از لیدی گاگا، شان مندز، و بلیک لایولی تا کرن السون، امینم، کیت میدلتون و مایک نیکولز، لیست افراد مشهوری که درباره تجربه‌شان از مورد قلدری قرار گرفتن در دوران تحصیل صحبت کرده‌اند از این هم طولانی‌تر است. همه آن‌ها از درد و رنج این تجربه در کودکی و تأثیری که بر آینده آن‌ها داشته است گفته‌اند.

دشمنان من در کودکی دو پسر به نام دانیل و از روستایی در یورکشر بودند. عادتشان بود ادای همه‌کارهای من را درمی‌آوردند و هر چه می‌گفتم مسخره ام می‌کردند. این کارشان تا جایی پیش رفت که جرات نمی‌کردم سر کلاس حرف بزنم.

شرمی برای چند دهه

هرکسی که در کودکی قربانی این رفتارها شده باشد می‌تواند حس شرمی که برای فرد ایجاد می‌شود را درک کند.

تأثیر چنین تجربه‌هایی به همین‌جا ختم نمی‌شود. آخرین تحقیقاتی که درباره مورد قلدری قرار گرفتن در کودکی انجام‌شده نشان می‌دهند تأثیر آن تا دهه‌ها همراه فرد می‌ماند و اثرات طولانی‌مدتی دارد که می‌تواند فرد را در بزرگ‌سالی مستعد ابتلا به بیماری‌های روانی و بدنی کند.

این نتایج تعداد زیادی از متخصصان تعلیم و تربیت را بر آن داشته تا در مورد دیدگاه خود نسبت قلدری تجدیدنظر کنند. دیدگاه رایجی که قلدری را صرفاً بخش جدایی‌ناپذیری از تجربه بزرگ شدن می‌داند اما حالا باید به سمت این پیش رفت که قلدری را نقض حقوق انسانی کودکان دانست.

لوییس آرسنئو، استاد روانشناسی رشد در کینگز کالج بریتانیا توضیح می‌دهد: «مردم تا مدت‌ها فکر می‌کردند قلدری رفتاری عادی است و حتی در بعضی موارد فوایدی هم دارد زیرا مواجه با آن شخصیت افراد را محکم می‌کند.»

«مدت‌ها طول کشید تا محققان بپذیرند قلدری رفتاری است که می‌تواند به‌شدت مضر باشد.»

از وقتی نگاه به قلدری تغییر کرد، بسیاری از محققان مشغول انجام برنامه‌ها و پروژه‌های مختلفی برای توقف قلدری شدند. بعضی از این برنامه‌ها، استراتژی‌های جدید و هیجان‌انگیزی برای ایجاد فضایی مهربان‌تر در مدارس به وجود آورده‌اند.

ذهن‌های ملتهب، بدن‌های ملتهب

شکی نیست که مورد قلدری قرار گرفتن می‌تواند خطر جدی برای سلامت روان کودکان در کوتاه‌مدت داشته باشد. از عوارض قابل وضوح آن بالا رفتن اضطراب، افسردگی و فکر و خیال‌های پارانوییدی است. بعضی از این علائم ممکن است به شکل طبیعی بعد از متوقف شدن قلدری از بین بروند اما بسیاری از قربانیان تا مدت‌ها در معرض آسیب‌ها و بیماریهای روان هستند.

اختلال هراس و خودکشی

طبق یکی از مقالاتی که در نشریه تخصصی روانشناسی هاروارد منتشرشده است زنی که در کودکی مورد قلدری قرارگرفته باشد، ۲۷ برابر بیشتر ممکن است در بزرگ‌سالی دچار اختلال هراس (پنیک) شود.

در میان مردان، تجربه قلدری می‌تواند ۱۸ برابر احتمال فکر کردن و یا اقدام به خودکشی را بالا ببرد. خانم آرسنئو می‌گوید: «این ارقام که مبنای محکمی دارند و با نمونه‌های تحقیقی مختلف بررسی‌شده‌اند، ارتباط قلدری با این عوارض را به‌خوبی نشان می‌دهند.» تجربه قلدری همچنین می‌تواند بر زندگی اجتماعی افراد تأثیر درازمدت داشته باشد. بسیار از قربانیان به‌سختی می‌توانند دوست پیدا کنند و احتمال برقراری رابطه طولانی‌مدت با شریک زندگی در آن‌ها کمتر است.

به‌سختی اعتماد کردن به مردم

مسئله دیگر قربانیان قلدری این است که آن‌ها به‌سختی می‌توانند به مردم و اطرافیان اعتماد کنند. خانم آرسنئو می‌گوید: «کودکانی که مورد قلدری قرارگرفته‌اند ممکن است روابط اجتماعی را تهدیدآمیز تعبیر کنند.»

قلدری می‌تواند بر بازده آموزشی و یادگیری کودکان و نیز جنبه‌های اقتصادی زندگی آن‌ها تأثیر منفی داشته باشد. قلدری می‌تواند باعث پایین آمدن نمره‌های دانش آموزان شود و همین می‌تواند امکان پیدا کردن شغل مناسب در آینده را تحت تأثیر قرار بدهد. به‌این‌ترتیب قربانیان ممکن است در آینده از جهت مالی در وضعیت متزلزلی پیدا کنند و در جوانی و میان‌سالی دچار مشکل بی‌کاری شوند.

افزایش التهاب

تحقیقات خانم آرسنئو نشان می‌دهد استرس ناشی از مواجه با قلدری می‌تواند تا دهه‌ها بعد تأثیرات بدنی روی فرد داشته باشد. با تحلیل داده‌های یک پروژه تحقیقی ۵۰ ساله، خانم آرسنئو به این نتیجه رسید که تجربه قلدری به‌طور پیاپی بین سن ۷ تا ۱۱ سالگی می‌تواند میزان التهاب بدن فرد در ۴۵ سالگی را به شکل واضحی بالا ببرد.

ارتباط بین قلدری و التهاب بعدازآنکه او تمام عوامل دیگر مؤثر در التهاب ازجمله رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی و سیگار کشیدن را هم موردبررسی قرارداد، همچنان بر جا بود.

این نکته بسیار مهمی است زیرا بالا بودن التهاب در بدن می‌تواند در سیستم ایمنی بدن اختلال ایجاد کند و بر میزان استهلاک اندام‌های مختلف بدن اثر بگذارد که خود می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌هایی چون دیابت و یا بیماری‌ها قلبی عروقی شود.

حاشیه امنیت

با در نظر گرفتن همه این داده‌های علمی به این نتیجه می‌رسیم که تلاش برای از بین بردن قلدری فقط از جنبه اخلاقی و برای از بین بردن رنج آنی کودکان بلکه برای آینده آن‌ها و سلامت عمومی هم مفید است.

وقتی من در سال‌های دهه ۹۰ و ۲۰۰۰ در بریتانیا به مدرسه می‌رفتم، هیچ برنامه مدونی برای کنترل مشکل قلدری در مدارس وجود نداشت.

معلم‌ها بعضی از رفتارهای آزاردهنده را در صورت مشاهده تنبیه می‌کردند. اما این خود دانش‌آموز بود که باید این رفتار را گزارش میداد و این یعنی بسیاری از موارد ندیده گرفته می‌شدند.

بعضی از معلم‌ها به شکل مستقیم با ندیده گرفتن قلدری در عمل آن‌ها را تأیید می‌کردند و بعضی از معلم‌ها که کم تعداد بودند اما رفتار مخربی داشتند، حتی از قلدرها جانب‌داری می‌کردند.

قلدری برای گروه‌های ال‌جی‌بی‌تی‌کیو

گاهی بعضی از قلدری‌ها بیشتر از بقیه تحمل می‌شوند. مخصوصاً وقتی با بعضی تعصب‌های اجتماعی هم‌خوان باشند. به‌عنوان‌مثال دریکی از تحقیق‌ها مشاهده شد بسیاری از کودکانی که مادر لزبین دارند، به خاطر ساختار خانواده‌شان که به نظر عده‌ای نامتعارف می‌آید، مورد قلدری قرار می‌گیرند. در این موارد حمایت خانواده می‌تواند تاثیر این قلدری‌ها را خنثی کند. اما درگذشته مدرسه‌ها معمولاً این نوع قلدری‌ها را ندیده می‌گرفتند..

برنامه ضدقلدری به شیوه شمال اروپا- شیوه اولوئوس

خوشبختانه درنتیجه تحقیقاتی که در این سال‌ها انجام‌شده است، بعضی‌ها از استراتژی‌های ضد قلدری مؤثر بوده‌اند و توانسته‌اند میزان قلدری را کم کنند.

