شهادت «شیرین ابوعاقله» در ترازوی اصول حقوق بشردوستانه

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- سالار نامدار وندایی: هفته گذشته در میانه هجوم صهیونیست‌ها به اردوگاه جنین در اراضی اشغالی، «شیرین ابوعاقله» خبرنگار شبکه الجزیره به ضرب مستقیم گلوله نظامیان صهیونیست از ناحیه سر مورد اصابت قرار گرفته و شهید شد. علاوه بر خبرنگار الجزیره، در جریان تیراندازی صورت گرفته، یک خبرنگار دیگر نیز از ناحیه کمر زخمی شد.

دور جدید درگیری‌ها در جنین، در اعتراض به تجاوزات نظامیان و شهرک نشینان صهیونیست موجب شهادت سه نفر از فلسطینیان شده است. «شیرین ابوعاقله» نیز در کنار دیگر خبرنگاران در حال پوشش خبری حوادث جاری در جنین بود که به رغم پوشیدن لباس مخصوص «خبرنگاری» از ناحیه سر هدف قرار گرقت و به شهادت رسید.

این اولین بار نیست که یک خبرنگار توسط نظامیان ارتش رژیم صهیونیستی مورد هدف قرار می‌گیرد. مطابق با گزارش‌های منتشر شده، از سال ۲۰۰۰ تا کنون، ۴۶ خبرنگار فلسطینی توسط نظامیان صهیونیست به شهادت رسیده اند. این موضوع نشان می‌دهد بی توجهی به «اصل تفکیک نظامیان از غیرنظامیان» و «مصونیت خبرنگاران» برای پوشش رسانه‌ای حوادث یک رویه ثابت در میان هیئت حاکمه و نظامیان صهیونیست است. در این یادداشت تلاش خواهد شد تا با تمرکز بر مقررات حقوق بشردوستانه، ابعاد حقوقی – بین المللی موضوع شهادت خبرنگار فلسطینی به دست نظامیان صهیونیست مورد واکاوی قرار گرفته و امکان طرح و پیگیری موضوع در سطح مجامع بین المللی، بررسی شود.

اصول حقوق بشردوستانه

رعایت حقوق غیرنظامیان به شمول خبرنگاران در مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیربین المللی همواره یکی از دغدغه‌های مطرح در حقوق بین الملل بوده است. مخاصمه مسلحانه چه در سطح داخلی و چه در سطح بین المللی، شکلی از درگیری است که «توسل به زور» عنصر برجسته آن است. توسل به زور چه از سوی دولت‌ها و چه از طرف گروه‌ها و موجودیت‌ها مستلزم استفاده از تسلیحات و ادوات نظامی است. هدف قرار گرفتن غیرنظامیان در جریان استفاده از تسلیحات یکی از نقاط تاریک مخاصمات مسلحانه در طول تاریخ بوده است.

توجه به حقوق غیرنظامیان و حتی نظامیان در جریان مخاصمات مسلحانه، ریشه در پارادایم «جنگ مقید» بر مبنای اصول «عقلانی» و «وجدانی» دارد و سابقه آن در حقوق بین الملل به قرن نوزدهم میلادی باز می‌گردد. به هر حال در جریان تولد و تکوین اصول اساسی حقوق بشردوستانه یا حقوق و تکالیف ناظر بر مخاصمات مسلحانه، در کنار اصولی مانند «ضرورت» و «منع رنج بیهوده»، اصل «تفکیک نظامیان از غیرنظامیان» نیز از خطوط قرمز غیرقابل تخطی محسوب می‌شود. هدف قرار گرفتن غیرنظامیان فلسطینی از جمله کودکان و خبرنگاران توسط نظامیان صهیونیست پیش از هر چیز نشان دهنده بی توجهی رژیم صهیونیستی به مقررات حقوق بشردوستانه و نقض اصول آن است. گزارش شهادت ۵۰ کودک فلسطینی توسط ارتش صهیونیستی آن هم فقط در سال ۲۰۱۸، نشان دهنده نقض سازمان یافته حقوق غیرنظامیان فلسطینی است که در سطح بین المللی قابل پیگیری است.

نکته‌ای که در رابطه با رعایت اصول حقوق بشردوستانه بین المللی وجود دارد این است که تکالیف موجود در این چارچوب تنها ناظر بر دولت‌ها نیست و هر گروه و موجودیتی که درگیر یک مخاصمه مسلحانه می‌شود ملزم به رعایت آنهاست. جایگاهی که اصول حقوق بشردوستانه در مجموعه «قواعد آمره» بین المللی دارند، حتی بر رژیم صهیونیستی که یک موجودیت جعلی و تحمیلی است ایجاد تکلیف می‌کند.

شهادت «شیرین ابوعاقله» در جریان درگیری‌های اخیر جِنین به جهت مسئولیت خبرنگاری وی، بار دیگر موضوع کشتار غیرنظامیان توسط ارتش رژیم صهیونیستی را در محافل بین المللی مطرح ساخته است. تا جایی که ایالات متحده آمریکا به عنوان مهمترین و اصلی ترین حامی رژیم صهیونیستی نیز نتوانست بدون تفاوت از کنار این جنایت عبور کند. لذا شهادت خبرنگار فلسطینی فرصت مناسبی را در اختیار فلسطینیان و همچنین مدافعان و حامیان حقوق مردم فلسطین قرار داده است تا موضوع نقض گسترده و سازمان یافته حقوق غیرنظامیان در جریان تهاجمات نظامی رژیم صهیونیستی را در چارچوب حقوق بشردوستانه بین المللی مطرح کرده و پیگیری نمایند. در این رابطه اقدامات متعددی متصور هستند، از جمله اینکه؛

۱. اقدامات دیوان کیفری بین المللی

همان گونه که اشاره شد، کشتار غیرنظامیان و به ویژه خبرنگاران در مواجهه نظامی صهیونیست‌ها با فلسطینیان، نه یک اتفاق ناخواسته و استثنا، بلکه روندی ثابت و سازمان یافته است. شواهد، مدارک و مستندات در این رابطه به اندازه‌ای زیاد و محکم هستند که دیوان کیفری بین المللی در فوریه سال ۲۰۲۱ میلادی طی بیانیه‌ای صلاحیت خود را جهت رسیدگی به جنایات به وقوع پیوسته در سرزمین‌های فلسطین اشغالی به عنوان عضو اساسنامه رم (سند مؤسس دیوان کیفری بین المللی)، شناسایی کرد. این اقدام دیوان متعاقب درخواست «فاتو بنسودا» دادستان این نهاد در سال ۲۰۱۹ جهت تحقیق در رابطه با نقض حقوق بشردوستانه در کرانه باختری، نوار غزه و بیت‌المقدس شرقی توسط صهیونیست‌ها صورت گرفت.

یک وجه اهمیت ورود دیوان کیفری بین المللی به موضوع نقض حقوق بشردوستانه و ارتکاب جنایت جنگی در سرزمین‌های اشغالی، موضوع عدم عضویت رژیم صهیونیستی در این دیوان و عدم شناسایی صلاحیت آن است. با این وجود قضات دیوان در بیانیه سال ۲۰۲۱ خود با شناسایی صلاحیت ورود به موضوع، تحول بسیار مهمی در رابطه با کیفریابی جنایات صهیونیست‌ها در چارچوب مقررات حقوق بین الملل ایجاد کردند.

وجه دوم، واکنش سخت رژیم صهیونیستی و حامیان آن به گزارش دادستان و قضات دیوان کیفری بین المللی است که اهمیت و اثرگذاری آن را نشان می‌دهد. در آن برهه مقامات رژیم صهیونیستی از همان ابتدا تلاش کردند تا موضوع را در قالب «یهودستیزی» مطرح کنند تا شاید اعضای دیوان کیفری بین المللی مجبور به عقب نشینی شوند. اوایل سال ۲۰۲۰ که زمزمه‌های ورود دیوان به موضوع جنایات رژیم صهیونیستی در فلسطین اشغالی و همچنین ایالات متحده آمریکا در افغانستان مطرح شد، مقامات آمریکایی نیز اعلام کردند که اعضای دیوان بین‌المللی کیفری که درباره شهروندان این کشور یا هم‌پیمانان آمریکا از جمله «اسرائیل» تحقیق کنند، تحریم می‌کند و به آنان و خانواده‌شان روادید آمریکا نمی‌دهد. این واکنش به اندازه‌ای شدید بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، یک دستور اجرایی در مورد آن صادر کرد و مایک پومپئو، وزیر وقت خارجه آمریکا، در کنفرانس خبری گفت که ایالات متحده اجازه نمی‌دهد اقدامات خود و متحدانش توسط یک دادگاه بین المللی تهدید شوند.

