آیا مصریان باستان با خواهر و برادر و فرزندان خود ازدواج می‌کردند؟

سنت‌ ازدواج در جوامع مختلف از دیرباز متفاوت بوده است. پیوند‌های زناشویی در مصر نیز، که زمانی به اوج تمدن دنیای باستان رسیده بود، در گذر زمان تغییر و تحول یافته‌اند.

در این میان اغلب گفته می‌شود که در خاندان‌های پادشاهی مصر باستان فراعنه با خواهر و برادر و حتی گاه با فرزندان خود ازدواج می‌کردند. اما آیا این ادعا حقیقت دارد؟

پاسخ به این سوال مثبت است. مردم مصر باستان (چه از خاندان‌های پادشاهی و چه غیرپادشاهی) با بستگان نزدیک خود ازدواج می‌کردند، هرچند جزئیات این ازدواج‌ها بر اساس دوره‌های زمانی و طبقات اجتماعی مختلف متفاوت بوده است.

 برای مثال رامسس دوم با دخترش ازدواج کرد و کلئوپاترای هفتم با برادرش پیمان زناشویی بست. اما این ازدواج‌ها در خانواده‌های معمولی چقدر رایج بوده است؟

مطابق تواریخ نوشته شده، ازدواج میان خواهرها و برادرها در زمانی که رومیان سرزمین مصر را تحت کنترل داشتند (یعنی از سال ۳۰ قبل از میلاد تا ۳۹۵ پس از میلاد) اتفاقی رایج در میان جامعه مصریان محسوب می‌شده است. این در حالی است که این نوع تشکیل خانواده در دوره‌های زمانی قبل‌تر از این تاریخ امری نادر به حساب می‌آمده است.

در خاندان‌های پادشاهی مصر باستان، فراعنه گاهی اوقات با دختران خود و ملکه‌ها گاهی با برادران خود ازدواج می‌کردند؛ رویه‌ای که می‌تواند منعکس کننده نوعی اعتقادات مذهبی و آئینی باشد.

مارسلو کامپاگنو، محقق در دانشگاه بوئنوس آیرس، در این باره می‌گوید: «مسئله ارتباط جنسی میان محارم در مصر باستان باعث بحث‌های زیادی در میان پژوهشگران شده است.»

• راز دست‌های بریده کشف‌شده در قصر باستانی متعلق به ۳۵۰۰ سال پیش در مصر
• محتویات مرموز تابوت‌های مهر و موم شده مصری پس از ۲ هزار سال آشکار شد

از این دست ازدواج‌ها میان فراعنه و خواهرانشان می‌توان به زناشویی «سنوسرت یکم»، دومین پادشاه دودمان دوازدهم مصر (که از ۱۹۶۱ تا ۱۹۱۷ قبل از میلاد حکومت می‌کرد) با خواهرش «نفرو» اشاره کرد. 

«آمنهوتپ اول» (که از ۱۵۲۵ تا ۱۵۰۴ قبل از میلاد حکومت را در دست داشت) نیز با خواهرش «احموس-مریتامن» ازدواج کرد.

این در حالی است که مواردی از ازدواج فراعنه با دخترانشان نیز وجود دارد. «رامسس دوم» (که از ۱۲۷۹ تا ۱۲۱۳ قبل از میلاد بر مصر حکومت می‌کرد) یکی از دختران خود به نام «مریتامن» را به همسری گرفت.

در میان زنان مصری، «کلئوپاترای هفتم» (که سلطنتش از سال ۵۱ تا ۳۰ قبل از میلاد ادامه داشت) با برادرش «بطلمیوس چهاردهم» ازدواج کرد.

فرعون‌ها در مصر غالباً چندین زن داشتند و ازدواج‌هایشان با محارم نیز گاه فرزندانی برای آنها به همراه می‌آورد. نتایج یک تحقیق که پیشتر در نشریه علمی «جاما» منتشر شد نشان می‌داد ازدواج با محارم و به وجود آمدن فرزندانی از آنها در تشدید مشکلات پزشکی منجر به مرگ «توت عنخ آمون» نقش ایفا کرده است.

بسیاری از مصریان متعلق به خاندان پادشاهی برای تقلید از ازیریس و ایزیس، دو خدای مصری که خواهر و برادر بودند و فرزندی به نام حوروس داشتند، پیمان‌های زناشویی میان برادر و خواهر می‌بستند.

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

لئایر اولاباریا، استاد مصرشناسی در دانشگاه بیرمنگام بریتانیا، در این باره می‌گوید: «ازیریس یکی از مهم ترین خدایان در کیش مصر باستان بود و همسر او ایزیس بر اساس بعضی طالع‌شناسی‌های کیهانی این سرزمین در اصل خواهر او به حساب می‌آمد. بنابراین خانواده‌های سلطنتی برای تقلید از ازیریس و ایزیس و تداوم‌دار کردن نقش آنها به عنوان خدایان روی زمین، به ازدواج‌ با محارم دست می‌زدند.»

این در شرایطی است که کارشناسان تاریخی می‌گویند به نظر نمی‌رسد در میان مردم معمولی و افراد غیرسلطنتی، ازدواج میان خواهرها و برادرها تا پیش از زمان حکومت رومی‌ها رواج خاصی داشته باشد. اینکه چرا تعداد ازدواج‌های میان خواهرها و برادرها در دوران حکومت روم افزایش یافت اما موضوعی محل بحث است.

سابین هوبنر، استاد تمدن‌های باستانی در دانشگاه بازل در سوئیس، در کتاب خود «خانواده در مصر رومی» که توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ رسیده می‌نویسد که در بسیاری از ازدواج‌های این چنینی، داماد در واقع مردی غریبه بوده که پیش از ازدواج به پسر‌خواندگی خانواده درمی‌آمده است. در واقع فرزندخواندگی داماد، بهترین توضیح برای این است که چرا ازدواج برادر و خواهر در مصر روم به طور گسترده وجود داشته و جشن گرفته می‌شده است.

به گفته او والدین بدون پسر احتمالا به این ترتیب می‌خواستند که داماد به جای بیرون بردن دختر از خانواده، به خانه آنها نقل مکان کند. امری که برای ثبات مالی والدین در زمان پیری و از کار افتادگی بسیار مهم بوده است. شواهدی از رسم فرزندخواندگی رسمی داماد در سایر جوامع باستانی از جمله یونان نیز پیش از این به ثبت رسیده است.

این در حالی است که تعداد دیگری از مورخان می‌گویند این توضیح هرچند برای پاره‌ای از ازدواج‌ها صادق است، با این حال فرضیه پدیده فرزندخواندگی قابل تعمیم به همه موارد ازدواج میان خواهران و برادران نیست.

محققان می‌گویند توضیحات احتمالی دیگری نیز برای این کار وجود دارد. یکی از آنها این است که والدین ازدواج‌های خواهر و برادر را تشویق می‌کرده‌اند تا وقتی می‌میرند اموال و ثروت خانواده‌شان تقسیم نشود و از دست نرود. همچنین ممکن است این ازدواج‌ها به مثابه نشانگری هویتی در زمانه خود کارکرد داشته‌اند.