برنامه ضد قلدری اولوئوس یکی از برنامه‌هایی است که به شکل گسترده مورد آزمایش قرارگرفته است. این برنامه را دن اولوئوس، روان‌شناس سوئدی- نروژی که به‌تازگی فوت کرده است طراحی کرده است. او بخش عمده سال‌های اولیه تحصیل دانشگاهی خود را صرف تحقیق قربانی شدن کودکان کرده بود.

این برنامه بر این ایده بناشده است که قلدری به این دلیل بروز می‌کنند که محیط و فرهنگ حاکم، قربانی شدن افراد را تحمل می‌کند و ندیده میگیرد. این روش سعی می‌کند تمام اکوسیستم مدرسه را در بربگیرد تا رفتارهای بد اساساً از اول شکل نگیرند.

مانند تمام روش‌های مداخله گرایانه، روش اولوئوس در قدم اول با پذیرفتن مشکل شروع می‌شود. به همین دلیل، مدارس باید قبل از هر چیز با یک نظرسنجی از دانش آموزان بپرسند چه تجربه‌هایی داشته‌اند. خانم سوزان لیمبر، استاد روانشناسی رشد در دانشگاه کلمسون کارولینای جنوبی می‌گوید: «اینکه بدانید در محیط مدرسه چه اتفاق‌هایی می‌افتد بسیار مهم است و برنامه کنترل قلدری شمارا به سمت درست هدایت میکند.»

انتظار رفتار قابل‌قبول

برنامه اولوئوس از مدرسه‌ها توقع دارد تعریف مشخصی از مقررات و رفتارهای قابل قبولی که از دانش آموزان انتظار دارند پیش رو بگذراند و مشخص کنند نقض این مقررات چه نتایجی خواهد داشت.

خانم لیمبر می‌گوید: «این تحریم‌ها نباید برای دانش آموزان غیرمنتظره باشند.» بزرگ‌سالان باید رفتاری مثبت داشته و مانند یک الگو باشند تا به‌این‌ترتیب بتوانند رفتار مناسب را ترغیب کنند و در برابر رفتار خشونت‌آمیز که به هر شکل کسی را قربانی می‌کند به‌هیچ‌وجه چشم‌پوشی نشان ندهند. آن‌ها همچنین باید در مورد مکان‌های خاصی از مدرسه که قلدری در آن‌ها اتفاق می‌افتند آگاهی داشته باشند و آن مکان‌ها را زیر نظر بگیرند.

خانم لیمبر می‌گوید: «لازم است همه بزرگ‌سالان مدرسه آموزش‌هایی در مورد قلدری دیده باشند. ازجمله کسانی که در بوفه مدرسه کار می‌کنند، رانندگان سرویس و دیگر متولی‌های مدرسه.»

جلساتی با حضور کودکان

در هر کلاس، دانش آموزان جلسه‌هایی تشکیل می‌دهند و درباره ویژگی‌های قلدری و راه‌هایی که می‌توان به دانش‌آموزانی که قربانی این رفتارها شده‌اند کمک کرد، صحبت می‌کنند.

هدف این است تا اطمینان حاصل شود فرهنگ ضد قلدری عمیقاً در محیط مدرسه جاافتاده است.

«موارد قلدری: ۲۰۰۰ مورد کمتر»

خانم لیمبراز برنامه الوئوس استفاده می‌کند. او این روش را در محیط‌های آموزشی مختلف مورد آزمایش قرار داده است ازجمله در بین ۲۰۰ مدرسه در ایالت پنسیلوانیا.

بررسی‌ آن‌ها نشان می‌دهد درنتیجه اجرای این برنامه ۲۰۰۰ مورد کمتر قلدری در این مدارس مشاهده‌شده است. نکته مهم دیگری که محققان متوجه شدند این بود که تصور کلی افراد در این مکان‌های آموزشی نسبت به قلدری تغییر کرد و نسبت به قربانیان مهربانی و توجه بیشتری ایجاد شد.