شهادت «شیرین ابوعاقله» موجب خواهد شد تا دیوان کیفری بین المللی تصمیمی را که سال گذشته برای ورود و تحقیق در رابطه با جنایات صهیونیست‌ها گرفته است، با جدیت بیشتری دنبال کند. سرانجامِ این رسیدگی حقوقی – بین المللی می‌تواند اثبات نقض اصول حقوق بشردوستانه، ارتکاب جنایت جنگی و نهایتاً صدور بازداشت مقامات صهیونیستی دخیل در جنایت‌های صورت گرفته به منظور محاکمه باشد.

۲. اقدامات نهادهای حقوق بشری

اقدامات نهادهای حقوق بشری در سطوح ملی و بین المللی می‌تواند حساسیت افکار عمومی بین المللی نسبت به موضوع نقض حقوق غیرنظامیان فلسطینی توسط رژیم صهیونیستی به ویژه خبرنگاران را بالا برده و بعنوان یک عامل مکمل و تسریع کننده اقدامات دیوان کیفری بین المللی باشد. در حقیقت اقدامات نهادهای حقوق بشری به منظور انعکاس مستند و مستدل جنایات صهیونیست‌ها در مواردی مانند شهادت «شیرین ابوعاقله» بخشی از سازوکاری است که تحت عنوان «نام ببر و رسوا کن» شناخته شده است.

استفاده از سازوکار «نام ببر و رسوا کن» ایجاب می‌کند که نهادهای حقوق بشری در سطوح ملی و بین المللی با گردآوری جامع اسناد و دلایل متقن در مورد جنایات صهیونیست‌ها آنها را بصورت مدون و مستمر از طریق رسانه‌های دیداری و شنیداری منتشر کرده و در اختیار نهادهای رسمی بین المللی مانند مجمع عمومی، شورای امنیت و شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد قرار دهند.

یکی از مهمترین اقدامات انجام شده در این سطح گزارش آوریل ۲۰۲۱ نهاد غیردولتی «دیدبان حقوق بشر» است که تحت عنوان «عبور از آستانه: مقامات اسرائیل و جنایات آپارتاید و آزار و اذیت» منتشر شد. جنایاتی مانند شهادت خبرنگار فلسطینی باید با جزئیات و دقیق از سوی نهادهای حقوق بشری مستندسازی شوند تا در زمان مناسب بعنوان اسناد تکمیلی در اختیار دیوان کیفری بین المللی قرار گیرد.

نتیجه

شهادت «شیرین ابوعاقله» به عنوان خبرنگاری که در صحنه تهاجم صهیونیست‌ها علیه فلسطینیان حضور داشت، نشان می‌دهد اقدامات صهیونیست‌ها علیه غیرنظامیان از جمله زنان، کودکان و خبرنگاران نه یک اتفاق و استثنا، بلکه فرایندی سازمان یافته و مستمر است. این حقیقت می‌تواند مبنایی برای ایراد اتهام «جنایت علیه بشریت» در رابطه با رژیم صهیونیستی باشد. در این رابطه ورود دیوان کیفری بین المللی و شناسایی صلاحیت ورود به موضوع جنایات صهیونیست‌ها زمینه بسیار مناسبی را برای پیگیری موضوع در سطح بین المللی را فراهم می‌کند. مستندسازی جنایات رژیم صهیونیستی توسط نهادهای حقوق بشری ملی و بین المللی اقدام مکملی است که می‌تواند عامل تقویت و تسریع کننده رسیدگی حقوقی به این جنایات باشد.