در دیدار فعالان دانشجویی با مسولان سازمان زندان‌ها چه گذشت؟ / از بی‌برنامه‌گی برای ایجاد تحول در زندان‌ها تا مقصر کردن سربازان در بدرفتاری با زندانیان

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ چندی پیش انتشار فیلم‌هایی از برخورد‌های خشونت آمیز با زندانیان در زندان اوین با انتقاد‌های تندی از سوی کنشگران سیاسی و اجتماعی از جمله فعالان دانشجویی مواجه شد. در پی این ماجرا اگر چه رئیس سازمان زندان‌ها با انتشار توئیتی هم مسئولیت رفتار‌های غیرقابل قبول در زندان اوین را پذیرفت و هم از ساحت رهبر معظم انقلاب و ملت ایران عذرخواهی کرد، اما اتحادیه‌ها و تشکل‌های دانشجویی با توجه به رسالتی که در جهت مطالبه گری از مسئولان بر عهده دارند با انتشار چندین نامه و بیانیه ضمن تاکید بر ضرورت برخورد با زندان بانان خاطی خواستار پاسخگویی مسئولان قوه قضائیه و سازمان زندان‌ها در قبال برخورد‌های خشونت آمیز با زندانیان در زندان اوین شدند.

واقعیت ماجرا این است که در پی انتشار نقد‌های جریان دانشجویی نسبت به برخورد‌های خشونت آمیز با زندانیان در زندان اوین نشستی با حضور رئیس و معاونین سازمان زندان‌ها و نمایندگان اتحادیه‌ها و تشکل‌های دانشجویی در جهت پاسخگویی به سوالات و ابهامات فعالان دانشجویی در خصوص نحوه اداره زندان‌ها و برخورد با زندانیان برگزار شده، اما علی رغم اصرار دانشجویان بر انتشار جزئیات کامل نشست مذکور در رسانه‌ها تاکنون جزئیاتی از آن از سوی سازمان زندان‌ها منتشر نشده است؛ البته این سازمان به عنوان میزبان نشست، فعالان دانشجویی را برای بیان مسائل و جزئیات مطرح شده در رسانه‌ها منع نکرده با این وجود حسین زیارتی مسئول دفتر سیاست داخلی واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق و علی بیات جانشین معاونت سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه علوم قضائی و خدمات اداری از حاضرین نشست فعالان دانشجویی با مسئولین سازمان زندان‌ها در گفتگو با «خبرگزاری دانشجو» به بیان جزئیات این نشست پرداخته اند که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید.

زیارتی: بعد از انتشار فیلم‌هایی از برخورد‌های خشونت آمیز با زندانیان در زندان اوین و با توجه به بازتاب رسانه‌ای نقد‌های تشکل‌های دانشجویی نسبت به این موضوع دعوتی از سوی سازمان زندان‌ها در جهت پاسخگویی به سوالات و ابهامات فعالان دانشجویان صورت گرفت، اما در نهایت اگر بخواهم در یک جمله بگویم که در این نشست چه اتفاقی افتاد به نظر بنده هیچ اتفاقی نیفتاد و صرفا این نشست فضایی برای ایجاد آشنایی بین فعالان دانشجویی با مسئولان سازمان زندان‌ها بود؛ البته با توجه به اینکه دانشجویان شناختی از فضای زندان‌ها نداشتند بیشتر هدف ما از حضور در این نشست طرح سوال و اطلاع یافتن از شرایط زندان‌ها بود.

در این نشست یکی از مباحث فعالان دانشجویی ناظر بر این بود که چرا در فضای عملیاتی باید شاهد وقوع اشتباهاتی مانند وقایع زندان اوین باشیم و در این راستا نیز سوالاتی در خصوص چرایی پخش شدن فیلم کتک خوردن زندانی‌ها در برهه کنونی و یا چرایی بی تفاوت بودن زندان بان‌ها مطرح شد. همچنین در این نشست تاکید فعالان دانشجویی بر این بود که در حوزه نظر هم مشکلاتی در زندان‌ها وجود دارد و بر این اساس برای بررسی و مرتفع کردن آن‌ها باید مجموعه‌ای از نظام مسائل ساخته شود؛ از این رو نظام مسائلی که ما آن را برای کمک به سازمان زندان‌ها آماده کرده بودیم در دو سطح ارائه شد که یک سطح آن ناظر به معایب ساختار زندان‌ها بود.

علت وجود رانت برای برخی از زندانی‌ها چیست؟

در ارتباط با معایب ساختار زندان‌ها ۶ سوال از مسئولان سازمان زندان‌ها پرسیده شد که سوال نخست در خصوص نحوه نظارت بر زندان‌ها بود. ما در عمل می‌بینیم که در حوزه اجرایی اداره زندان‌ها بر عهده قوه قضائیه و سازمان‌ زندان‌ها است و حیطه نظارت بر زندان‌ها نیز در اختیار نهاد بالادستی یعنی قوه قضائیه قرار دارد و این بدان معناست که نظارت و اجرا در حوزه زندان‌ها از سوی یک نهاد صورت می‌گیرد در نتیجه این شیوه از نظارت نه تنها در عمل هیچ منفعتی ندارد بلکه به تبع این شیوه از نظارت نهایتا معلوم نمی‌شود که در زندان‌ها چه اتفاقی می‌افتد و البته ما زمانی از وضعیت واقعی زندان‌ها مطلع می‌شویم که آبروریزی مانند انتشار فیلم‌های برخورد خشونت آمیز با زندانیان در زندان اوین رسانه‌ای می‌شود.

سوال دیگری که در ارتباط با معایب زندان‌ها پرسیده شد وجود رانت برای برخی از زندانی‌ها بود که از جمله مصادیق آن می‌توان به اتاق اختصاصی برادر رئیس جمهور سابق در زندان اوین و یا اعطای مرخصی طولانی مدت به مهدی هاشمی اشاره کرد. مضاف بر این‌ها سوالاتی در خصوص مدیریت مشکل، نظام پاسخگویی سازمان زندان ها، رسانه و روابط عمومی و امنیت سایبری مطرح شد که متاسفانه مسئولان سازمان زندان‌ها از بین شش سوال مطرح شده در ارتباط با معایب زندان‌ها به چهار سوال هیچ پاسخی ندادند و پاسخ‌های آن‌ها به دو سوال دیگر نیز اگر بخواهیم منصفانه بگوییم فقط در برخی بخش‌ها قانع کننده بود. مثلا در حوزه امنیت سایبری سوالاتی در مورد عوامل نفوذ به دوربین‌ها و پخش فیلم‌های برخورد با زندانیان، سازوکار‌های سازمان زندان‌ها برای جلوگیری از اقدامات مشابه زندان اوین، حجم فیلم‌های به سرقت رفته و احتمال پخش بخش‌های دیگری از این فیلم‌ها و دلیل پخش فیلم‌ها در مقطع کنونی از مسئولان سازمان زندان‌ها پرسیده شد، ولی کم و بیش هیچ پاسخی به آن‌ها داده نشد.

فیلم‌هایی که از زندان اوین منتشر شد بیانگر این است که رفتار زندان بان با زندانی خوب نبوده و این یک مشکل است؛ از این رو ما باید از این اتفاق مجموعه‌ای از نظام مسائل را طراحی کنیم؛ و البته ما این نظام مسائل را طراحی و به مسئولان سازمان زندان‌ها ارائه کردیم.

فیلم‌های منتشر شده از زندان اوین را باید جدی گرفت

واقعیت این است که هر تکه از فیلم‌های منتشر شده از زندان اوین دارای یک پیام و مفهوم است پس سازمان زندان‌ها باید مسائلی را که حل آن‌ها در حوزه اختیارات این سازمان است شناسایی و رفع کند و بررسی مسائلی را نیز که خارج از اختیارات شان است به نهاد‌های های ذی ربط محول کند.

بیات: برگزاری نشست مسئولان سازمان‌ زندان‌ها با نمایندگان تشکل‌های دانشجویی به عنوان اولین جلسه‌ای که ازبدو پیروزی انقلاب تاکنون با حضور دانشجویان برگزار شده حرکت پسندیده‌ای بوده است با این وجود ما امیدواریم این جلسات در آینده نیز به صورت علنی و با حضور سایر تشکل‌ها و رسانه‌ها استمرار پیدا کنند.

