هفته ای که گذشت؛ نگاهی به گزارشات محیط زیستی در ایران

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

در شرایطی که سازمان دامپزشکی کشور اعلام کرده است که سم بوتولیسم، عامل اصلی تلف شدن پرندگان مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله در دو سال اخیر بوده است، محمدعلی یکتانیک، کارشناس حیات وحش با استناد به نتایج آزمایشات موسسه رازی تاکید دارد که دچار شدن پرندگان مهاجر به بیماری وبای پرندگان عامل اصلی بروز این فاجعه زیست محیطی در دو سال اخیر بوده است. او معتقد است که باکتری پاستورلا مولتوسیدا به عنوان عامل ایجاد بیماری وبای پرندگان همراه با ورود فاضلاب واحدهای صنعتی و مسکونی به تالاب میانکاله، به این تالاب راه یافته و منجر به مرگ حدود صد هزار پرنده مهاجر در زمستان سال های ۹۸ و ۹۹ شده است.

در هفته‌ای که گذشت، مهدی نبی‌یان، کارشناس ارشد تنوع زیستی نسبت به خرید و فروش و قاچاق  گونه میمون «رزوس» در کشور که جانوری غیر بومی و مهاجم است هشدار داد.

نبی‌یان با بیان به اینکه افرادی این گونه جانوری را از قاچاقچیان خریداری و پس از مدتی نگهداری، آن ها را در محیط زیست طبیعی کشور رها می‌کنند، عنوان کرد: این حیوانات پس از کشف بلاتکلیفند و به باغ وحش‌ها واگذار می‌شوند. بعضا باغ وحش‌ها این موجودات را به‌صورت غیزقانونی به مردم می‌فروشند و ما شاهد خرید و فروش این گونه‌های مهاجم به‌ویژه گونه «رزوس» در کشور هستیم. گونه «رزوس» در کشور ما به عنوان حیوان خانگی و به‌صورت قاچاق خرید و فروش می شود، در حالی که این موجود به هیچ وجه یک حیوان خانگی نیست و می‌تواند مشکلات بهداشتی زیادی برای انسان ایجاد کند و حتی باعث بروز مشکل برای دیگر گونه‌ها شود.

بحران فرونشست زمین در ایران

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود. سازمان اینتل لب، فرونشست زمین در پیرامون تهران را همانند «بمب ساعتی» دانست و اعلام کرد که تهران با سالی ۳۶ سانتی‌متر، رکورددار فرونشست زمین در سراسر جهان است و افت سطح آب‌های زیرزمینی تهران از چرایی‌های این مشکل دانسته شد.

در هفته ای که سپری شد، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه عنوان کرد: برداشت بی‌رویه و نامتعارف از منابع آبی و سفره‌های آب زیرزمینی، ۱۸ دشت کرمانشاه را با خطر فرونشست زمین روبه‌رو کرده است.

چند ماهی می‌شود که ترس و دلهره فروریختن سقف و دیوارها مثل خوره به جان ساکنان ۲ روستا‌ی موغان و خویگان شهرستان فریدن اصفهان افتاده و روز و شب را با اضطراب سپری می‌کنند. پدیده ترک در برخی واحدهای مسکونی ۲ روستای موغان وخویگان در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر فریدن رو به افزایش است و خبرها‌ی فرونشست زمین دلهره روستاییان را بیشتر کرده است. آنها می گویند: «کجا برویم؟ چاره‌ای نداریم جز ماندن در خانه‌های ترک خورده». ساکنان این دو روستا چشم انتظار اعلام نتیجه بررسی‌های کارشناسان زمین‌شناسی و بنیاد مسکن هستند تا برای ماندن یا ترک روستاها تصمیم بگیرند.

همچنین سرپرست سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران موضوع فرونشست زمین، زلزله و سیل را در رأس مخاطرات شهر تهران اعلام کرد. در این هفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل گفت: با توجه به برداشت‌های غیرمجاز و حفر چاه‌های غیرقانونی، دشت اردبیل در آستانه خطر فرونشست قرار گرفته است.

در همین راستا سرپرست معاونت هماهنگی امورعمرانی استانداری اصفهان گفت: فرونشست که به‌واسطه خروج آب از سفره‌های آب‌های زیرزمینی و کاهش حجم آب از آبخوان‌ها در استان در حال وقوع است؛ نتیجه توسعه ناپایداری است که در طول سال‌های گذشته انجام شده است.

بعلاوه معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری فارس گفت: بسیاری از اراضی فارس در معرض فرونشست و حتی رانش زمین قرار دارد؛ برای جلوگیری از مهاجرت روستائیان به سوی شهرها، اتخاذ تدابیر لازمه برای مقابله با فرونشست و رانش زمین باید مورد توجه جهاد کشاورزی این استان قرار بگیرد.

همچنین مدیر دفتر حفاظت آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: نگرانی ما این است که اگر شرایط زمین شناسی دشت‌های فلات مرکزی به گونه‌ای باشد که پتانسیل فرونشست به صورت غیرمتقارن نیز داشته باشند، خسارت های جدی به زیرساخت‌های کشور وارد کنند؛ لازم به ذکر است که تمام دشت‌های فلات مرکزی ریسک بالای فرونشست دارند

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.

مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه استان با بحران خشکسالی مواجه است، گفت: سیستان و بلوچستان رتبه دوم کمترین درصد تامین بارش سال آبی جاری را بعد از استان فارس به خود اختصاص داده است.

در این هفته رئیس دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز با انتقاد از اینکه یکی از راه حل‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه، “نجات” دریاچه با انتقال آب از سرشاخه های رودهای استان کردستان عنوان شده است، گفت: در حالی که آب دریاچه ارومیه شور است، عقل سلیم انتقال و ادغام آب شیرین به آب شور دریاچه را نمی‌پذیرد و به گونه‌ای با این اقدام حیات خود را معامله می‌کنیم و در ازای هوای عاری از ابرهای نمکی دریاچه و جلوگیری از وزش ریزگردها، انهدام تمدنی و خطرات و تهدیدات ناشی از بی آبی را به جان می‌خریم.

علاوه بر این مشاور مدیریت زیست بوم‌های تالابی ایران با بیان اینکه تالاب گاوخونی یکی از تالاب‌های ارزشمند کشور و ثبت شده در کنوانسیون رامسر است، اظهار داشت: با این حال متأسفانه حق آبه آن به مدت بیش از پانزده سال، تأمین نشده است و این زیست بوم ارزشمند که روزگاری میزبان انواع پرندگان، منبع آبی پایدار برای حیات جوامع انسانی و تنوع زیستی به شمار می‌آمد، سالهاست که خشک شده است.

همزمان عباس جعفری کارشناس محیط زیست وضعیت تالاب‌های استان را با توجه به کم آبی های اخیر و قطع شدن حق آبه ها، نامناسب دانست و گفت: نمی‌توانیم امیدی به احیای تالاب‌های قم داشته باشیم.

افزون بر این مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری خراسان شمالی در این هفته خاطر نشان کرد: خسارت خشکسالی به بخش های مختلف استان ۹ هزار میلیارد ریال برآورد شده اما هنوز ریالی برای مدیریت بحران به دست نرسیده است.

همچنین مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان گفت: ظرفیت سدهای ما همه به اعداد ۲ رقمی رسیدند و زیر ۲۵ درصد با حجم مرده آب دارند، امسال سال سختی را پیش رو داریم!

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۵۹ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۱۹ گزارش منابع رسمی است، در استان های فارس، آذربایجان غربی، اصفهان، گلستان، مازندران، بوشهر، کرمانشاه، کهگیلویه و بویر احمد، گیلان، البرز، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی، کرمان، قزوین، تهران و خراسان رضوی بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

افزون بر این، بیش از ۱۵ تن چوب جنگلی در استان‌ خوزستان ضبط شده و ۴ متخلف در این راستا بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

همچنین سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست از میزان بالای شکار غیرمجاز در سطح کشور خبر داد و گفت: سالیانه تنها ۱۰ درصد از حجم شکار غیرمجاز کشف می شود!

در خبری دیگر، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس گفت: با رای دادگاه، عامل آتش سوزی مراتع ملی منطقه سده شهرستان اقلید به ۴۲ ماه حبس محکوم شد.

در این هفته، سرپرست معاونت عمرانی فرمانداری آبادان عنوان کرد که فرد متعرض به حریم رودخانه بهمنشیر در آبادان (متهم به رودخانه خواری) با دستور دستگاه قضایی محکوم به لایروبی شد.

حق تنفس و هوای پاک

بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای کنگاور ۱۱۸، قصر شیرین ۱۱۶، زنجان ۱۴۴، تهران ۱۵۷، مشهد ۱۱۲، اراک ۱۷۷، تبریز ۱۶۰، اهواز ۳۴۹، سوسنگرد ۱۵۳، شادگان ۱۴۹، شوشتر ۱۴۶، دزفول ۱۴۵، اندیمشک ۱۴۴، خرمشهر ۱۰۳، اصفهان ۱۹۸، شاهینشهر ۱۰۸، سگزی ۱۲۴، مبارکه ۱۰۲، فردیس ۱۶۷، ساوجبلاغ ۱۶۹، کرج ۱۶۲، نظرآباد ۱۵۷، اشتهارد ۱۰۴، اردکان ۱۷۲ و یزد ۱۶۰ ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.

شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:

از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حدمجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده‌است.

بر اساس گزارشات، شهر تهران طی ۹ ماه گذشته تنها دو روز از هوای پاک بهره مند بوده است؛ بر اساس اعلام خبرگزاری های رسمی، پایتخت طی ۹ ماه گذشته ۲ روز هوای پاک، ۱۹۵ روز هوای قابل قبول، ۶۷ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و ۶ روز هوای آلوده برای همه افراد داشته است.

در این راستا رئیس مرکز بهداشت استان اصفهان اظهار کرد: مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا بین افراد بالای ۳۰ سال در اصفهان در سال ۹۷ حدود ۱۱.۴۳ درصد بود که در سال ۹۹ این میزان سه برابر شد.

 

در هفته ای که گذشت، بیش از ۴۰ هکتار از جنگل ها، تالاب ها و دیگر پوشش‌های گیاهی در استان های خوزستان، مازندران و گیلان طعمه حریق شد.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

طی هفته ای که گذشت، فرماندار اردکان از پلمب دو واحد آلاینده تولید آهک و فولاد با دستور قضایی خبر داد و گفت که دو واحد دیگر به حالت نیمه تعطیل درآمده است.