مدرسه حقوق و علوم سیاسی چگونه تاسیس شد؟

شرط ورورد به این مدرسه داشتن دیپلم کامل متوسطه و دروه آن سه سال تعیین شد. به فارغ التحصیلان درجه لیسانس داده می شد. مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی در مهر ماه ۱۳۰۶ در یکی از خانه های اتابک در خیابان لاله زار افتتاح و علی‌اکبر دهخدا به ریاست مدرسه تعیین شد.

استادان مدرسه مزبور عبارت بودند از: منصور السلطنه عدل، معلم اصول محاکمات حقوقی، مترجم الممالک معلم تقریر علم ثروت و حقوق اساسی عمومی، میرسیدمحمد قمی معلم ثبت اسناد و املاک، میرزا عیسی خان صدیق اعلم، معلم اصول تشکیلات معارفی ایران و ممالک معظمه و تقریر سیاسی، میرزامحمدخان مظاهرمعلم تشکیلات اداری ایران و قوانین استخدام و حقوق اساسی ایران، میرزا جوادخان عامری معلم تقریر حقوق مدنی، میرزا علی آقای هیئت معلم منطق، میرزا ابوالقاسم فروهر معلم سجل احوال و احصائیه، آقا سیداسدالله مدرسی قمی معلم قسمتی از فقه، مسیو هس تبعه دولت فرانسه برای معلمی مدرسه حقوق، معلم ثروت و مالیه و حقوق تجارتی و اقتصاد روستایی، مسیو فراسون معلم سیاست خارجی و حقوق بین‌المللی عمومی.

در امتحانات خرداد ۱۳۰۷ فارغ التحصیلان مدرسه حقوق و علوم سیاسی به شرح زیر بوده‌اند: «عبدالحسین سرداری (شاگرد اول قسمت ادرای مدرسه حقوق و سیاسی و لیسانس اداری)، کریم خان بختیار سنجابی، عبدالحمید اعظمی زنگنه و میرزا حسین خان تقوی این چهار نفر مفتخر به دریافت لیسانس اداری شدند و ۲۱ نفر نیز به دریافت لیسانس قضایی شدند.

مدرسه حقوق و علوم سیاسی همچنان تا سال ۱۳۱۳ فعالیت داشت. در این سال دانشگاه تهران تاسیس و شروع به کار نمود. یکی از دانشکده‌های دانشگاه تهران دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی بود. در خرداد ۱۳۱۳ه.ش که دانشگاه تهران تاسیس شد، بیشتر مدرسه‌های عالی آن زمان مانند دارالمعلمین عالی، مدرسه حقوق و علوم سیاسی مدرسه عالی طب در دانشگاه ادغام شدند. در واقع حیات مستقل مدرسه سیاسی هنگامی که با مدرسه حقوق درهم آمیخت پایان گرفت و هویت پیشین خود را از دست داد.

‌از سال ۱۳۰۴ که رضاشاه به سلطنت رسید تا ادغام مدرسۀ سیاسی در دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، هیئت علمی مدرسه علوم سیاسی عبارت بودند از: علی‌اکبر دهخدا که ریاست مدرسه را نیز بر عهده داشت، دکتر ولی‌الله نصر (فرانسه)، محمدحسین فاضل تونی (عربی و فقه)، محسن رئیس (حقوق اداری)، اردشیر جی (انگلیسی)، مجید آهی (روسی)، عزت‌الله هدایتی (آلمانی)، سیدحسین جمارانی (فارسی)، دکتر محمود افشار (تاریخ سیاسی)، غلامحسین رهنما (ریاضیات)، صدیق حضرت مظاهر (حقوق بین‌الملل عمومی)، جواد عامری (حقوق)، علامه میرزا طاهر تنکابنی (فلسفه و ادبیات)، اسماعیل مرآت (طبیعیات)، فاضل خلخالی (فقه)، عبدالله مستوفی (تاریخ)، علی‌اکبر سیاسی (فرانسه)، میرزا عبدالعظیم قریب (فارسی)، و کسان دیگری نظیر شریعت سنگلجی، سیدحسن امامی، دکتر قاسم‌زاده، دکتر زنگنه، احمد متین دفتری و برخی اساتید خارجی جزو اساتید دانشکده به شمار می‌رفتند.‌

از تأسیس مدرسۀ علوم سیاسی در سال ۱۲۷۸ تا سال ۱۳۰۹ دروس مدرسۀ علوم سیاسی ترکیبی از دروس سنتی و تحت سلطۀ سیستم فرانسوی بود.‌ به همین جهت دروس سیاسی غالباً به صورت مطالعات حقوقی و قضایی بود. ‌این دوره تا سال ۱۳۰۹ با ریاست علی‌اکبر دهخدا بر مدرسه ادامه یافت. ‌پس از کودتای ۱۲۹۹ و روی کار آمدن رضاخان میرپنج، سید ضیاء‌الدین تدریس اجباری زبان فرانسه در مدرسۀ علوم سیاسی را حذف کرد و کلیۀ اساتید فرانسوی را وادار به ترک ایران کرد. ‌امیل لوسوئور در پس این اقدام طرحی از جانب انگلیسی‌ها را می‌دید. از سال ۱۳۰۹ با ریاست دهخدا و ادغام مدرسۀ عالی تجارت در مدرسۀ سیاسی، تا سال ۱۳۱۳ مقارن با تأسیس دانشگاه تهران که برخی دروس تجاری و اقتصادی نیز وارد مدرسه شد، اما همچنان با سنت فرانسوی علم سیاست مواجه هستیم.

از تأسیس دانشگاه تهران که مدرسۀ علوم سیاسی به یکی از دانشکده‌های دانشگاه تهران تبدیل شد تا سال ۱۳۴۰ که دروس دانشکده ذیل سیستم «واحدمحور» دانشگاه‌های آمریکا درآمد و از نفوذ سیستم فرانسوی خارج شد. ‌تا پیش از ۱۳۴۰ غالب دروس دانشکده دروس قضایی بود و در واقع علوم سیاسی حاشیه‌ای بر حقوق به شمار می‌رفت.‌ کسانی که قصد داشتند به مطالعات سیاسی بپردازند، دانشجویان حقوقی بودند که تنها در سال چهارم دورۀ لیسانس دروس سیاسی مانند تاریخ عقاید سیاسی غرب، حقوق اساسی، حقوق بین‌المللی، حقوق اداری و تاریخ دیپلماسی می‌خواندند. ‌طبق سنت، به دانشجویانی که در سال آخر علوم سیاسی می‌خواندند، دانشجوی «حقوق سیاسی» گفته می‌شد.‌

حمید عنایت که خود مدرک کارشناسی خود را در رشته علوم سیاسی از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران گرفت و شاگرد اول شده بود، معتقد است: «در آن زمان، مبنای رشتۀ علوم سیاسی به طرزی کاملاً اروپایی شکل گرفت و اساتید هم کمترین مساعی و کوششی برای توجه به مبادی سیاست از منظر ایرانی یا اسلامی یا توجه به نهادهای ایرانی نداشتند. ‌تاریخ عقاید غرب نیز هرگز از ماکیاولی فراتر نمی‌رفت.‌» از سال ۱۳۴۶ که دانشکدۀ اقتصاد از دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی منفک شد و قید اقتصادی از «دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی» حذف گردید و دانشکده به «دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی» تغییر نام داد، تا دوران کنونی که دانشکده با دو رشتۀ کاملاً مجزا با عناوین «حقوق» و «علوم سیاسی» به کار خود ادامه می‌دهند و هریک شامل گرایشات متعددی هستند.

۶۵۶۵