برای جلوگیری از تکرار اتفاقات زندان اوین چه تمهیداتی اندیشیده شده؟

یکی از سوالاتی که در نشست با مسئولان سازمان زندان‌ها پرسیده شد این بود که چه تمهیدانی برای جلوگیری از تکرار اتفاقات زندان اوین اندیشیده شده است که در این راستا توضیحاتی از سوی رئیس سازمان زندان‌ها ارائه شد مثلا به گفته آقای حاج محمدی سربازان سازمان زندان‌ها عمدتا زیر دیپلم بوده و از تحصیلات بالایی برخوردار نیستند و لذا با وجود چنین شرایطی وقوع اتفاقات مشابه زندان اوین اجتناب ناپذیر هستند و سازمان زندان‌ها نمی‌تواند مانع آن‌ها شود. به هر روی درست است که سازمان زندان‌ها نمی‌تواند به طور کامل مانع این اتفاقات شود، اما می‌تواند تمهیداتی بیندیشد که با هزینه زا کردن درگیری‌ها آن‌ها را به حداقل برساند. مضاف بر این سوالی که می‌توان از مسئولان زندان پرسید این است که اگر درگیری‌های زندان اوین با زندانیان مشهور که وابسته به اصحاب قدرت و ثروت هستند رخ می‌داد باز هم می‌گفتند که نمی‌توانند جلوی درگیری‌ها را بگیرند و یا پاسخ دیگری می‌دادند.

مسئله‌ای که وجود دارد این است که شاید به گفته رئیس سازمان زندان‌ها سربازان این سازمان افراد کم سوادی بوده و آموزش‌های لازم را فرا نگرفته باشند، اما در همان فیلم‌ها هم مشاهده می‌کنیم که نیرو‌های رسمی نیز در صحنه‌های درگیری حضور دارند با این وجود سوال این است که چرا این افراد سربازان خاطی را معرفی نمی‌کنند؟

واقعیت این است که حوزه روابط عمومی سازمان زندان‌ها ضعیف است و حتی رئیس این سازمان مشاوران رسانه‌ای خوبی هم در اختیار ندارد که به او یاداوری کنند در رابطه با برخی مسائل به جای انتشار پیام در توئیتر باید به صورت رسمی موضع گیری کند مثلا در خصوص اتفاقات زندان اوین به جای انتشار پیام در توئیتر نیاز بود که سازمان زندان‌ها در قالب یک بیانیه عذرخواهی خود را اعلام کند و این موضوعی بود که تعداد زیادی از فعالان دانشجویی به آن انتقاد کردند و البته پاسخی هم به آن داده نشد.

ضرورت ایجاب می‌کند که نظارت بر سازمان زندان‌ها حداقل توسط نهادی خارج از قوه قضائیه مانند وزارت دادگستری انجام شود تا در صورت بروز اتفاقاتی مانند حوادث زندان اوین بتوان از وزیر در صحن مجلس سوال پرسید و یا او را استیضاح کرد. به هر روی برخی از صاحبنظران معتقدند که اداره سازمان زندان‌ها باید به قوه مجریه محول شود و در عوض سازمان تعزیرات که یک سازمان کاملا قضائی به شمار می‌رود و اداره آن بر عهده وزارت دادگستری است به قوه قضائیه واگذار شود.

برخورد خشونت آمیز با زندانیان خلاف قانون و خلاف شرع است با این وجود در نشست با مسئولان سازمان زندان‌ها یکی از سوالاتی که مطرح شد این بود که آیا از زندانیانی که مورد تعرض قرار گرفته اند دلجویی شده و یا اقدامی در جهت جبران خسارت‌هایی آن‌ها صورت گرفته که آقای حاج محمدی در پاسخ گفت ما در حال شناسایی این زندانیان هستیم.

به گفته آقای حاج محمدی در کشور زندان بد و زندان خوب وجود دارد و سازمان زندان‌ها هم تلاش می‌کند تا وضعیت زندان‌های بد را اصلاح کند با این وجود همین که سازمان زندان‌ها وجود زندان‌های بد در کشور را پذیرفته و یا به خاطر اتفاقات زندان اوین از مردم عذرخواهی می‌کند این رویکرد، رویکرد رو به جلویی است. نکته دیگری که حاج محمدی به آن اشاره کرد این بود که علی رغم امنیتی بودن سازمان زندان‌ها رویکرد او امنیتی نبوده است.

یکی از سوالاتی که در نشست با مسئولان سازمان زندان‌ها مطرح شد در مورد برهنه کردن زندانیان در زمان ورود به زندان بود که به گفته معاون قضایی سازمان زندان‌ها تنها زندانی برهنه می‌شوند که احتمال می‌رود بخواهند مواد مخدر به داخل زندان منتقل کنند.