مطالعات خانم لیمبر تنها تحقیقی نیست که نشان می‌دهد استفاده از برنامه‌ها و روش‌های سیستماتیک ضد قلدری می‌تواند تأثیر مثبتی بر شرایط داشته باشد. یک تحلیل بسیار گسترده جدید که نتیجه ۶۹ مورد آزمایشی اجرای برنامه ضد قلدری را بررسی کرده است نشان می‌دهد استراتژی‌های ضد قلدری نه‌تنها تعداد قربانی‌ها را کم می‌کند بلکه سلامت روان عموم دانش آموزان را هم بهبود می‌بخشد.

به شکل جالبی، طول دوره زمانی اجرای برنامه ضد قلدری در موفقیت آمیز بودن آن چندان موثر دیده نشد. دیوید فراگوس از انستیتوی روانشناسی و سلامت روانی بیمارستان کلینیکوس در سنت کارلوس که یکی از نویسندگان اولیه این گزارش است، می‌گوید: «گاهی تنها یک برنامه چندهفته‌ای هم توانسته مفید و اثربخش باشد.»

باوجود مدارک و شواهد معتبر، این نوع برنامه‌ها جز سیستم آموزشی بسیاری از کشورها تعریف‌نشده‌اند. آقای فرگوس می‌گوید: «ما کاری که میدانیم می‌تواند مؤثر باشد را انجام نمی‌دهیم.»

صحبت کردن درباره مشکلات

قلدری با اجرای این برنامه‌ها در مدارس کاملاً از بین نخواهد رفت. خانم لیمبر می‌گوید والدین و مراقبان کودکان باید مواظب نشانه‌هایی که حاکی این مشکل‌اند باشند. او می‌گوید: «باید به شکل فعالی درباره این موضوع صحبت کنید. منتظر نمانید حتماً اتفاقی بیفتد تا درباره‌اش حرف بزنید. این موضوع می‌تواند جز صحبت‌های روزانه باشد. مانند وقتی‌که می‌خواهید از فرزندان بپرسید روزش در مدرسه چطور بوده است. مثلاً می‌توانید بگویید: دوستانت چطور هستند؟ مشکلی که با کسی نداری؟»

خانم لیمبر تأکید می‌کند والدین باید نگرانی‌های کودکان را جدی بگیرند. حتی اگر از دید یک بزرگ‌سال بی‌اهمیت و ساده به نظر می‌رسند. هم‌زمان باید ذهن خود را در برابر مسائل مختلف باز نگه‌دارند.

خانم لیمبر می‌گوید: «به صحبت کودکان با دقت گوش بدهید و در ضمن متوجه احساس‌هایی که در شما برمی‌انگیزد باشید.» پدر ، مادر و مراقب کودک نباید باعجله و بی‌فکر به کودک توصیه کند چطور مشکلش را حل کند چون چنین رفتاری به قربانی این حس را منتقل می‌کند که تقصیر خودش بوده که این مشکل برایش پیش‌آمده است.

در صورت نیاز و ضرورت، پدر و مادر و مراقب کودک باید با مدرسه در مورد این مشکلات وارد گفتگو شود. مدرسه باید بلافاصله برنامه‌ای برای کودک طراحی کند تا او احساس امنیت کند: «اولین و مهم‌ترین مسئله که باید بر آن تمرکز کرد کودک و تجربه‌ای است که از سر می‌گذراند.»

بزرگ شدن به‌ندرت ساده و آسان است. کودکان و نوجوانان در حال یادگیری پیچ‌وخم‌های روابط اجتماعی هستند و در این مسیر گاهی صدمه می‌بینند و ناراحت می‌شوند.

ما به‌عنوان یک بزرگ‌سال می‌توانیم خیلی بهتر از این‌ها به کودکان یاد بدهیم. باید به آن‌ها یاد بدهیم برخی رفتارها تحت هیچ شرایطی پذیرفتنی نیستند. هیچ‌کس به‌جز کسی که قلدری کرده است قابل سرزنش و مقصر نیست. چنین آموزش‌هایی می‌تواند تأثیر فراوانی بر سلامتی و شادی نسل‌های آینده داشته باشد.

دیوید رابینسون نویسنده حوزه علم و دانش ساکن لندن است. تازه‌ترین کتاب او تأثیر توقع: چطور طرز تفکر شما می‌تواند زندگی‌تان را تغییر بدهد (انتشارات کانون گیت، هنری هولت) است.

