نفوذ ایران در حیاط خلوت‌های آمریکا این‌بار در آفریقا

 به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، ارزیابی فوق را روزنامه غربگرای کامرسانت چاپ روسیه منتشر کرده و نوشت: ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری ایران اخیرا از کنیا، اوگاندا و زیمبابوه دیدن کرد. این، اولین سفر رئیس‌جمهور ایران به کشور‌های قاره آفریقا طی ده سال گذشته بود. ایران که تحت تحریم‌های قتصادی قرار دارد، به دنبال تنوع بخشیدن به روابط برای غلبه بر انزوای دیپلماتیک و کاهش اثرات اقدامات محدود‌کننده است. بدین ترتیب، ایرانیان به نبرد آفریقا پیوستند که علاوه‌بر روسیه و چین، آمریکا و اسرائیل هم اکنون در آن شرکت دارند.

وزارت امور خارجه ایران با اعلام سفر رئیسی به آفریقا، «دیپلماسی اقتصادی» را هدف اصلی این مأموریت خواند. در ژوئن ۲۰۲۲ میلادی، رهبری سازمان توسعه تجارت ایران، هدف خود را برای افزایش تجارت با آفریقا به ۵ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ میلادی تعیین کرد که اکنون، حدود ۱.۲ میلیارد دلار است.

در شرایط اعمال تحریم غرب، توسعه روابط با سایر مناطق در اولویت ایران است. در همین ماه گذشته، رئیسی از آمریکای لاتین دیدن کرد و اکنون نوبت آفریقاست. از جمله این‌که نه فقط به دلیل چشم‌انداز اقتصادی، بلکه به عنوان یکی از پایگاه‌های استراتژیک رویارویی دو کشور – آمریکا و اسرائیل – مورد توجه تهران است. در تهران نیز به علاقه روسیه و چین به این منطقه توجه می‌شود، اما این‌جا صحبت از رقابت نیست.

رئیسی تصمیم گرفت، سفر خود را با سخت‌ترین کار آغاز کند؛ کنیا که نقش متحد کلیدی آمریکا در شرق آفریقا را ایفا می‌کند، با وجود این، از رئیس‌جمهوری ایران با استقبالی در سطح عالی تجلیل شد. پرزیدنت ویلیام روتو، ایران را «مرکز نوآوری جهان» خواند و بر «اهمیت استراتژیک» همکاری دوجانبه تاکید کرد. با توجه به روابط آمریکا و کنیا، روابط نایروبی با تهران در‌هاله‌ای از ابهام است. علاوه براین، شهروندان ایرانی به طور پیوسته، در کنیا به ظن جاسوسی و آماده سازی حملات تروریستی علیه شهروندان و مؤسسات اسرائیلی بازداشت می‌شوند. آقای رئیسی بر اقتصاد و تجارت متمرکز شد و وعده داد تا همکاری‌ها را ده برابر کند.

رئیسی در اوگاندا احساس اطمینان بیشتری می‌کرد. روابط میان کشور‌ها به تجارت محدود نمی‌شود و بر حوزه نظامی – فنی نیز تأثیر می‌گذارد. مواضع نزدیک و سیاسی. اگرچه، اوگاندا نیز متحد امنیتی آمریکا محسوب می‌شود، اما همواره از توسعه برنامه هسته‌ای ایران حمایت کرده است. یووری موسوینی در طول عمر خود سه بار موفق شد، از رهبران مختلف ایران پذیرایی کند. در عین حال، هیچ‌گاه همدردی خود را با تهران پنهان نکرد. بنابراین، در اوگاندا، رئیس‌جمهوری ایران می‌توانست، سخنرانی‌های معمول خود را انجام دهد. او از غرب انتقاد کرد و از قانون خشن اوگاندا که به گفته فعالان حقوق بشر، علیه اعضای جامعه دگرباشان جنسی از سال جاری اجرایی شده است، تمجید کرد (اوگاندا برای روابط همجنس‌گرایانه و گسترش عفونت اچ آی وی، مجازات شدیدی در نظر گرفته است). یووری موسوینی از سرمایه‌گذاران ایرانی دعوت کرده تا به ساخت پالایشگاه نفتی کمک کنند.

ایستگاه آخر، زیمبابوه بود که تحت تحریم‌های بریتانیا، اتحادیه اروپا و آمریکا نیز قرار دارد. این کشور به «منطقه آسایش» رئیس‌جمهور ایران تبدیل شده است. در آن‌جا از رئیس‌جمهوری ایران مانند خانواده استقبال شد. نمایندگان دو کشور مدت‌هاست که به عنوان یک جبهه متحد علیه سیاست تحریمی غرب عمل می‌کنند. در سال ۱۹۷۹، یک هیئت زیمبابوه برای تبریک پیروزی انقلاب اسلامی به مقامات جدید ایران به تهران آمد و در سال ۱۹۹۶، هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهوری وقت ایران حتی مهمان افتخاری عروسی رابرت موگابه، رئیس‌جمهوری وقت زیمبابوه شد. روابط ایران و زیمبابوه طیف وسیعی از زمینه‌ها را شامل می‌شود، از تامین تجهیزات کشاورزی و تخصیص بورسیه تحصیلی به دانشجویان زیمبابوه تا سرمایه‌گذاری در رسانه‌ها و مخابرات. در جریان سفر رئیس‌جمهوری ایران، طرفین ۱۲ توافق را امضا کردند.

نتایج سفر ابراهیم رئیسی به آفریقا در نگاه اول کم به نظر می‌رسد. اما، باید به یاد داشته باشیم که این اولین سفر یک نماینده ایرانی در این سطح به این منطقه طی ده سال گذشته است. از اوایل دهه ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۱۳، هر رئیس‌جمهور ایران حداقل دو بار در دوران ریاست جمهوری خود از کشور‌های آفریقایی دیدن کرد. فعالترین آنها، محمود احمدی‌نژاد بود که در مجموع ۲۳ سفر داشت. اما حسن روحانی یک تغییر جدی انجام داد. او روی مذاکره با کشور‌های غربی تمرکز کرد و در حقیقت، مسیر آفریقا را رها کرد. وزارت امور خارجه ایران در اکتبر ۲۰۲۰ میلادی استراتژی جدیدی را با هدف تقویت روابط تجاری و اقتصادی با آفریقا تدوین کرد. اما همه این‌ها در سطح لفاظی باقی ماند: حسن روحانی هرگز به این قاره سفر نکرد.

رقابت ایران و عربستان سعودی نیز بر پویایی روابط با آفریقا تأثیر منفی گذاشت. در سال ۲۰۱۶، تحت فشار ریاض، سه کشور شاخ آفریقا یعنی سودان، جیبوتی و سومالی که از شرکای تجاری مهم ایران محسوب می‌شدند، روابط خود را با جمهوری اسلامی قطع کردند. اکنون، در بحبوحه عادی سازی روابط عربستان سعودی و ایران و مذاکرات به بن بست رسیده توافق هسته‌ای، رئیسی قصد دارد، با ارائه استراتژی عمل گرایانه‌تری برای همکاری به کشور‌های آفریقایی، زمان از دست رفته را جبران کند. تا به امروز، نمایندگی‌های دیپلماتیک ایران فقط در ۲۱ کشور از ۵۴ کشور این قاره گشایش یافته است.