انتقاد از بی توجهی به سازمان زندان‌ها

مسئله مهمی که از سوی رئیس سازمان زندان مطرح شد بی توجهی سطوح حاکمیتی به سازمان زندان‌ها است به گونه‌ای که بودجه‌های خوبی به این سازمان اختصاص نمی‌یابد. مثالی هم که آقای حاجی محمدی در این رابطه مطرح کرد این بود که نمایندگان مجلس می‌دانند هر گونه تلاش برای افزایش بودجه زندان‌ها محبوبیتی در حوزه انتخابیه شان برای آن‌ها در پی ندارد، ولی اگر همان بودجه را برای احداث ورزشگاه و سینما جذب کنند مردم اقبال بیشتری به آن‌ها نشان می‌دهند.

بحثی که وجود دارد این است که چرا قضات به جای صدور حکم زندان از مجازات‌های جایگزین استفاده نمی‌کنند به هر روی زندان دانشگاه جرم است و زندانیان در این فضا جرائم جدیدتری را هم فرا می‌گیرند و مضاف بر این وقتی که فرد مجرمی روانه زندان می‌شود معلوم نیست چه بلایی بر سر خانواده او می‌آید و این ایرادی است که به قوه قضائیه وارد است.

زیارتی: همانطور که اشاره شد یکی از معایبی که در ارتباط با سازمان زندان‌ها وجود دارد مدیریت مشکل است؛ مثلا در ارتباط با فیلم‌های منتشر شده از برخورد‌های خشونت آمیز با زندانیان در زندان اوین که منجربه اعتراض بخشی از جامعه شد مسئولان امر می‌توانستند چند موضع را در پیش بگیرند نخست اینکه در قبال این موضوع سکوت کنند و یا به انکار آن بپردازند. همچنین می‌توانستند بگویند که قضایای پیش آمده درست است، اما بخشی از آن‌ها مورد تایید ماست و بخش‌های دیگر خیر. مضاف بر این مسئولان امر این امکان را داشتند تا اتفاقات پیش آمده را بپذیرند، ولی در ادامه به دلیل تراشی و مقصر کردن دیگران بپردازند و در نهایت موضع دیگری که می‌شد اتخاذ کرد و سازمان زندان‌ها نیز آن را در پیش گرفت این بود که مسئولان این سازمان اتفاقات زندان اوین را پذیرفتند و عملا هم عذرخواهی کردند؛ اما آیا این موضع مطلوب است و مسئله را حل می‌کند؟ خیر. آنچه ما نیاز داریم این است که سازمان زندان‌ها در حین پذیرش حوادث زندان اوین و عذرخواهی از مردم در راستای جبران و حل این مساله گام بردارد، ولی نه تنها تا به امروز چنین تحرکی را از سوی آقای حاج محمدی ندیده ایم؛ بلکه بنده معتقدم عذرخواهی صورت گرفته هم یک عذرخواهی صوری بوده است.

واقعیت این است که ما در نشست با مسئولان سازمان زندان‌ها پاسخی در قبال این سوال که این سازمان برای جلوگیری از تکرار اتفاقات زندان اوین چه برنامه‌هایی دارد پاسخی دریافت نکردیم و این عدم پاسخگویی گویای آن است که مشکلات سازمان زندان‌ها بزرگتر از آن است که ما فکر می‌کنیم؛ البته بنده نمی‌خواهم بگویم که وضعیت سازمان زندان‌ها آنقدر تلخ و سیاه است، چون از زمان انتصاب آقای حاج محمدی تحولاتی در این سازمان صورت گرفته، ولی این تحول زایشی، قابل لمس و در سطح کلان نیست. به هر روی امروز هم ما به عنوان مطالبه گر و هم زندانی و زندانبان خواستار تحولات کلان در سازمان زندان‌ها هستیم، ولی متاسفانه خیلی از پاسخ‌هایی که مسئولان سازمان زندان‌ها به ما دادند ناظر بر این بود که ایجاد چنین تحولی در توان این سازمان نیست و در توان نهاد بالادستی است خب باید ایجاد این تحول از نهاد بالادست مطالبه شود، اما ما این مطالبه گری را نمی‌بینیم.