بیشتر بخوانید:

از لیدی گاگا، شان مندز، و بلیک لایولی تا کرن السون، امینم، کیت میدلتون و مایک نیکولز، لیست افراد مشهوری که درباره تجربه‌شان از مورد قلدری قرار گرفتن در دوران تحصیل صحبت کرده‌اند از این هم طولانی‌تر است. همه آن‌ها از درد و رنج این تجربه در کودکی و تأثیری که بر آینده آن‌ها داشته است گفته‌اند.

دشمنان من در کودکی دو پسر به نام دانیل و از روستایی در یورکشر بودند. عادتشان بود ادای همه‌کارهای من را درمی‌آوردند و هر چه می‌گفتم مسخره ام می‌کردند. این کارشان تا جایی پیش رفت که جرات نمی‌کردم سر کلاس حرف بزنم.

شرمی برای چند دهه

هرکسی که در کودکی قربانی این رفتارها شده باشد می‌تواند حس شرمی که برای فرد ایجاد می‌شود را درک کند.

تأثیر چنین تجربه‌هایی به همین‌جا ختم نمی‌شود. آخرین تحقیقاتی که درباره مورد قلدری قرار گرفتن در کودکی انجام‌شده نشان می‌دهند تأثیر آن تا دهه‌ها همراه فرد می‌ماند و اثرات طولانی‌مدتی دارد که می‌تواند فرد را در بزرگ‌سالی مستعد ابتلا به بیماری‌های روانی و بدنی کند.

این نتایج تعداد زیادی از متخصصان تعلیم و تربیت را بر آن داشته تا در مورد دیدگاه خود نسبت قلدری تجدیدنظر کنند. دیدگاه رایجی که قلدری را صرفاً بخش جدایی‌ناپذیری از تجربه بزرگ شدن می‌داند اما حالا باید به سمت این پیش رفت که قلدری را نقض حقوق انسانی کودکان دانست.

لوییس آرسنئو، استاد روانشناسی رشد در کینگز کالج بریتانیا توضیح می‌دهد: «مردم تا مدت‌ها فکر می‌کردند قلدری رفتاری عادی است و حتی در بعضی موارد فوایدی هم دارد زیرا مواجه با آن شخصیت افراد را محکم می‌کند.»

«مدت‌ها طول کشید تا محققان بپذیرند قلدری رفتاری است که می‌تواند به‌شدت مضر باشد.»

از وقتی نگاه به قلدری تغییر کرد، بسیاری از محققان مشغول انجام برنامه‌ها و پروژه‌های مختلفی برای توقف قلدری شدند. بعضی از این برنامه‌ها، استراتژی‌های جدید و هیجان‌انگیزی برای ایجاد فضایی مهربان‌تر در مدارس به وجود آورده‌اند.

ذهن‌های ملتهب، بدن‌های ملتهب

شکی نیست که مورد قلدری قرار گرفتن می‌تواند خطر جدی برای سلامت روان کودکان در کوتاه‌مدت داشته باشد. از عوارض قابل وضوح آن بالا رفتن اضطراب، افسردگی و فکر و خیال‌های پارانوییدی است. بعضی از این علائم ممکن است به شکل طبیعی بعد از متوقف شدن قلدری از بین بروند اما بسیاری از قربانیان تا مدت‌ها در معرض آسیب‌ها و بیماریهای روان هستند.

اختلال هراس و خودکشی

طبق یکی از مقالاتی که در نشریه تخصصی روانشناسی هاروارد منتشرشده است زنی که در کودکی مورد قلدری قرارگرفته باشد، ۲۷ برابر بیشتر ممکن است در بزرگ‌سالی دچار اختلال هراس (پنیک) شود.

در میان مردان، تجربه قلدری می‌تواند ۱۸ برابر احتمال فکر کردن و یا اقدام به خودکشی را بالا ببرد. خانم آرسنئو می‌گوید: «این ارقام که مبنای محکمی دارند و با نمونه‌های تحقیقی مختلف بررسی‌شده‌اند، ارتباط قلدری با این عوارض را به‌خوبی نشان می‌دهند.» تجربه قلدری همچنین می‌تواند بر زندگی اجتماعی افراد تأثیر درازمدت داشته باشد. بسیار از قربانیان به‌سختی می‌توانند دوست پیدا کنند و احتمال برقراری رابطه طولانی‌مدت با شریک زندگی در آن‌ها کمتر است.

به‌سختی اعتماد کردن به مردم

مسئله دیگر قربانیان قلدری این است که آن‌ها به‌سختی می‌توانند به مردم و اطرافیان اعتماد کنند. خانم آرسنئو می‌گوید: «کودکانی که مورد قلدری قرارگرفته‌اند ممکن است روابط اجتماعی را تهدیدآمیز تعبیر کنند.»

قلدری می‌تواند بر بازده آموزشی و یادگیری کودکان و نیز جنبه‌های اقتصادی زندگی آن‌ها تأثیر منفی داشته باشد. قلدری می‌تواند باعث پایین آمدن نمره‌های دانش آموزان شود و همین می‌تواند امکان پیدا کردن شغل مناسب در آینده را تحت تأثیر قرار بدهد. به‌این‌ترتیب قربانیان ممکن است در آینده از جهت مالی در وضعیت متزلزلی پیدا کنند و در جوانی و میان‌سالی دچار مشکل بی‌کاری شوند.

افزایش التهاب

تحقیقات خانم آرسنئو نشان می‌دهد استرس ناشی از مواجه با قلدری می‌تواند تا دهه‌ها بعد تأثیرات بدنی روی فرد داشته باشد. با تحلیل داده‌های یک پروژه تحقیقی ۵۰ ساله، خانم آرسنئو به این نتیجه رسید که تجربه قلدری به‌طور پیاپی بین سن ۷ تا ۱۱ سالگی می‌تواند میزان التهاب بدن فرد در ۴۵ سالگی را به شکل واضحی بالا ببرد.

ارتباط بین قلدری و التهاب بعدازآنکه او تمام عوامل دیگر مؤثر در التهاب ازجمله رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی و سیگار کشیدن را هم موردبررسی قرارداد، همچنان بر جا بود.

این نکته بسیار مهمی است زیرا بالا بودن التهاب در بدن می‌تواند در سیستم ایمنی بدن اختلال ایجاد کند و بر میزان استهلاک اندام‌های مختلف بدن اثر بگذارد که خود می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌هایی چون دیابت و یا بیماری‌ها قلبی عروقی شود.

حاشیه امنیت

با در نظر گرفتن همه این داده‌های علمی به این نتیجه می‌رسیم که تلاش برای از بین بردن قلدری فقط از جنبه اخلاقی و برای از بین بردن رنج آنی کودکان بلکه برای آینده آن‌ها و سلامت عمومی هم مفید است.

وقتی من در سال‌های دهه ۹۰ و ۲۰۰۰ در بریتانیا به مدرسه می‌رفتم، هیچ برنامه مدونی برای کنترل مشکل قلدری در مدارس وجود نداشت.

معلم‌ها بعضی از رفتارهای آزاردهنده را در صورت مشاهده تنبیه می‌کردند. اما این خود دانش‌آموز بود که باید این رفتار را گزارش میداد و این یعنی بسیاری از موارد ندیده گرفته می‌شدند.

بعضی از معلم‌ها به شکل مستقیم با ندیده گرفتن قلدری در عمل آن‌ها را تأیید می‌کردند و بعضی از معلم‌ها که کم تعداد بودند اما رفتار مخربی داشتند، حتی از قلدرها جانب‌داری می‌کردند.

قلدری برای گروه‌های ال‌جی‌بی‌تی‌کیو

گاهی بعضی از قلدری‌ها بیشتر از بقیه تحمل می‌شوند. مخصوصاً وقتی با بعضی تعصب‌های اجتماعی هم‌خوان باشند. به‌عنوان‌مثال دریکی از تحقیق‌ها مشاهده شد بسیاری از کودکانی که مادر لزبین دارند، به خاطر ساختار خانواده‌شان که به نظر عده‌ای نامتعارف می‌آید، مورد قلدری قرار می‌گیرند. در این موارد حمایت خانواده می‌تواند تاثیر این قلدری‌ها را خنثی کند. اما درگذشته مدرسه‌ها معمولاً این نوع قلدری‌ها را ندیده می‌گرفتند..

برنامه ضدقلدری به شیوه شمال اروپا- شیوه اولوئوس

خوشبختانه درنتیجه تحقیقاتی که در این سال‌ها انجام‌شده است، بعضی‌ها از استراتژی‌های ضد قلدری مؤثر بوده‌اند و توانسته‌اند میزان قلدری را کم کنند.

برنامه ضد قلدری اولوئوس یکی از برنامه‌هایی است که به شکل گسترده مورد آزمایش قرارگرفته است. این برنامه را دن اولوئوس، روان‌شناس سوئدی- نروژی که به‌تازگی فوت کرده است طراحی کرده است. او بخش عمده سال‌های اولیه تحصیل دانشگاهی خود را صرف تحقیق قربانی شدن کودکان کرده بود.

این برنامه بر این ایده بناشده است که قلدری به این دلیل بروز می‌کنند که محیط و فرهنگ حاکم، قربانی شدن افراد را تحمل می‌کند و ندیده میگیرد. این روش سعی می‌کند تمام اکوسیستم مدرسه را در بربگیرد تا رفتارهای بد اساساً از اول شکل نگیرند.

مانند تمام روش‌های مداخله گرایانه، روش اولوئوس در قدم اول با پذیرفتن مشکل شروع می‌شود. به همین دلیل، مدارس باید قبل از هر چیز با یک نظرسنجی از دانش آموزان بپرسند چه تجربه‌هایی داشته‌اند. خانم سوزان لیمبر، استاد روانشناسی رشد در دانشگاه کلمسون کارولینای جنوبی می‌گوید: «اینکه بدانید در محیط مدرسه چه اتفاق‌هایی می‌افتد بسیار مهم است و برنامه کنترل قلدری شمارا به سمت درست هدایت میکند.»

انتظار رفتار قابل‌قبول

برنامه اولوئوس از مدرسه‌ها توقع دارد تعریف مشخصی از مقررات و رفتارهای قابل قبولی که از دانش آموزان انتظار دارند پیش رو بگذراند و مشخص کنند نقض این مقررات چه نتایجی خواهد داشت.

خانم لیمبر می‌گوید: «این تحریم‌ها نباید برای دانش آموزان غیرمنتظره باشند.» بزرگ‌سالان باید رفتاری مثبت داشته و مانند یک الگو باشند تا به‌این‌ترتیب بتوانند رفتار مناسب را ترغیب کنند و در برابر رفتار خشونت‌آمیز که به هر شکل کسی را قربانی می‌کند به‌هیچ‌وجه چشم‌پوشی نشان ندهند. آن‌ها همچنین باید در مورد مکان‌های خاصی از مدرسه که قلدری در آن‌ها اتفاق می‌افتند آگاهی داشته باشند و آن مکان‌ها را زیر نظر بگیرند.

خانم لیمبر می‌گوید: «لازم است همه بزرگ‌سالان مدرسه آموزش‌هایی در مورد قلدری دیده باشند. ازجمله کسانی که در بوفه مدرسه کار می‌کنند، رانندگان سرویس و دیگر متولی‌های مدرسه.»

جلساتی با حضور کودکان

در هر کلاس، دانش آموزان جلسه‌هایی تشکیل می‌دهند و درباره ویژگی‌های قلدری و راه‌هایی که می‌توان به دانش‌آموزانی که قربانی این رفتارها شده‌اند کمک کرد، صحبت می‌کنند.

هدف این است تا اطمینان حاصل شود فرهنگ ضد قلدری عمیقاً در محیط مدرسه جاافتاده است.

«موارد قلدری: ۲۰۰۰ مورد کمتر»

خانم لیمبراز برنامه الوئوس استفاده می‌کند. او این روش را در محیط‌های آموزشی مختلف مورد آزمایش قرار داده است ازجمله در بین ۲۰۰ مدرسه در ایالت پنسیلوانیا.

بررسی‌ آن‌ها نشان می‌دهد درنتیجه اجرای این برنامه ۲۰۰۰ مورد کمتر قلدری در این مدارس مشاهده‌شده است. نکته مهم دیگری که محققان متوجه شدند این بود که تصور کلی افراد در این مکان‌های آموزشی نسبت به قلدری تغییر کرد و نسبت به قربانیان مهربانی و توجه بیشتری ایجاد شد.

مطالعات خانم لیمبر تنها تحقیقی نیست که نشان می‌دهد استفاده از برنامه‌ها و روش‌های سیستماتیک ضد قلدری می‌تواند تأثیر مثبتی بر شرایط داشته باشد. یک تحلیل بسیار گسترده جدید که نتیجه ۶۹ مورد آزمایشی اجرای برنامه ضد قلدری را بررسی کرده است نشان می‌دهد استراتژی‌های ضد قلدری نه‌تنها تعداد قربانی‌ها را کم می‌کند بلکه سلامت روان عموم دانش آموزان را هم بهبود می‌بخشد.

به شکل جالبی، طول دوره زمانی اجرای برنامه ضد قلدری در موفقیت آمیز بودن آن چندان موثر دیده نشد. دیوید فراگوس از انستیتوی روانشناسی و سلامت روانی بیمارستان کلینیکوس در سنت کارلوس که یکی از نویسندگان اولیه این گزارش است، می‌گوید: «گاهی تنها یک برنامه چندهفته‌ای هم توانسته مفید و اثربخش باشد.»

باوجود مدارک و شواهد معتبر، این نوع برنامه‌ها جز سیستم آموزشی بسیاری از کشورها تعریف‌نشده‌اند. آقای فرگوس می‌گوید: «ما کاری که میدانیم می‌تواند مؤثر باشد را انجام نمی‌دهیم.»

صحبت کردن درباره مشکلات

قلدری با اجرای این برنامه‌ها در مدارس کاملاً از بین نخواهد رفت. خانم لیمبر می‌گوید والدین و مراقبان کودکان باید مواظب نشانه‌هایی که حاکی این مشکل‌اند باشند. او می‌گوید: «باید به شکل فعالی درباره این موضوع صحبت کنید. منتظر نمانید حتماً اتفاقی بیفتد تا درباره‌اش حرف بزنید. این موضوع می‌تواند جز صحبت‌های روزانه باشد. مانند وقتی‌که می‌خواهید از فرزندان بپرسید روزش در مدرسه چطور بوده است. مثلاً می‌توانید بگویید: دوستانت چطور هستند؟ مشکلی که با کسی نداری؟»

خانم لیمبر تأکید می‌کند والدین باید نگرانی‌های کودکان را جدی بگیرند. حتی اگر از دید یک بزرگ‌سال بی‌اهمیت و ساده به نظر می‌رسند. هم‌زمان باید ذهن خود را در برابر مسائل مختلف باز نگه‌دارند.

خانم لیمبر می‌گوید: «به صحبت کودکان با دقت گوش بدهید و در ضمن متوجه احساس‌هایی که در شما برمی‌انگیزد باشید.» پدر ، مادر و مراقب کودک نباید باعجله و بی‌فکر به کودک توصیه کند چطور مشکلش را حل کند چون چنین رفتاری به قربانی این حس را منتقل می‌کند که تقصیر خودش بوده که این مشکل برایش پیش‌آمده است.

در صورت نیاز و ضرورت، پدر و مادر و مراقب کودک باید با مدرسه در مورد این مشکلات وارد گفتگو شود. مدرسه باید بلافاصله برنامه‌ای برای کودک طراحی کند تا او احساس امنیت کند: «اولین و مهم‌ترین مسئله که باید بر آن تمرکز کرد کودک و تجربه‌ای است که از سر می‌گذراند.»

بزرگ شدن به‌ندرت ساده و آسان است. کودکان و نوجوانان در حال یادگیری پیچ‌وخم‌های روابط اجتماعی هستند و در این مسیر گاهی صدمه می‌بینند و ناراحت می‌شوند.

ما به‌عنوان یک بزرگ‌سال می‌توانیم خیلی بهتر از این‌ها به کودکان یاد بدهیم. باید به آن‌ها یاد بدهیم برخی رفتارها تحت هیچ شرایطی پذیرفتنی نیستند. هیچ‌کس به‌جز کسی که قلدری کرده است قابل سرزنش و مقصر نیست. چنین آموزش‌هایی می‌تواند تأثیر فراوانی بر سلامتی و شادی نسل‌های آینده داشته باشد.

دیوید رابینسون نویسنده حوزه علم و دانش ساکن لندن است. تازه‌ترین کتاب او تأثیر توقع: چطور طرز تفکر شما می‌تواند زندگی‌تان را تغییر بدهد (انتشارات کانون گیت، هنری هولت) است.

بیشتر بخوانید: