جایگاه ترجمه آثار ادب فارسی در جهان / تاثیر آژانس‌های ادبی در روند انتقال فرهنگ

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- شادی رضایی: یکی از راه‌های انتقال فرهنگ و به خصوص ادبیات یک ملت به سایر کشور‌ها و کسب جایگاه جهانی مطلوب ترجمه آثار ارزشمند و مهم آن کشور و شناساندن این آثار به سایر ملل است. بستر و مجرای بروز آثار ترجمه هم نمایشگاه‌های بین المللی کتاب هستند.

نمایشگاه‌های بین المللی کتاب در سرزمین ادبیات فارسی
مقدمه‌ای در کلمات آش و لاش شده جملات بوف کور صادق، در مردسالاری مآب گونه‌های سووشون سیمین، در کنار رئالیست گرایی‌های احمد محمود، میان شاید زق زق کردن حراج آبرو و سادگی نگاه زائر محمد کتاب تنگسیر چوبک و حتی کلمات به جمله و کاغذ آغشته نشده قلم به دستان زاده نشده کتاب‌های ادبیات فارسی. این روز‌ها سرنوشت اوج بروز و ظهور ادبیات یک ملت دیده شدن و حضور در جایگاه‌های فرهنگی جهانی از جمله نمایشگاه‌های بین المللی کتاب است. برای مثال سومین نمایشگاه بینالمللی کتاب سلیمانیه با حضور ناشرانی از ۱۳ کشور جهان و ۳۲ ناشراز ۱,۳۷۳ ناشر ایرانی با ۸۰۰ عنوان کتاب در موضوعات مختلف میزبان مخاطبان نمایشگاه بود. آژانس ادبی «دایره مینا» نیز به عنوان بخشی از ساختار حوزه نشر در بعد بین المللی در غرفه ایران حضور داشت. همچنین در پی حضور نداشتن ایران در آخرین نمایشگاه بین المللی کتاب عراق ایران مورد توجه بسیاری از نویسندگان و فعالین حوزه فرهنگی و دغدغه‌مندان ادبیات در جامعه بین المللی قرار گرفت. به گفته خانه کتاب در گفتگو با خبرگزاری دانشجو در بغداد دو نمایشگاه برگزار می شود که یکی را (اصلی) که در خردادماه برگزار شد، ایران حضور داشته در دیگری اما از ایران برای حضور دعوت نشده بود و عنوان شد که حضور در نمایشگاه‌های غیراصلی عراق به حسب اهمیت است.

آژانس‌های ادبی از ابتدا تا امروز
آژانس یا بنگاه ادبی نهاد یا موسسه غیر دولتی، فرهنگی و حقوقی متشکل از کارشناسان فرهنگی، ادبی، نشر و حقوقی است. این نوع فعالیت ادبی به عنوان حلقه واسط خلق و تولید اثر در چرخه نشر عمل می‌کند. به عبارت دیگر، آژانس ادبی از طرف نویسندگان و مترجمان نمایندگی و وکالت دارد تا آثار آن‌ها را به ناشران در داخل و خارج معرفی و عرضه کند و آن‌ها را در فروش کپی رایت اثر یا آثارشان کمک کند. یک آژانس ادبی، بازار نشر و عوامل و ظرفیت‌های آن را به خوبی می‌شناسد و منبع موثقی برای ناشران و نویسندگان جهت مشاوره و تعامل کاری به شمار می‌آید، سلیقه و ذائقه مخاطب را می‌داند و می‌تواند به ناشران، نویسندگان و مترجمان مشاوره دهد که چه نوع کتاب‌هایی و با چه موضوعاتی در بازار روز مخاطب بیشتری دارد. نویسنده یا مترجم در تعامل مستمر با آژانس ادبی می‌تواند سوژه‌ها و ایده‌های جدید و مورد پسند و توجه مخاطبین را شناسایی و در آن موضوعات کتاب تالیف یا ترجمه کند تا آژانس‌ها و ناشران بیشتری طالب انتشار اثرش باشند. یک آژانس ادبی نحوه و روش معرفی و عرضه اثر و بازاریابی برای فروش کپی رایت آن را می‌داند و با استفاده از عوامل و امکانات مختلف از جمله تقریض ویراستاران معروف و شناخته شده بر روی اثر، داشتن رابطه کاری با ناشران در موضوعات مختلف و با قابلیت‌های متفاوت و عرضه اثر به آن‌ها، اثر تالیف یا ترجمه شده را به صورت فعال و تاثیرگذار در معرض فروش می‌گذارد. آژانس‌های ادبی عموما دو نوع مشتری دارند که شامل نویسندگان و مترجمان، به عنوان خالق آثارجهت فروش کپی رایت یا ترجمه اثر خود و ناشران برای خرید کپی رایت. در این تجارت ادبی رابطه مشتری‌ها با آژانس‌ها معمولا بدین صورت است که نویسندگان و مترجمان سراغ آژانس و آژانس سراغ ناشران می‌رود. البته این رابطه همیشه ثابت نیست. آژانس ادبی بعد از دریافت تقاضانامه نویسنده و مترجم و یا هر مشتری دیگر آنرا به دقت مطالعه می‌کند. در صورت تصمیم به پذیرش بازاریابی برای فروش کپی رایت با نویسنده یا مترجم متقاضی تماس گرفته می‌شود و اطلاعات و جزییات بیشتری در مورد اثر و صاحب آن خواسته می‌شود. پس از دریافت اطلاعات لازم، آژانس ادبی یک نمایه و معرفی نامه دقیق و هدفمند برای اثر تهیه می‌کند. سپس با شناختی که از بازار نشر و ویژگی‌های هر کدام از موسسات نشر در داخل و خارج از کشور دارد و با بهره‌مندی از روابط خود با شبکه‌ی گسترد‌ه‌ای از ناشران و سایر آژانس‌ها نسبت به معرفی اثر اقدام می‌کند. همچنین یک آژانس ادبی زبان و قواعد گفتگو با عوامل نشر را می‌داند و سعی می‌کند اثر را به بهترین مشتری و با بالاترین قیمت بفروشد، چرا که خود قرار است از ده تا بیست درصد مبلغ قرارداد را به عنوان حق کمیسیون صاحب شود. بعد از یافتن یک ناشر خوب برای خرید کپی رایت اثر، آژانس ادبی با کمک کارشناسان حقوقی خود، بین صاحب اثر و ناشر قرارداد واگذاری کپی رایت اثر را تنظیم و به امضای طرفین می‌رساند و تا انقضای وقت قرارداد مسئول پیگیری اجرایی و حقوقی قرارداد است. معمولا آژانس‌های ادبی سعی می‌کنند با قرارداد‌های طولانی مدتی که با نویسندگان و مترجمان می‌بندند، کار معرفی و بازاریابی آثار نویسندگان و مترجمان معروف را در مدت زمانی طولانی به عهده بگیرند، چرا که با وقت گذاشتن روی فروش اثر یا آثار یک یا چند نویسنده و کسب موفقیت در فروش آن‌ها، آن نویسنده یا نویسندگان و سبک نوشتاری آن‌ها را در بازار معروف و در فروش آثار بعدی زحمت کمتری متقبل می‌شوند. نقش آژانس ادبی در توسعه نشر کشور‌ها در جهان بیشتر از نقش آن‌ها در توسعه نشر در داخل کشورها است. با این حال طبق آمار‌های خانه کتاب در سه سال اخیر رقم آثار ترجمه ۱۰۰۹۰۰ است. از میان آثار با ارزش و فاخر ادبیات فارسی هم تنها تعداد محدودی از آثار مانند بوف کور صادق هدایت یا برخی آثار محمود دولت آبادی در سطح ادبیات جهان شناخته شده هستند و برخی دیگر از آثار علاوه بر مهجوریت در میان مخاطبین فارسی زبان کتاب در سطح جهان هم مسکوت و ناشناخته هستند. ارتباط مستقیم بین ناشر و نویسنده در داخل کشور بدون واسطه آژانس ادبی برقرار میشود و نویسنده یا مترجم علی رغم میل و روحیه خود، مجبور است به قواعد بازی که معمولا از طرف ناشر تعیین میشود، تن دهد. ولی برقراری ارتباط مستقیم نویسنده و مترجم با ناشران خارجی و مطرح شدن آن‌ها و آثارشان در سایر کشور‌ها نیازمند واسطه‌های بین المللی و شناخته شده، از جمله آژانس‌های ادبی است.

