سوزن دوزی؛ هنر دست بانوان بلوچی

سوزن‎دوزی یا بلوچی‌دوزی، هنر تزئین پارچه است و قدمتی طولانی در تاریخ این دیار دارد.  زنان بلوچ، از کودکی هنر سوزن دوزی را فراگرفته و پارچه‌ها را هنرمندانه و ماهرانه سوزن دوزی می‌کنند. طرح و نقوش بکار رفته هر چند ساده، ولی بسیار ظریف و هندسی می‌باشد و بصورت ذهنی و بدون نقشه و یا با ممهور کردن پارچه با تپه که به آن تپه زنی می‌گویند دوخته می‌شود. سوزن‌دوزی بر روی لباس، سفره عقد، روتختی، کوسن، سجاده، رومیزی، پشتی و یا حتی لباس و ... انجام می‌شود. همچنین از این هنر برای تزئین قسمت های پیش سینه، سرشلوار و دورآستین ، کلاه ، عرقچین ، سرمه دان ، بازوبند ، جلد قرآن و ... استفاده می کنند.

در کتاب آخرین ماموریت، نوشته مغرالدین مهدی، راجع به سوزن‌دوزی آمده است که: یکی از صنایع که در حد خود بسیار زیبا و ارزنده است، صنعت دوزندگی و دست‌دوزی جلیقه و لباس زنانه است. مانند ترمه، دست‌دوزی می‌نمایند و با نهایت زیبایی و با ابریشمی که با رنگ‌های طبیعی رنگ کرده‌اند و رنگش ثابت است و هیچ‌وقت از بین نمی‌رود، نخ‌دوزی می‌کنند. صد‌ها مربع و مستطیل و لوزی می‌دوزند، یک اندازه که اگر با پرگاری دقیق اندازه‌گیری کنند سر مویی تفاوت ندارد.

نقوش و طرح‌ها در سوزن دوزی یا بلوچی دوزی

در بلوچی‌دوزی بیشترین طرح و نقشی که به چشم می‌آید، نقوش هندسی هستند. طرح‌های هندسی با اشکال مستطیل، مربع، مثلث، دایره، و .. که از ترکیب و کنار هم قرار دادن این شکل‌ها طرحی خاص به دست می‌آید.

در این نقوش حتی حیوانات و گیاهان و درخت‌ها نیز با طرح‌های هندسی شکل می‌گیرند.

سوزن دوزی بلوچ در سه سبک کم کار، میانه کار و پرکار انجام گرفته و بسته به میزان سوزن دوزی های انجام شده دارای بازه متفاوتی از قیمت ها هستند.

 نخ‌های مورد استفاده در دوخت و دوز

جنس نخ‌های مورد استفاده در دوخت و دوز این آثار در گذشته، نخ ابریشمی بود که از پرورش کرم ابریشم در مناطق متفاوت این استان بدست می‌آمد، با اینکه امروزه نخ‌های پنبه‌ای و کاموایی جای خود را به ابریشم داده اند، اما همچنان در برخی نواحی این استان از نخ‌های ابریشمی مرغوب و با کیفیت استفاده می‌شود. نخ‌های پنبه‌ای مورد استفاده، امروزه بر خلاف گذشته در کارخانه‌های ریسندگی تهیه شده و دیگر به شکل بافندگی‌های دستی تهیه نمی‌شوند.

ایرانشهر، شهر ملی سوزن دوزی کشور

با وجودی که هنر سوزن دوزی در اکثر مناطق سیستان و بلوچستان وجود دارد، اما انتخاب ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی به علت تعداد کارگاه‌های بیشتر و تکنیک‌های متداول و رایج این شهر بوده است. کیفیت سوزن‌دوزی و وجود زیرساخت‌های شهری در ایرانشهر باعث شده این شهرستان در سال ۹۷ به عنوان شهر ملی سوزن دوزی کشور به ثبت برسد.

سوزن‌دوزی بلوچ دارای مهر اصالت از سازمان یونسکو است و در فهرست میراث معنوی کشور نیز ثبت شده است.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری میراث و گردشگری