معتقدم انتشار فیلم حوادث زندان اوین اتفاق خیلی بدی نبود، چون این ماجرا خیلی از مسائل را برای ما آشکار کرد. با این وجود آنچه برای ما دردناک است وجود رانت، عدم نظارت و عدم امنیت سایبری در زندان‌ها و همچنین عدم پاسخگویی از سوی سازمان زندان‌ها است.

در نشست مسئولان سازمان زندان‌ها با فعالان دانشجویی نکته‌ای که پس از گذشت بیش از چهار ساعت از جلسه از سوی معاون قضایی این سازمان مطرح شد این بود که رابطه زندانی و زندانبان در فیلم‌های منتشر شده از زندان اوین و یا کتک زدن زندانی‌ها و لخت کردن آن‌ها در زندان‌ها رویه نیست. این جمله آنقدر برای بنده دردناک بود که می‌خواستم در پاسخ به آقای فراهانی بگویم که سازمان زندان‌ها اشتباهات خود را قبول کرده، اما با توجه به آنچه شما می‌گوید ما داریم به این نقطه برمی گردیم که واقعا سازمان زندان‌ها اشتباهات خود را نپذیرفته و حتی عذرخواهی رئیس این سازمان هم صوری بوده است.

حوادث زندان اوین ما را به این نتیجه می‌رساند که در زندان‌های جمهوری اسلامی باید آموزش زندان بان‌ها را آغاز کنیم و تربیت ناظر به زندانی و زندانبان صورت بگیرد، اما به راستی جنبه تربیتی سازمان زندان‌ها کجاست و چرا نسبت به آن پاسخی داده نمی‌شود. به هر روی پاسخ مسئولان سازمان زندان‌ها در قبال رفتار زندان بان‌ها در زندان اوین به قدری سطح پایین است که می‌گویند زندان بان‌های ما سرباز هستند و سطح سواد آن‌ها پایین است خب شما این پاسخ را به دانشجویان می‌دهید، اما به خداوند چه پاسخی می‌خواهید بدهید.

متاسفانه در سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور اشتباه راهبردی وجود دارد تحت عنوان غلبه مدیریت بر آموزش به این معنا که ما امروز فقط جنبه مدیریتی سازمان زندان‌ها را می‌بینیم و نسبت به اینکه چه تامین و تربیتی نسبت به زندان بان و زندانی و خانواده‌های آن‌ها صورت می‌گیرد غفلت کرده ایم.

در مجموع بنده معتقدم که ما در سازمان زندان‌ها نیازمند یک تحول کلان هستیم، اما امروز این تحول را نمی‌بینیم. نکته دیگراینکه اگر چه نشست با مسئولان سازمان زندان‌ها یک نشست صوری بود، اما مطالباتی را برای جریان دانشجویی ایجاد کرد چرا که ما متوجه شدیم برخی مشکلات در ساختار زندان‌ها وجود دارد و بزرگترین مشکل نهاد‌های اینچنینی هم بحث مدیریت مشکل است.

بیات: زمانی که فیلم‌هایی مانند اتفاقات زندان اوین در جامعه منتشر می‌شوند طبیعتا افکار عمومی از ما پاسخ می‌خواهد و قطعا هر چه پاسخگویی نسبت به این مسائل بیشتر باشد به نفع نهاد‌های ذی ربط خواهد بود و بنده این موضوع را خطاب به آقای حاج محمدی بیان کردم و گفتم هر چه جلسات اینچنینی بیشتر و علنی‌تر باشند در وهله اول به نفع سازمان زندان خواهد بود و ما این رویه را در برخورد سازمان زندان‌ها با برخی از زندانیان همچون سپیده قلیان در زندان بوشهر شاهد بویم. به هر روی در جمهوری اسلامی هدف از مجازات و زندانی کردن مجرمان فقط تادیب نیست؛ بلکه هدف این است که مجرمان در زندان بازپروری و در صورتی که در گذشته افراد جامعه گریزی بودند بتوانند با جامعه همراه‌تر شوند.

وجود روابط عمومی ضعیف در سازمان زندان‌ها موجب شده تا بخشی از اقدامات این سازمان از جمله افزایش برخورد با متخلفین در فضای رسانه‌ای مطرح نشوند و چه بسا اگر فیلم‌های برخورد‌های خشونت آمیز با زندانیان در زندان اولین منتشر نمی‌شد اصلا این اقدامات از زبان رئیس سازمان زندان‌ها بازگو نمی‌شدند و این نقطه ضعفی است که آقای حاج محمدی نیز به آن اذعان کرد.