آبزی پروران؛ از ساحل رانده و در دریا مانده

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - علیرضا نوری کجوریان: صنعت آبزی پروی در مازندران و ایران به رغم آنکه سابقه‌ای نیم قرنی دارد اما همچنان نوپا و ناشناخته بوده و از ۱۲ سال پیش فعالیت‌های رسمی این بخش در دریا کلید خورده است.

به رغم داشتن نوار ساحلی بیش از ۴۰۰ کیلومتری، دست مازندران از دریا و داشته‌هایش کوتاه و اقتصاد دریامحور در این کرانه نیلگون، چندان عملیاتی نشده است.

سهم پایین سرانه مصرف ماهی در استان مازندران و ایران در حالی است که سهم استان در تولیدات ماهیان در قفس نیز چندان بالا نیست و با همه تلاش‌ها، سقف تولیدات استان به ۷۰۰ تن در سال نمی‌رسد.

خرد و کوچک بودن قفس‌های پرورش ماهی، افزایش هزینه‌های تولید، نبود پسکرانه و سایت‌های پشتیبان و مشکل بازار فروش موجب شده تا آبزی پروران مازندران بیش از هرزمان دیگری دلسرد و مأیوس باشند.

روند رو به رشد کاهش منابع آبی و خشکسالی‌ها و بروز پدیده تغییر اقلیم، ضرورت توجه به اقتصاد دریامحور و سرمایه گذاری در دریا را الزامی می‌سازد، از این رو توسعه صنعت آبزی پروری در دریا و ماهی‌های در قفس در تقویت اقتصاد جوامع محلی نقش بسزایی خواهد داشت.

فروش تولیدات مشکل اول آبزی پروران

«سید محسن رحمتی» فعال حوزه آبزی پروری که بیش از دو دهه در این بخش فعالیت می‌کند به چالش‌های فراروی این صنعت اشاره می‌کند. وی فروش تولیدات را اولین چالش فعالان صنعت آبزی پروری خواند و با اشاره به پایین بودن قیمت‌ها اظهار کرد: در حالی که تولیدکنندگان برای فروش تولیدات دارای مشکل هستند، اما شاهد آن هستیم که برخی افراد از جمله واسطه‌ها به راحتی در بازارها اقدام به فروش ماهی می‌کنند و نظارتی در این بخش وجود ندارد.

وی در گفتگو با خبرنگار مهر با عنوان اینکه انبوه مشکلات فعالان این حوزه را دلسرد کرده است، گفت: به برخی افراد غیربومی در ساحل زمین و پسکرانه داده شد که پس از سال‌ها اقدام به تفکیک و فروش کرده‌اند اما تولیدکنندگان بومی از داشتن زمین پشتیبان محروم هستند.

رحمتی با بیان اینکه نتوانستیم ۱۰۰ متر زمین به عنوان پشتیبان و پسکرانه تهیه کنیم، تولید ماهی در قفس را دارای شرایط خاصی دانست و گفت: متأسفانه حمایت‌های لازم از این بخش صورت نمی‌گیرد.

مسئولان حامی تولیدکننده باشند

این فعال حوزه آبزی پروری افزود: زمانی که ضعف‌ها و انتقادات را بیان می‌کنیم ما را تولید کننده نمی‌دانند در حالی که ما از سال ۸۲ کارمان تولید ماهی است و انتظار داریم مسئولان حامی تولید کننده و پاسخگو باشند و همچنین تسهیلات ارزان قیمت به آنها اعطا شود.

رحمتی درباره ضرورت تبلیغات و نهادینه سازی مصرف ماهی قزل‌آلا (سالمون) دریایی در جامعه، تصریح کرد: صدا و سیما اعلام آمادگی برای همکاری نمود اما به دلیل ممنوع بودن پرورش این نوع ماهی از نظر محیط زیست نمی‌توان به صورت علنی تبلیغات و بازاریابی کرد.

وی در پایان به بخش صادرات پرداخت و گفت: در این بخش می‌توانیم با بازار آسیای میانه از جمله روسیه همکاری خوبی داشته باشیم زیرا نیاز آنها حدود ۴۰۰ هزار تن است، اما کل ظرفیت تولید دریای خزر در سه استان در حال حاضر اگر به طور کامل حمایت شود کمتر از ۵ هزار تن است.

صنعت آبزی پروری در مازندران همچنان بر گونه قزل‌آلا متکی است و به دلیل شرایط مشکلات و شرایط جغرافیایی و اقلیمی، تولیدکنندگان برای پرورش گونه‌های دیگر دارای چالش‌هایی هستند.

پیشینه آبزی پروری در دریا و ماهی در قفس به سال ۱۳۴۸ در خلیج گرگان بر می‌گردد اما کارهای عملیاتی در این حوزه در شمال کشور از سال ۱۳۹۰ کلید خورد و طی یک دهه اخیر آبزی پروران بر اساس آزمون و خطا، تجربه‌هایی را در کسب کرده‌اند. در حال حاضر ظرفیت اسمی تولیدات در ایران ۱۶۰ هزار تن بوده و بخشی از این ظرفیت‌ها بدون استفاده مانده است.

گل پور مجری پرورش ماهیان در قفس در بابلسر، گفت: در حاشیه دریای خزر و در همسایگی ما روسیه سالانه به مقادیر زیادی واردات آبزی پروری نیازمند بوده و سهم ما از این بازار ناچیز است.

در حاشیه دریای خزر و در همسایگی ما روسیه سالانه ۳۰۰ هزار تومان نیاز به واردات آبزی پروری دارد و سهم ما از این بازار ناچیز است

وی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه میزان صادرات آبزیان سال گذشته به روسیه ناچیز بوده است، ظرفیت تولید قزل‌آلا در کشور را ۱۶۰ هزار تن به صورت اسمی ذکر کرد و گفت: این در حالی که نیمی از ظرفیت تولید غیرفعال است.

وی با بیان اینکه بازار داخلی ظرفیت و کشش لازم را برای رقابت ندارد و علاوه بر این سرمایه لازم را برای صادرات و تجارت نداریم، گفت: متأسفانه متولیان با این حال مردم و سرمایه‌گذاران را برای سرمایه‌گذاری در دریا هدایت می‌کنند.

این فعال حوزه آبزی پروری با عنوان اینکه حدود ۱۴ تا ۱۵ سال پرورش قزل‌آلا در قفس انجام می‌شود، گفت: برای پرورش دیگر گونه‌ها، مطالعات زیست محیطی در پهنه دریا انجام نشده و اعتباراتی نیز برای آن در نظر گرفته نشده است.

وی با بیان اینکه متأسفانه آبزی پروری در آب‌های لب شور و شور برای ما اهمیتی ندارد و به این حوزه توجه نشده است، گفت: به رغم همه مشکلات ۱۰ تا ۱۲ سال چراغ آبزی پروری در دریا را روشن نگه داشتیم در حالی که متولیان امر باید در این زمینه برنامه‌ریزی کنند.

گل پور با عنوان اینکه در مجموع ۵ تا ۶ ماه می‌توان در فعالیت آبزی پروری انجام داد، توسعه این فعالیت را نیازمند رفع موانع فراروی دانست و گفت: متأسفانه بیشتر قفس‌های دریایی ما کوچک و خرد است در حالی که در جهان، قفس‌های خرد جایگاهی ندارد و کمترین مزرعه در دنیا هزار تن ظرفیت دارد.

غفلت از زنجیره ارزش و فرآوری آبزیان

توجه به زنجیره ارزش و فرآوری آبزیان نیز در صنعت آبزی پروری و پرورش ماهیان در قفس مغفول مانده است و بررسی‌ها نشان می‌دهد، تولید در قفس در جهان به عنوان حلقه آخر زنجیره تولید محسوب می‌شود و قبل از آن و در ساحل زیرساخت‌های مورد نیاز تأمین و اجرا شده است.

«محمد وحید فارابی» عضو هیئت علمی پژوهشکده اکولوژی دریای خزر نیز با اشاره به اینکه ترک‌ها از جمله رقبای آبزی پروری ایران محسوب می‌شود، گفت: میزان تولید آنها در هر قطعه بالای ۳ کیلوگرم است اما این میزان در کشور ما پایین است.

وی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه تولید در قالب زنجیره ارزش معنا پیدا می‌کند، گفت: تولید باید بر اساس سفارش صورت گیرد و بدانیم که کالا برای چه کشوری و با چه سایزی و چه واحدی باید ارسال کنیم.

این محقق و استاد دانشگاه با عنوان اینکه دریای خزر فقیر از مواد غذایی است و اگر خشک شود وضعیت آن از دریاچه ارومیه بدتر خواهد بود و هیچ گیاهی ندارد، گفت: قفس‌ها باید از عمق ۲۵ متر به بالا مستقر شود زیرا در عمق‌های کم جلبک‌های رشته‌ای وجود دارد و از سوی دیگر ورود انواع فاضلاب‌های شهری و روستایی منجر به رشد این جلبک‌ها شده است.

