیدارهای رسمی‌اش از جمله با آقای ناطق نوری رئیس وقت مجلس شورای اسلامی بوده‌ام. انسانی میانه رو است و تاکنون سعی کرده ارتباطش را در عین حالی که با رقبای دینی ما دارد با ایران هم حفظ کند و به نظرم در این کار تا حدود زیادی موفق هم بوده است.

از همان سال‌های اول بنای تعامل خوبی را با ایران و بخصوص با مرحوم آیت الله تسخیری مشاور عالی دینی مقام معظم رهبری و رئیس وقت مجمع تقریب مذاهب اسلامی گذاشته بود و در بسیاری از کنفرانس‌های بین‌المللی وحدت اسلامی که همه ساله درکشورمان برگزار می‌شد، شرکت کرد. ولی نباید تلاش و سرمایه گذاری وسیع و نفوذ عربستان و سایر کشورهای رقیب در روسیه و جمهوری‌های آسیای مرکزی به‌خصوص پس از بحران سوریه را نادیده بگیریم. و البته برخی رقبای دینی به گفته یکی از مسئولان دینی قرقیز در این کار توفیقاتی داشته‌اند. تاجیکستان یک نمونه است. آنچه اکنون در آسیای مرکزی از بعد ایران هراسی و شیعه هراسی وجود دارد بخش عمده آن محصول فعالیت رقبای دینی جمهوری اسلامی ایران به‌خصوص رقیبی که مولد و پشتیبان جریان وهابیت بوده و جریان‌های دینی وابسته به آن است؛ چیزی که تا چندسال پیش نبوده و یا خیلی کم رنگ بوده است‌.

در مورد شورای علمای قرقیزستان هم بایدگفت هریک از اعضای آن در یکی از کشورهای عربی و اسلامی تحصیل کرده و جریان دینی آنها را به نوعی نمایندگی می‌کنند! این درخواستشان از مفتی روسیه حامل این پیام است که گویا در ترکیب‌شان اتفاق نظر و اجماعی وجود ندارد بلکه چنددستگی وجود دارد و دوم اینکه همچنان به روسیه به عنوان برادر بزرگ نگاه می‌کنند که بیاید و مشکلات اینها را درحالی که سال‌هاست احضار ورثه کرده و از یکدیگر جدا شده‌اند، حل و فصل کند چه در بعد اقتصادی و سیاسی و چه حالا در بعد دینی. شاید هم چنین درخواستی متاثر از تفکر؛ ترکیب و ساختاری است که در دوره شوروی برای فعالیت ادارات دینی روحانیون ترسیم شده بود!

قاسمی-بیشکک

۲۵/۱۱/۱۳۹۹