ایران درآستانه انقلاب: گفتگوی جنجالی با محمدرضا تاجیک استاد دانشگاه - Gooya News
محمدرضا تاجیک: با شورش بدن های ناآرام روبرو هستیم/ جامعه از مرحله ترس به قهر پا گذاشته/ حاکمیت باید پا را از روی «مین ذهنی» خود بلند کند/ سرکوب، اعتراض ها را خشنتر میکند/ ناخودآگاه سرکوب شده اجتماع به خیابان آمده/ خشم انباشته مردم دوباره باز می گردد
به گزارش سایت دیدهبان ایران؛ وضعیت پیش آمده در روزهای اخیر برای جامعه ایران و افزایش سطح تنش اجتماعی موجب شده تا بسیاری از متفکران، سیاستمداران و جامعهشناسان هرکدام بر اساس اندیشه خود به دنبال ریشهیابی اوضاع کنونی باشند. هرچند در نقطه مقابل نیز کنشگرانی درسطح جامعه حضور پیدا کردهاند که از اساس این نظریهها را رد میکنند و حرکت خود را حتی متمایز از آنچه پس از انتخابات ۸۸ و آبان ۹۸ رخ داد میدانند.
از سوی دیگر حضور و حتی میانداری زنان در اتفاقات اخیر و همچنین بازنمایی شعارهای زنانه در این روزها عاملی شده تا بسیاری از تحلیلگران حوزه اجتماع به این باور برسند که شاید یک خیزش کاملا زنانه در ایران رخ داده و حتی سایر جنبشهای زنانه در جهان را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد.
در همین رابطه؛ رئیس پیشین مرکز بررسیهای استراتژیک ریاستجمهوری در دولت اصلاحات بر این باور است که نمیتوان نگاه جنسیتی صرف به مسائل کف خیابان داشت و شاید کنش مردمان امروز از بدنی زنانه در حال مطرح شدن باشد. او حتی بر این باور است که؛ نمیتوان یک نام و قالب مشخص برای آنچه در ایران امروز در حال رخ دادن است در نظر گرفت.
این استاد دانشگاه تأکید میکند؛ نباید به هر دلیلی کنشگری مردم در اجتماع نادیده و یا حتی سرکوب شود، زیرا این رفتار در نهایت جامعه را خشمگین تر و خشنتر میکند و در زیر لایه جامعه یک تروما ایجاد میکند که در طولانی مدت ممکن است به شکلی دیگر و البته با قدرتی بالاتر در برابر طبقه حاکم قد علم کند.
آنچه در ادامه در معرض نظر شما قرار میگیرد؛ گفتوگوی سایت دیدهبان ایران با محمدرضا تاجیک، تئوریسین، استاد دانشگاه و رئیس پیشین مرکز بررسیهای استراتژیک ریاستجمهوری در دولت سید محمد خاتمی است:
*آقای تاجیک! به عنوان سؤال نخست؛ لطفا بفرمایید چرا در سالهای اخیر اعتراضات مختلف در کشور، آن هم با موضوعات گوناگون؛ در بازههای زمانی کوتاه در حال تکرار است؟
تاجیک: ایران امروز در مواجهه با یک نوع «قهر» فعال قرار گرفته است. در شرایط کنونی به نظر نوعی قهر فعال به صورت انباشته و فشرده شده، با یک نوع جشن و جنبش «سوژه شدگی» توأم شده است.
شاهد هستیم که عدهای در کف خیابانها با یک کنش، جشن سوژگی خود را برگزار میکنند، اما از رهگذر قهری که فعال شده و دیگر شکل منفعل گذشته را ندارد. کنش جمعی کنونی الزما مبتنی بر یک نوع عقلانیت به معنای مرسوم آن نیست. به قول «اسپینوزا» این کنش به نوعی برآمده از عواطف و تأثیرات است؛ تأثیری مانند خشم و نفرت از شوربختی خود و یا حس ترحم نسبت به شوربختی دیگران.
سوژه سیاسی کنونی در جامعه امروز ایران از دوران ترس عبور کرده و وارد دوران قهر شده است. این قهر نیز به اشکال گوناگون، معطوف به یک اراده نیستی شده است. به این معنا که؛ این سوژه از رهگذر اِعمال اراده نیستی، هستی خود را ثابت میکند.
انگار که جامعه تصور میکند؛ بهشت دیگران برای و تبدیل به جهنم شده است. و یا به قول استاد «شفیعی کدکنی»: "آنچه میخواهد نمیبیند و آنچه میبیند؛ نمیخواهد!"
جامعه نمیخواهد اهلی شده قدرت باشد
جامعه تصور میکند که جامعه و قدرت او را یک بدن «رام» و «اهلی» میخواهد. کنشگر جامعه امروز در حال برهم زدن این فضا است. او از بدن خود متن و سخن میسازد و از آن حالت تسلیم و فرمانبری محض خارج میشود. «فوکو» تعبیری به عنوان دانشهای تحت «انقیاد» را مطرح میکند و امروز و در جامعه ایران؛ شورش بدنهای تحت انقیاد را شاهد هستیم.
کنشگر جامعه امروز دیگر تمایل ندارد که به صورت و سیرتی درآید که قدرت اراده میکند. آن دیگری نمیخواهند «ابژه»ی میل یک دیگری بزرگ تر باشند؛ به همین دلیل نیز شاهد هستیم که همین کنشگران سر به شورش برداشتهاند.
یکی از دلایل رادیکال شدن فضای امروز در جامعه، تبدیل ترس دیروز به قهر امروز است. قهری که با احساسات و هیجانات جوانی نیز همراه شده است. به تعبیر اسپینوزا، این کنش تبدیل به یک نوع شادمانی شده و نمیتوان آن را اندوه دانست.
جنبش کنونی با یک نوع شادمانی و شور زندگی همراه است. کنشگر امروز در حال زنده کردن و معنابخشی به زندگی خود است، و در همین فرایند نیز او در حال معنا کردن خود است.
به تعبیر «لکان» نوعی لذت و کیف نیز در پشت کنشهای جمعی کنونی نهفته است. انسانهایی که خیابانها را صحنه تئاتر بازیگری و مواجهه خود میکنند و به اشکال گوناگون؛ غیرممکنها را نیز ممکن میکنند. در شرایطی که ممکن خود را میسازند، خود را نیز میآفرینند.
*فکر میکنید جامعه امروز ایران در مواجهه با یک حرکت اعتراضی «زنانه» صرف است؟ زیرا شعارها، سوژه و حتی میانداری اعتراضات کنونی به نوعی رنگ و بوی زنانه دارد.
تاجیک: من کنشگری امروز را بیش از اینکه یک مسأله زنانه بدانم، آن را مرتبط با «بدن» میبینم. به نظر شاهد شورش بدنهای بدون «اندام» هستیم، و جامعه امروز تجلی و ترجمان خود را در بدن «زن» پیدا کرده است و همین موضوع برای این جامعه تبدیل به روزنهای برای عبور شده است.
اینگونه میتوان گفت که بدن در صف اول مبارزه و یا کشاکش قرار گرفته و حتی بدن «مرد» نیز در این فضا به نوعی زنانه شده است. به همین دلیل نمیتوان نگاه جنسیتی صرف به بدن در کف میدان دانست و آن را باید همچنان در ذیل بدنهای تحت انقیاد در نظر گرفت.
*به نظر شما اگر نگاه فمینستی بخشی از حاکمیت به کنشگری زنان را کنار بگذاریم و تنها نوع رفتار کنونی این بخش از جامعه را در نظر بگیریم، فکر میکنید زنان در فردای این جامعه چه نقشی خواهند داشت و قدمهای امروز آنها منجر به چه اتفاقی خواهد شد؟
تاجیک: بدون تردید دیگر نمیتوان یک نگاه جنسیتی صرف به زنان جامعه امروز داشت و از این فضا عبور کردهایم. این را باید در نظر داشته باشیم که در طول هرگاه جامعه به رکود میرسیده و مردان دچار انفعال شده و به قول عام در لاک خود فرو میرفتند، یک حرکت زنانه جامعه را به تحرک وا میداشته است.
شاید زنان در نقش کاتالیزور جامعه ظاهر شوند
در شرایط کنونی نیز این احتمال وجود دارد به دلیل ناکام ماندن جنبشهای اجتماعی و همچنین تغییر مسیر جنبش بزرگ سال 57، نوعی انفعال در جامعه ایجاد شده و این حرکت زنانه شاید به عنوان «کاتالیزور» جامعه و مردان را به تحرک وا دارد.
باید بپذیریم که زن در جامعه امروز ایران یک کنشگر در کنار سایر کنشگران است او نیز کنش و واکنش خود را نسبت به موضوعات مختلف نشان میدهد. امروز در کف جامعه نیز در کنار مردان و پسران نیز شاهد هستیم که زنان و دختران نیز حضور فعال و کنشگرانه دارند.
*به نظر شما چرا فضای میان دو گروه معترض و مسؤول حفظ امنیت تا این حد «خشمگین» شده است؟ فکر میکنید سرانجام این خشم انباشته به کجا خواهد کشید؟
تاجیک: به نظر من ما شاهد خیزش «قهریون» هستیم. به این معنا که کسانی امروز در کف جامعه هستند که دیر زمانی است با نظم نمادین و گفتمان و اربابان مستقر قهر کردهاند. در نقطه مقابل نیز بخش حاکمیتی مستقر با این مردم قهر کردهاند.
اربابان قدرت در تمامی زمینههای فرهنگی، زیباییشناختی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... با این مردم قهر کردهاند. در این فضا ما شاهد یک نوع کجروی عامدانه از آنچه حاکمیت برای مردم میخواهد، هستیم.
اراده امروز نیز معطوف به نیستی است، به این معنا که؛ اساسا این بخش از جامعه به دنبال آن نیست که یک تصویر و تصور روشن از آینده ارائه کند. بلکه تلاش میکند شرایط، مناسبات، منطق و وضعیت موجود را زیر «پاککن» خود قرار دهد. به تعبیر «گرامشی» شاهد یک نوع جنگ «مواضع» هستیم. یک فضای آرمانی در مقابل این بخش از جامعه نیست، بلکه او در لحظات و دمکهای کنونی خود کنشگری میکند و تلاش میکند «زیربدنهها» را تسخیر کند و به دنبال تسخیر ریزبدنههای اطراف دژ روبروی خود است تا گام به گام و سنگر به سنگر پیشروی کند.
منبع خبر: گویا
اخبار مرتبط: ایران درآستانه انقلاب: گفتگوی جنجالی با محمدرضا تاجیک استاد دانشگاه - Gooya News
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران