کتاب «آیا علم و دین سازگارند؟» منتشر شد

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «آیا علم و دین سازگارند؟» با عنوان فرعی «مناظره دنیل دنت و الوین پلنتینگا» به‌تازگی با ترجمه علی شهبازی در شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۱۰۵ صفحه و بهای ۷۰ هزار تومان توسط انتشارات دانشگاه مفید منتشر و راهی بازار نشر شده است.

بحث تعارض یاعدم تعارض علم و دین و امکان و چگونگی سازگاری میان آنها از موضوعات پر مناقشه و داغ امروز است و بارها اندیشمندان مختلف را به پای میز مناظره یا مناظره‌های مکتوب کشانده است. دنیل کلمنت دنت، فیلسوف و نویسنده آمریکایی است که در زمینه فلسفه ذهن، فلسفه علم و فلسفه زیست‌شناسی، به‌ویژه فرگشت (نظریه تکامل) و علوم شناختی پژوهش می‌کند. از نظر عقدیتی او خداناباور است. دنت حتی تمایل انسان به باورهای دینی و به ویژه دوگانه‌انگاری جسم و ذهن یا غایت‌انگاری در طبیعت را محصول فرعی فرگشت می‌داند. در مقابل آلوین پلنتینگا، فیلسوف، از اصحاب تئولوژی و پژوهشگر آمریکایی حوزه فلسفه دین است. او هم اکنون مدیر مرکز فلسفه دین در دانشگاه نوتردام است و دفاعی جدی از باور به وجود خدا به عنوان اعتقادی پایه، بسط نظریه معرفت‌شناسی اصلاح‌شده، نقد گسترده مسئله شر و دفاع از موضع خداباورانه در این باب می‌کند.

کتاب با این دیدگاه پلنتینگا آغاز می‌شود که دین با نظریه تکامل سازگار است؛ چرا که دینداران معتقدند که خدا جهانِ موجودات زنده را آفریده و این کار را با استفاده از فرایند تکامل انجام داده است. دنت این دیدگاه را قویاً رد می‌کند، که به دنبال آن رشته‌ای از پاسخ‌ها از سوی طرفین می‌آید. طرفین مناظره هر دو فیلسوف و دارای مهارت‌های لازم در تحلیل‌های انتقادی هستند؛ چگونگی طرح ادعاها و استدلال‌های طرفین را می‌توان نوعی الگوی بحث و گفت‌وشنید برای کسانی دانست که دیدگاه‌های آن‌ها در موضوعات خاص و نظام باورهای آنها در تقابل با هم است.

کتاب شامل ۶ گفتار به ترتیب با این عناوین است: «علم و دین»، «حقایقی که به خطا می‌روند»، «سوپرمن علیه خدا؟»، «عادات تخیل و تأثیر آنها بر ناباوری»، «طبیعت گرایی علیه علم» و «نیازی به معجزات نیست». در گفتار اول مباحث مهمی به این شرح مطرح شده است: «تعارض (میان علم و دین) واقعاً در کجاست؟»، «نظریه تکاملی معاصر با خداباوری سازگار است»، «استدلال‌های تکاملی گسترده‌تر ضدخداباوری» و «طبیعت گرایی در مقابل نظریه تکامل».

به باور مترجم کتاب در این مناظره پلنتینگا بیش از دنت بر راه و روش فلسفی خود رفته و انسجام سخن را نگه داشته است. از مسئله تعارض علم و دین (در اینجا تعارض نظریه تکامل با دین) آغاز می‌کند و در ادامه حور سخن خود را «استدلال تکاملی علیه طبیعت‌گرایی» قرار می‌دهد. دنیل دنت اما نتوانسته است بر اندیشه یا استدلالی روشن تکیه کند، از همین رو است که پراکندگی و عدم انسجام در سخنش به روشنی دیده می‌شود. این پراکندگی و توسل به تمثیل‌ها و استعارات گوناگون بیش از همه در گفتار آخر یعنی «نیازی به معجزات نیست» به چشم می‌آید.

ادعای پلنتینگا این است که اگر بگوییم که خدا می‌تواند با توجه به مقصود و برنامه خود در فرآیندهای تکاملی دخالت کند (معجزه یا فعل خدا در طبیعت) این سخن به هیچ روی تعارضی با اعتقاد به نظریه تکامل ندارد و از نظریه تکامل نمی‌توان به نحو منطقی عدم دخالت خدا (و در اینجا عدم معجزه) را استنباط کرد. دنت ذیل عنوان آن گفتار تنها به ذکر سخنانی پراکنده و در مواردی با حواله دادن به آینده اکتفا کرده است.

آلوین پلنتینگا هنگام پرداختن به رابطه علم و دین و در تقابل با خداناباوران تکامل گرا که بر تعارض علم و دین تاکید می‌کنند، نه تنها میان علم و دین تعارضی نمی‌بیند بلکه معتقد است که اگر تعارضی هست میان طبیعت گرایی و علم هست نه دین و علم. او در این مورد استدلالی تکاملی را علیه طبیعت گرایی تکاملی تدارک می‌بیند و در واقع بازی را به زمین حریف می‌کشاند. او می‌گوید میان علم و دین تعارض ظاهری اما سازگاری و همخوانی عمیق؛ و میان علم و طبیعت گرایی سازگاری و همخوانی ظاهری اما تعارض عمیق وجود دارد.