ریشه‌ اختلاف ایران و کویت؛ عربستان کجای ماجراست؟

میدان گازی آرش در سال ۱۳۴۶ توسط یک شرکت ژاپنی به نام AOC کشف شد. برآورد می‌شود این میدان ۲۲۰ میلیارد متر مکعب ذخایر گازی و ۳۱۰ میلیون بشکه نفت ذخایر نفتی داشته باشد اختلاف از آنجا پدید آمد که که ایران امتیاز دریایی را به شرکت نفت انگلیس و ایران واگذار کرد؛ در حالی که کویت این امتیاز را به شرکت رویال داچ شل داد. این دو امتیاز در بخش شمالی میدان همپوشانی دارند.

همین امر باعث اختلاف بین دو کشور گردید کویتی‌ها معتقدند که میدان گازی آرش که کویت آن را «الدرة» نامگذاری کرده متعلق به کویت است. وزارت نفت ایران هم معتقد است که این حوزه بخشی از فلات قاره ایران است و حداقل مشترک بین دو کشور است اما کویتی‌ها حوزه‌ی الدرة را کاملا متعلق به خود می‌دانند و حقی برای ایران قائل نیستند. وزارت نفت ایران در سال ۲۰۰۱ در بخشی از میدان گازی آرش که مدعی بود متعلق به ایران است؛ شروع به حفاری کرد. این مساله با اعتراض و واکنش کویتی‌ها روبرو شد.

در آن زمان من سفیر ایران در کویت بودم و خاطرم هست که روز عید نوروز من را به وزارت خارجه کویت احضار و اعتراض خود را به اقدامات ایران اعلام کردند. لذا پس از حفاری در یک فاز از این حوزه‌ی گازی با توجه به اختلافاتی که پیش آمده بود؛ابران کار حفاری را متوقف کرد. برای حل این اختلاف، جلسات متعددی بین هیات های کارشناسی دو کشور برگزار شد. از ایران هم هیئتی متشکل از تمامی دستگاه‌های ذیربط ازجمله وزارت نفت و سازمان جغرافیائی ارتش به ریاست مدیر کل وقت حقوقی به مذاکره پرداختند.

حداقل پنج دور مذاکره در تهران و کویت صورت گرفت اما از آنجا که مذاکرات حقوقی به ویژه در حوزه دریائی از پیچیدگی و ظرافت‌خاصی برخوردار است؛ معمولا بسیار طولانی خواهد بود و به سادگی به نتیجه نمی رسد. در سفر رسمی آقای دکتر کمال خرازی وزیر امورخارجه وقت به کویت مذاکراتی با شیخ صباح الاحمدالصباح وزیر خارجه وقت کویت صورت گرفت. شیخ صباح به عنوان یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های سیاسی کویت حدود چهل سال وزیر خارجه آن کشور بود و از زمان استقلال کویت تا زمانی که به عنوان امیرکویت برگزیده شد سکان سیاست خارجی کویت را در دست داشت و هیچ یک از مقامات عالی‌رتبه کویت از نظر شناخت مسائل جهانی و تدبیرحکمرانی داخلی با او برابری نمی کرد.

با توجه به طولانی بودن مذاکرات حقوقی از نظر سیاسی با یکدیگر توافق که درصدی از ذخایر میدان گازی آرش متعلق به ایران و درصدی هم متعلق به کویت باشد و در این مدت هیئت‌های حقوقی دو کشور مذاکرات حقوقی را پیش ببرند. از آنجا که کارشناسان هیئت کویتی این توافق سیاسی را نمی پذیرفتند و این توافق هم مکتوب نشده بود؛ در عمل کویتی‌ها از اجرای توافق وزرای خارجه دو کشور سرباز زدند و گره‌ی میدان گازی آرش همچنان ناگشوده باقی ماند.

از سوی دیگر کویتی ها اختلاف مرزی طولانی مدتی با عربستان سعودی داشتند که سالیان دراز مورد مناقشه دو کشور بود. دولت کویت تصمیم گرفت مشکلات مرزی خود با عربستان را به طور سیاسی حل و فصل کند. مرز آبی کویت با عربستان که در امتداد مرز خشگی در منطقه بیطرف قرار داشت دقیقا ازمیان جزیره کوچکی به نام «ام المرادم» عبور می‌کرد و نحوه اعمال حاکمیت بر آن مورد اختلاف دو کشور بود و مذاکرات حقوقی طولانی نیز راه به جایی نبرده بود لذا طرفین موافقت کردند که این جزیره و آبهای اقلیمی آن به کویت واگذار شود و در ازاء آن عربستان در سه حوزه‌ی نفتی الخفجی، الحوت و الدرة که ایران آنرا آرش مینامد به میزان پنجاه درصد شریک شود به این ترتیب کویت با یک تیر دو نشان را هدف گرفت از یکسو مساله‌ی مرزی خود با عربستان را حل و فصل نمود و از سوی دیگر عربستان را در مذاکرات مرزی با ایران با خود همراه کرد.

این موافقت‌نامه به طور رسمی در پارلمان کویت و مجلس مشورتی عربستان به تصویب رسید. جمهوری اسلامی ایران ایران در واکنش به این اقدام، حضور عربستان را در مذاکرات میدان گازی آرش نپذیرفت و تا کنون مذاکرات صرفا دو جانبه و بین ایران و کویت بوده است. در طول دو دهه گذشته عملا اقدامی از سوی ایران و کویت برای بهره برداری از این حوزه گازی صورت نگرفت تا اینکه در در مارس ۲۰۲۲ کویت و عربستان سعودی قراردادی را برای تقسیم منابع میدان گازی آرش امضا کردند که با اعتراض ایران روبرو گردید و وزیر نفت کشورمان اعلام کرد که این میدان مشترک بین ایران و کویت است و هرگونه اقدام برای بهره برداری از این حوزه گازی با اقدام متقابل ایران مواجه خواهد شد.

کویتی‌ها ادعا می‌کنند که ابتدا باید خط مرزی بین دو کشور ایران و کویت را مشخص کنیم تا مشخص شود این میدان گازی در کدام سو قرار دارد که البته مذاکرات حقوقی در این زمینه ممکن است سالیان طولانی به درازا بکشد همچنانکه تا کنون نیز به نتیجه نرسیده و کویت در حوزه خلیج فارس تنها کشوری است که مرز آبی آن با ایران تعیین نشده است.

اولین مساله‌ای که برای تعیین خط مرزی پیش می‌آید مبدا خط مرزی دو کشور است. در زمان رژیم گذشته ، محمدرضا شاه مبدا خط مرزی ایران را ساحل جزیره‌خارک تعیین نمود و این امر در مجلس شورای ملی نیز به تصویب رسید و احتمالا این امر مورد قبول دولت کویت نباشد.

لذا به نظر میرسد برای تعیین تکلیف وضعیت این حوزه نفتی و بهترین راه حل اینست که دو کشور به یک توافق سیاسی برسند و از مزایای بهره برداری از منبع عظیم گازی این میدان بهره مند شوند.

*سفیر پیشین ایران در کویت

۳۱۱۳۱۳