آینده کرونا و ما؛ چهار سناریوی پژوهشگران بریتانیایی از خوش‌بینانه تا بدبینانه

بهار کم کم از راه می‌رسد و در برخی کشورها مانند آلمان زمزمه‌های پایان دادن به محدودیت‌های وضع شده برای مقابله با کرونا بلندتر می‌شود. آیا به زودی کرونا و محدودیت‌هایش، واکسن و مخالفان و داستان‌هایش به تاریخ خواهد پیوست؟

در پاسخ کارشناسان به این پرسش متاسفانه خبری از گذر این شر برای همیشه از سر بشر نیست. پژوهشگران احتمال می‌دهند که در سال‌های آینده هم با موج‌هایی از کرونا درگیر باشیم.

در بریتانیا در "گروه مشاوره علمی به دولت در مواقع ضروری"، برای ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده و اینکه وضعیت در این بازه زمانی چگونه خواهد بود چهار سناریو در نظر گرفته شده است.

مرحله گذر بین ۲ تا ۱۰ سال

این کمیته معتبر علمی در بریتانیا فاش نکرده که کدام سناریو محتمل‌تر است. این گروه همچنین تأکید کرده است که ارائه چشم‌اندازی بلندمدت دشوار است و مرحله گذر می‌تواند از دو تا ده سال به درازا بکشد؛ مرحله‌ای که به گفته این پژوهشگران، بسیار متغیر و غیرقابل پیش‌بینی است.

دانشمندان انتظار بازگشت به اوضاع عادی یعنی وضعیت پیش از شیوع پاندمی را ندارند و وعده آن را هم نمی‌دهند. آنچه که آنها انتظارش را می‌کشند، یک الگوی پایدار تکرارشونده (بازگشت‌پذیر) است. می‌توان گفت، زندگی در سایه ویروس متفاوت از آن چیزی خواهد بود که مردم امروزه تصورش را می‌کنند.

در کل دانشمندان بر این باورند که ویروس در آینده‌‌‌ای قابل پیش‌بینی به گردش خود ادامه خواهد داد و سویه‌های جدیدی هم ظهور خواهند کرد. به باور این گروه علمی در بریتانیا، ویروس "سارس کوو -۲" همچنان موج ایجاد خواهد کرد. پیدایش این موج‌ها به گفته این کارشناسان می‌تواند از جمله به ظهور چندین سویه همزمان در گردش بینجامد.

امکان پیدایش سویه‌هایی خطرناک‌تر از اومیکرون

به گفته کارشناسان،‌ افزایش نرخ ابتلا، شرایط را برای بروز سویه‌های جدید مهیا می‌کند و سویه‌های جدید به نوبه خود شیوع را افزایش می‌دهند. کارشناسان خطر بزرگ را در ایجاد سویه‌های نگران‌کننده در میزبانانی می‌بینند که نقص ایمنی دارند.

پژوهشگران این گروه علمی در بریتانیا این نظریه را که ویروس در نهایت به سویه‌های بی‌آزار تبدیل می‌شود، رد می‌کنند. آنها می‌نویسند که مقوله‌هایی چون توانایی گریز از پاسخ ایمنی بدن، قابلیت انتقال، شدت و همچنین مقاومت در برابر داروهای ضدویروسی، مواردی نیستند که الزاما به یکدیگر وابسته باشند. برای مثال به گفته آنها‌، قابلیت انتقال بالا الزاما به معنای شدت پایین‌تر بیماری یا برعکس نیست.

پژوهشگران می‌گویند، بروز همزمان یا با فاصله زمانی کوتاه امواج از یکدیگر به معنای افزایش فشار بر سیستم‌های درمانی است. به گفته کارشناسان، چنانچه یک ویروس، ویروس دیگری را در یک فصل سرکوب کند، این پدیده می‌تواند ایمنی جمعیت را در برابر ویروس سرکوب شده از بین ببرد که این به نوبه خود خطر افزایش شدت موج سال بعد را به دنبال خواهد داشت.

سناریوی مثبت

در بهترین حالت هرچند سویه‌های جدیدی از "سارس- کوو- ۲" پیدا می‌شوند اما تکامل  آنتی‌ژن آنها کم است. به این ترتیب قابلیت انتقال (سرایت بالا) در آنها افزایش پیدا نمی‌کند و در صورت ابتلا هم روند بیماری شدید نخواهد بود. 

در این سناریو اثر حفاظتی واکسن و آنتی‌بادی‌های تشکیل شده در بدن در اثر ابتلای پیشین، تا حدی پابرجا می‌ماند و شیوع فصلی و محلی ویروس در محدوده‌ای قابل کنترل روی می‌دهد. در این سناریو، تنها گروه‌های آسیب‌پذیر نیاز به تجدید واکسن سالانه دارند و داروهای ضد ویروسی اثربخش‌اند و در سال‌هایی که موج کرونا شدیدتر است، موارد ابتلا به آنفولانزا کمتر می‌شود.

اگر آینده نزدیک یعنی پاییز و زمستان آینده را در نظر بگیریم، این سناریو تنها به ایجاد موج‌های کوچک با موارد ابتلای پایین ختم خواهد شد.

سناریوی نسبتا خوش‌بینانه

ایمنی جهانی در حال افزایش، از شدت بیماری می‌کاهد. امواج در اثر چرخه‌های کاهش قابل توجه ایمنی و شیوع سویه‌های جدید ایجاد می‌شوند. در این میان هم سال‌های خوب خواهیم داشت و هم سال‌های سخت. سال‌ سخت به معنای قدرت سرایت بالای سویه‌ها و شدتی شبیه سویه دلتاست.

روند شدید بیماری و موارد مرگ و میر تا حد زیادی محدود به گروه‌های با پیش‌زمینه بیماری، مسن یا افراد واکسینه نشده خواهد بود. در سال‌های سخت، در کنار گروه‌های آسیب‌پذیر، سایر گروه‌ها هم به تجدید واکسن نیاز خواهند داشت.

آمادگی داوطلبانه برای رعایت موارد محافظتی در برابر ویروس بالاست، به گونه‌ای که برخی کشورها در سال‌های سخت، زدن ماسک و دیگر ملاحظات غیردارویی برای مقابله با ویروس را اجباری می‌کنند. مقاومت در برابر داروهای ضدویروسی ایجاد می‌شود که استفاده از داروها را تا زمانی که روش‌های درمانی ترکیبی در دسترس قرار گیرد، محدود می‌کنند.

در این سناریو ابعاد شدت بیماری در موج‌های فصلی پاییز و زمستان قابل مقایسه با موج اومیکرون در حال حاضر خواهد بود.

سناریوی تا حدی منفی

نرخ بالای ابتلا در سراسر جهان به همراه افزایش ایمنی در جمعیت‌ در سال‌های آینده منجر به پیدایش غیرقابل پیش‌بینی سویه‌های جدید می‌شود.

ویروس‌های ترکیبی به وجود خواهد آمد که شدت گریز از پاسخ ایمنی بدن در آنها بالا و شدت سرایت‌شان هم زیاد خواهد بود. احتمال بروز چندین موج در سال وجود خواهد داشت و گاه شدت موج‌ها شبیه موج دلتا خواهد بود.

ایمنی موجود در بدن و تزریق واکسن‌های تقویتی همچنان حفاظت خوبی در برابر روند شدید بیماری خواهند بود. احتمال فشار شدید بر گروه‌هایی مشخص، به عنوان مثال بچه‌های دبستانی در اثر موج‌های تکرارشونده وجود خواهد داشت. بسیاری از مردم به تجدید سالیانه واکسن نیاز دارند و مقاومت در برابر داروهای ضد ویروسی بالاست.