رتبه اول پرورش ماهی در قفس مازندران

وی با بیان اینکه آبزی پروری دارای آلودگی کمی است، گفت: میزان آلودگی این رشته کمتر از دو درصد است و نسبت به دیگر فعالیت‌ها، پاک محسوب می‌شود.

در حال حاضر در ۳ هزار و ۸۰۰ واحد آبزی پروری در مازندران، حدود ۸ هزار نفر به صورت مستقیم و ۴۰ هزار نفر به صورت غیر مستقیم در این صنعت مشغول به تولید و فعالیت هستند. قاسم کریم زاده مدیرکل شیلات مازندران با اشاره به رتبه اول تولید آبزی پروری استان گفت: سالانه ۹۵ هزار تن محصول تولید می‌شود و در آبزیان دریایی نیز بین استان‌های شمالی رتبه اول را داریم.

وی در گفتگو با خبرنگار مهر به رتبه اول پرورش ماهی در قفس دریایی اشاره کرد و گفت: ظرفیت تولید استان حدود ۷۰۰ تن در سال است.

تولید آبزی پروری تا پایان دولت سیزدهم به ۴۰۰ هزار تن افزایش می‌یابد

رئیس سازمان شیلات ایران اوایل شهریور ماه در گفتگویی با تأکید بر توجه به زنجیره ارزش صنعت پرورش ماهی در قفس گفت: امید می‌رود با همت همه مسئولان، متخصصان، سرمایه‌گذاران بتوانیم آن تحولی که حداقل در پایان دولت سیزدهم تدوین شده محقق شود.

سید حسین حسینی از ایجاد ۷۵ هزار فرصت شغلی در طرح‌های پرورش آبزیان تا پایان دولت سیزدهم خبر داد و بیان کرد: بر اساس تعهد سازمان شیلات تا پایان دولت سیزدهم ۴۰۰ هزار تن به ظرفیت تولید آبزیان در کشور که بیشتر آن پرورشی است افزوده می‌شود.

معاون وزیر جهاد کشاورزی در ادامه گفت: طرح پرورش ماهی در دریا علاوه بر تولید و معیشت و اشتغال‌زایی سرآغاز افقی برای تأمین امنیت غذایی محسوب می‌شود.

رئیس سازمان شیلات ایران چالش بعدی در حوزه پرورش آبزیان را بازار آبزی مصرفی دانست و افزود: ارزان‌سازی، فرهنگ‌سازی و ظرفیت‌های صادراتی از محورهای مهم در این چالش است که در حوزه ارزان‌سازی برای فراهم کردن محصول با تنوع گونه‌ای اقدامات خوبی انجام شده است ولی کافی نیست.

معاون وزیر جهاد کشاورزی به دیپلماسی غذایی اشاره کرد و افزود: در حوزه صادرات، سندی بین وزارت جهاد کشاورزی و وزیر کشاورزی چین امضا شد و تفاهم‌نامه‌ای نیز با روسیه منعقد شده که پیش بینی می‌شود چالش بازار آبزیان تولیدی ایران تقریباً حل شده و عملاً مشکل محصولات آبزیان صادراتی وجود ندارد.

رئیس سازمان شیلات ایران با اشاره به پایداری محصول آبزیان در کشور خاطرنشان کرد: این مهم نشان از خوداتکایی و امنیت غذایی است و برای بومی سازی سازه‌ها اتفاق خوبی در کشور رخ داده و در این راستا ۸۵ درصد سازه‌های پرورش ماهی در قفس بومی شده است.

حسینی ادامه داد: الگوبرداری پرورش ماهی دریایی در ایران از کشور اروپایی نروژ است که با بومی منطقه سازگار نیست و در این راستا با کشور هندوستان که دارای ۲۶۰ هزار تن تولید ماهی پرورشی است با گونه بومی، ظرفیت‌های زیستی و تطبیق اقلیمی ما سازگاری دارد و وارد مذاکره شده‌ایم که بتوانیم انتقال تکنولوژی انجام دهیم.

وی بروزرسانی تکنولوژی پرورش ماهی دریایی را مورد اشاره قرار داد و تصریح کرد: این مهم به سبب فنی با شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری و دانشگاه‌ها در حال اجراست.

طرح پرورش ماهی در قفس در عمق ۵۰ متری دریای خزر است، اگرچه سابقه اجرای این طرح به حدود یک دهه بر می‌گردد اما بنا به دلایلی از جمله بی برنامگی و کم توجهی مسئولان و دستگاه‌های اجرایی در بهره وری از ظرفیت‌های این دریا در حوزه اقتصادی استان کمتر توجه شده بود و این پروژه در دولت سیزدهم مورد حمایت‌ها قرار گرفته است.