حمیدرضا غریب رضا، نویسنده معاصر، درگفتگو با خبرگزاری دانشجو از اهمیت آژانس‌های ادبی در تعامل و تبادل فرهنگ بین ملت‌ها گفت و تاکید کرد بودن این آژانس‌های ادبی با وجود خصوصی بودن تلاش زیادی برای فعالیت و حضور در جوامع بین الملل و تبادل فرهنگ با سایر کشور‌ها و توزیع وتبادل کتاب و ترجمه و تجدید چاپ‌ها می‌کنند. به همین جهت اگر دولت تسهیلاتی به آژانس‌های ادبی اختصاص داده و امکان حضور تعداد بیش‌تری از آن‌ها در نمایشگاه‌های بین المللی را به جای حضور محدود و کم رنگ آن‌ها فراهم کند، شاهد اتفاقات بهتری در این عرصه خواهیم بود.
با تمام امتیازاتی که برای یک آژانس ادبی در توسعه چرخه نشر بر شمردیم، به جهت سوء استفاده‌های احتمالی با عنوان آژانس ادبی باید موضوع اجازه به ورود و فعالیت آن‌ها در حوزه نشر کشور با وسواس و توجه زیاد نگاه شود. آژانس ادبی دایره مینا از بهمن ماه ۹۸ آغاز به کار کرد و در نمایشگاه‌های بین المللی کتاب اخیر شاهد ایفای نقش آن بودیم.

مشروح اوضاع ادب فارسی در جهان
با توجه به مشخص نبودن جایگاه ادبیات فارسی در میان ادبیات سایر ملل در سطح جهانی از یک سو آن هم به دلیل نداشتن آمار یا لیستی از این موضوع و اهمیت غیرقابل انکار آن از سوی دیگر انتظار می‌رود وزارت ارشاد به عنوان متولی امر ادبیات و کتاب و ترجمه آثار در وهله اول این جایگاه را تبیین و بررسی کرده و پس از اطلاع از وضعیت موجود در این حوزه نسبت به هدف گزاری برای آن اقدام کند. حتی در گام قبل از این موضوع ریشه یابی مسائل حوزه ادبیات و نشر آثار در داخل کشور حائز اهمیت است. آژانس‌های ادبی به عنوان واسطین امر ترجمه آثار در سطح بین المللی، به جهت خصوصی بودن با چالش‌هایی از جنس حمایت نشدن و جایگاه ویژه نداشتن مواجه هستند، اما همین آژانس‌ها با دریافت تسهیلات مناسب و شناخته شدن در بحث ساختاری حوزه نشر و ترجمه آثار می‌توانند کارایی و عملکرد بهتری داشته باشند. بدون شک در این مسئله همچون همه امور انتظار معجزه آنی یا تغییر شگرف نداریم، اما با ساختارمندی مناسب و هدف گذاری صحیح و ارائه آن‌ها، می‌توان بازه‌ای برای بهبود روند تعیین و به اهداف مشخص شده رسید. اهداف مورد انتظار در حوزه ترجمه و بین الملل شامل تبیین جایگاه ادبیات فارسی در جهان و دست یابی به جایگاه درست و درخور آن، با توجه به دارا بودن نویسندگان توانمند و آثار باارزش و همچنین ارتقای آمار و کیفیت آثار ترجمه و حضور و بروز بیش از پیش در نمایشگاه‌های بین المللی و خروج آن‌ها از حد لوگوهای تبلیغاتی کلیشه‌ای و با اندکی تغییر نسبت به سال پیش است.همچنین اهتمام متولیان این امر به خصوص وزارت ارشاد در مسائل حمایتی و بررسی برای بهبود فضای این حوزه ضروری است.