با فصل‌هایی سر و کار خواهیم داشت که در آنها موج‌های کووید-۱۹ و آنفولانزا با هم تلاقی می‌کنند که خود منجر به فشار فزاینده بر سیستم‌های بهداشتی درمانی خواهد بود. رفتار محافظتی داوطلبانه برای مقابله با کرونا محدود است و در برخی کشورها در سال‌های سخت مقررات‌های محافظتی غیردارویی سختگیرانه‌ای وضع می‌شود.

برای آینده نزدیک، این سناریو موج‌های شدیدی را پیش‌بینی می‌کند که در اثر گونه‌های جدید بروز می‌کنند و کوتاه مدت هستند و تنها محدود به پاییز و زمستان نمی‌شوند. روند شدید بیماری و موارد مرگ و میر همچنان اما به گروه‌های مشخصی محدود می‌شود که به عنوان مثال یا واکسینه نشده‌اند یا پیش‌زمینه بیماری دارند یا سالخورده‌اند.

بدترین سناریو

شمار بالای ابتلا در سراسر جهان، واکسیناسیون ناقص و گردش ویروس در حیوانات منجر به پیدایش سویه‌های جدید می‌شود. از سوی دیگر امکان نوترکیبی بین سویه‌های جدید وجود دارد. همه سویه‌ها مشکل‌زا نخواهند بود اما در برخی ویژگی گریز از پاسخ ایمنی بدن شدید است.

تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در نحوه ایجاد بیماری توسط ویروس، کثرت و الگوهای سنی که در آنها روند بیماری شدید است و مرگ و میر رخ می‌دهد را تغییر می‌دهد.

اثرات بلندمدت بیماری افزایش پیدا می‌کند. واکسیناسیون سالیانه با واکسن‌هایی که به روز می‌شوند الزامی است و مقاومت در برابر داروهای آنتی‌ویروسی افزایش پیدا می‌کند.

از تدابیر محافظتی داوطلبانه به نحو چشمگیری کاسته می‌شود. نیاز شدید به مداخلات محافظتی غیردارویی وجود دارد به ویژه وقتی که نمی‌توان واکسن‌ها را به سرعت با سویه‌های جدید سازگار کرد یا زمانی که آزمایش‌ها شکست بخورند.

در این سناریو چشم‌انداز ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده تیره و تار است: امواجی بزرگ با شدت بیماری در بخش‌های وسیعی از جمعیت در پیش روست. در بدترین حالت همانند حال حاضر کسانی آسیب‌پذیرند که واکسینه نشده‌اند یا به اندازه کافی در برابر بیماری ایمن نیستند.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  ویروس تاج‌دار

  آندری ۱۰ ساله از روسیه ویروس جدید کرونا یا همان سارس کوو ۲ را این‌طور نقاشی کرده: یک شیطان تاج بر سر؛ همان شیطانی که بیماری کووید ۱۹ را ایجاد کرده و حدود دو سال است که رد پایش در همه جهان دیده می‌شود. نام این ویروس از کلمه لاتین "کرونا" به معنای تاج گرفته شده که به ویروس‌های اسپایک (سنبله) روی سطح آن اشاره دارد.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  جلوه‌ای از سارس کوو ۲

  و این تصویر ویروس جدید کرونا را نشان می‌دهد. هر ذره ویروس سارس کوو ۲ حدود ۸۰ نانومتر قطر دارد. هر ذره شامل یک توپ از RNA، کد ژنتیکی ویروس است که توسط پروتئین‌ اسپایک یا همان برآمدگی‌هایی که نام ویروس از آن الهام گرفته شده پوشیده شده است. سارس کوو ۲ عضوی از خانواده ویروس‌های کروناست که شامل ویروس‌های مسئول بیماری‌های سارس ( سندرم تنفسی حاد شدید) و مرس (سندرم تنفسی خاورمیانه) می‌شود.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  ویروسی معلق در هوا

  سارس کوو ۲ از طریق قطرات و ذرات معلق در هوا منتقل می‌شود که از طریق تنفس، سرفه و تکلم از شخص ساطع می‌شوند. به همین دلیل است که پوشش ماسک در جریان پاندمی الزامی شده است. مقام‌های بهداشتی به شهروندان توصیه کرده‌اند برای کمک به توقف این همه‌گیری از ماسک استفاده کنند. راه دیگر انتقال این عامل بیماری‌زا تماس با سطوح آلوده است.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  ورود به سلول‌های انسان

  سارس کوو ۲ از پروتئین‌های اسپایک خود برای اتصال به پروتئین‌های سطح سلول‌ها استفاده می‌کند. این کار باعث تغییرات شیمیایی می‌شود که به RNA ویروس اجازه می‌دهد وارد سلول شود. بعد از آن ویروس سلول را مجبور می‌کند تا RNA او را کپی کند. یک سلول ساده می‌تواند ده‌ها هزار ذره ویروسی جدید که در این تصویر به رنگ بنفش دیده می‌شود را تولید کند تا ‌آن‌ها نیز به نوبه خود سلول‌های سالم دیگر را بیمار کنند.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  مهمان ناخوانده

  تصویری با یک میکروسکوپ الکترونی از یک سلول (در اینجا آبی‌رنگ) که به شدت با ذرات سارس کوو ۲ (در اینجا قرمزرنگ) آلوده شده است. ویروسی که از سال ۲۰۱۹ ما را درگیر کرده فرق چندانی با ویروس‌هایی مانند آنفولانزا یا سرماخوردگی ندارد. اما قبل از سال ۲۰۱۹ سیستم ایمنی ما این گونه خاص را ندیده و نشناخته بود و به همین دلیل هم هست که در بدن هیچ کسی در برابر آن ایمنی ایجاد نشده بود.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  "سارس کوو" اولین ویروس کرونای گسترش‌یافته در قرن ۲۱

  نخستین بار در سال ۲۰۰۲ در چین بود که انسان برای اولین بار در قرن جاری در تماس با ویروس کرونا قرار گرفت. در مارس سال ۲۰۰۳ سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد شیوع سریع یک بیماری غیر معمول شبیه ذات‌الریه به جهانیان هشدار داد. بیماری سارس یا سندرم تنفسی حاد شدید در حدود ۳۰ کشور گسترش یافت، اما همه موارد مرگ و میر ثبت نشد. سازمان بهداشت جهانی در ژوئیه سال ۲۰۰۳ اعلام کرد که این اپیدمی را مهار کرده است.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  "مرس كوو"، عضو دیگر خانواده ویروس‌های کرونا

  در سال ۲۰۱۲ محققان با توالی‌یابی ژنومی نمونه‌هایی از افرادی که به یک نوع آنفولانزای جدید دچار شده بودند ویروس کرونای مرس یا "مرس کوو" را کشف کردند. این بیماری بعد از اولین موج گسترش خود به عنوان مرس یا سندرم تنفسی خاورمیانه شناخته شد. سرایت‌پذیری مرس کم‌تر از بیماری کووید ۱۹ است و سرایت آن معمولا در میان اعضای خانواده یا در مراکز بهداشتی رخ می‌دهد.

• ویروس سارس کوو ۲ و خانواده کرونا به روایت تصویر

  ویروس ایدز

  ویروس مولد بیماری ایدز (زردرنگ در تصویر) به سیستم ایمنی، مثلا به سلول‌های تی (آبی‌رنگ در تصویر) حمله می‌کند. این ویروس مبتنی بر آر‌ان‌ای (RNA) است و می‌تواند سیستم ایمنی را تا حدی ضعیف کند که دیگر قادر به مبارزه با عفونت نباشد. ویروس ایدز از طریق مایعات بدن، مانند منی یا خون منتقل می‌شود. ایدز واکسن ندارد اما دارویی وجود دارد که می‌تواند بار ویروسی را کاهش داده و از شیوع ایدز جلوگیری کند.