قصه جذاب، دلیل همکاری با «عشق کوفی» بود/ چالش صدا در آثار تاریخی

محمد شیوندی، صدابردار با سابقه سینما و تلویزیون، درباره تجربه حضور در «عشق کوفی» گفت: پیش از این با سعید سعدی، تهیه کننده «عشق کوفی» همکاری داشتم و همین زمینه‌ای شد تا بار دیگر پیشنهاد همکاری مطرح شود. شاید عمده‌ترین دلیل انتخاب من برای این مجموعه به دلیل سابقه کار تاریخی ام بوده است. برای خودم قصه زیبا و جذاب سریال و سوژه آن که درباره امام حسین (ع) است، ترغیب کننده بود. ضمن این که خیلی سال بود کار تاریخی انجام نداده بودم و تمایل داشتم در یک پروژه تاریخی دیگر حضور داشته باشم.

او با بیان این که علاوه بر فیلمنامه، دیگر اجزای «عشق کوفی» هم قابل دفاع است، افزود: به اعتقاد من بجز داستان، بازی خوب بازیگران را نباید نادیده گرفت. از قبل نسبت به تعدادی از بازیگران شناخت داشتم و می‌دانستم که واقعاً بازیگران خوبی هستند. بازیگران جدید هم بخوبی از پس کارشان برآمده اند.

شیوندی در خصوص سختی‌ها و چالش‌های صدابرداری به ویژه در کار‌های تاریخی توضیح داد: پس از چندین سال کار در این حرفه اگر بخواهیم از سختی‌های کار بگوییم شاید درست به نظر نرسد، چون الان دیگر ما سختی کار به لحاظ فنی و تکنیکی نداریم، اما سختی که معمولاً با کار‌های تاریخی این چنینی همراه هستند و تقریباً برای بیشتر صدابرداران ایجاد می‌شود؛ آمبیانس‌های مزاحم یا همان صدا‌های محیطی است که مربوط به زمان اکنون می‌شود. مثل صدای ترافیک و صدای بوق اتومبیل‌ها، صدای کارخانه و صدای موبایل. چراکه ما در گذشته این صدا‌ها را نداشتیم و اصولاً نباید در کار‌های تاریخی شنیده شود در نتیجه ما مجبوریم در حین کار این صدا‌ها را حذف کنیم. همین امر باعث می‌شود در زمان صدابرداری سر صحنه اذیت شویم. معمولا کار تاریخی باید کاملاً به دور از فضای شهری باشد، ولی متاسفانه اصولاً شهرک سینمایی ما در وسط شهر ساخته شده و مناسب چنین کار‌هایی نیست به خصوص که اخیراً شلوغ‌تر هم شده است و آنقدر در آن شهرک فشردگی لوکیشن چند فیلم و سریال وجود دارد و لوکیشن‌ها به هم نزدیک هستند که ما خیلی وقت‌ها مزاحمت‌هایی از دیگر پروژه‌ها داریم.

او ادامه داد: به عنوان نمونه همزمان با ما عوامل سریال «سلمان فارسی» مشغول فیلمبرداری بودند و دو لودر در فاصله ۱۰۰ متری گودبرداری می‌کردند. آن‌ها نیز زمانشان محدود بود و می‌بایست کارشان را به اتمام می‌رساندند؛ در مقابل ما هم نمی‌توانستیم ضبط کنیم. چنین سختی‌هایی معمولاً در کار‌های تاریخی وجود دارد که البته در فضا‌های داخلی این موارد کمتر است. ولی با توجه به اینکه بیشتر لوکیشن‌ها در سریال‌های تاریخی از جمله «عشق کوفی» خارجی هستند، بیشتر شاهد مشکلات ضبط در فضای بیرونی هستیم.

این صدابردار که همکاری با فیلم‌های «شیدا»، «آژانس شیشه ای» و «مومیایی سه» را در کارنامه دارد، همچنین اظهار داشت: کار‌های تاریخی نسبت به سایر کارها، صدابرداری و تصویربرداری مشکل‌تری دارند. علاوه بر صدا‌های اضافی محیطی و آمبیانس‌ها، صدا‌هایی مثل صدای اسب، شتر و مانند آن در این کار‌ها وجود دارد و گاه وقتی همزمان در حال ضبط دیالوگ بازیگران هستیم صدای حیوانات نیز شنیده می‌شود. یا مثلاً در سکانس‌های طولانی که ما به عنوان صدابردار دور دوربین می‌چرخیم در مسافت ۳۰۰- ۴۰۰ متری همزمان بوم من نیز می‌چرخد و بایست مراقب باشیم که حرکت خودمان و بوم من در دستمان مزاحم بازیگر و تصویربردار نشود یا آن شتر‌ها و اسب‌ها مزاحم ما نشوند و به ما برخورد نکنند.

او ادامه داد: در کار‌های شلوغ مثل «عشق کوفی» وقتی حیوانات هم حضور دارند صدابرداری کار سختی است برعکس در کار‌های آپارتمانی که در فضا‌های داخلی است و فقط بازیگر در آن حضور دارد، چون صدا در محیط بسته ضبط می‌شود این سختی‌ها مشهود نیست. در «عشق کوفی» در حجره اوحد که صدای حیوانات شنیده می‌شد بعضی اوقات مجبور می‌شدیم مسئول حیوانات را کنارشان نگه داریم تا سر و صدای آن‌ها را کنترل کند؛ ولی با این احوال برخی اوقات صدا‌های اضافی محیطی غیر قابل کنترل می‌شد و خود کارگردان ضبط را متوقف می‌کرد. با توجه به اینکه هر آنچه در یک سریال دیده می‌شود داخل کادر تلویزیون است، ولی همواره اتفاقاتی خارج از این کادر رخ می‌دهد و صدا بردار باید همزمان به تصویربردار، بازیگر، عناصر صحنه و حتی خارج از صحنه توجه داشته باشد، تاجایی که حتی سایه میکروفون و بوم صدا در کادر دیده نشود.

وی در پاسخ به اینکه آیا در «عشق کوفی» به خاطر وجود مواردی در صدابرداری، مثل صدا‌های مزاحم محیطی فیلمبرداری به تعویق افتاد، گفت: معمولاً این اتفاق نمی‌افتد یا حداقل شخص من نمی‌گذارم چیزی مانع ضبط شود و شاید همین مسئله یکی از دلایل مهمی است که باعث می‌شود توسط تهیه کننده‌ها برای پروژه‌ها انتخاب شوم. مثل آقای سعدی و شناختی که او نسبت به کار من دارد. من خیلی سعی کردم در این گونه موارد در کار وقفه ایجاد نشود، چون چاره‌ای هم نیست و ما مجبوریم تحت هر شرایطی صدا را ضبط کنیم. چرا که فرصت متوقف کردن کار را نداریم یا اینکه بخواهیم صبر کنیم تا صدای مزاحم محیطی حذف شود. معمولا تا جای ممکن سعی می‌کنیم خودمان حلش کنیم تا ضبط کار متوقف نشود و تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است.

شیوندی به خاطرات خود در «عشق کوفی» اشاره و بیان کرد: خاطره در این قبیل کار‌ها زیاد است، هم خاطرات خوب و هم اتفاقاتی که ممکن است سر صحنه رخ دهد. در نخستین قسمت، پای اسب نقش اول سریال یعنی هلال با بازی سعید شریف، شکست و از دور خارج شد. یا صحنه‌ای که در آبادان ضبط می‌کردیم، پای اسب چرخید و به صورت بدل کار خورد طوری که بینی او شکست و او را به تهران منتقل کردند و مدتی درگیر بیمارستان و درمان بود که معمولا در سریال‌های تاریخی چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد.

محمد شیوندی در جواب این که آیا در مبحث صدابرداری امروزه امکانات ما با سینمای دنیا برابری می‌کند ابراز کرد: بیشتر همکاران صدابردار امکانات به روز دارند البته این تجهیزات خیلی گران به دست ما می‌رسند. با توجه به دستمزد‌هایی که برای صدابرداردر نظر گرفته می‌شود، دست همکاران برای تهیه امکانات صدابرداری روز دنیا بسته است، ولی در آن حد هم نیست که بگوییم با ما با دستگاه‌ها و امکانات خارج از رده کار می‌کنیم و معمولاً صدابرداران، امکانات شخصی که خودشان تهیه کرده اند را دارند. ضمن اینکه هزینه ابزار صدابرداری به نسبت ابزار فیلمبرداری مناسب‌تر است و غیر منطقی گران نیست. در حال حاضر صدا‌ها به شکل دجیتال ضبط و پخش می‌شوند، ولی در گذشته صدا‌ها به شکل آنالوگ ضبط می‌شد و همین موجب می‌شد که صدا‌ها طبیعی‌تر شنیده شود زمانی صدا‌ها با دستگاه ناگرا یا ریل ضبط می‌شد و خود من هم یک فیلم سینمایی با همین دستگاه ناگرا ضبط کرده‌ام که صدا‌ها به وسیله آن، بهتر شنیده می‌شود. امروزه از این دستگاه‌ها نیست و صدابرداری به صورت دیجیتال انجام می‌شود که صدا‌ها با آن‌ها طبیعی نیستند، چون برخی فرکانس‌ها در ضبط دیجیتال شنیده نمی‌شوند یا جنس صدای واقعی ندارند.

صدابردار «بانوی عمارت»، «سه دونگ سه دونگ» و «بچه مهندس ۴» درباره دیگر چالش‌های این حرفه اشاره کرد و گفت: با توجه به تصاویر همزمان که از دو دوربین ضبط می‌شود که یکی نمای نزدیک و دیگری نمای دور را ثبت می‌کند در نتیجه استفاده از گان یا بوم من در نما‌های دور امکان‌پذیر نیست و صدا‌ها را باید با هاش اف یا میکروفن یقه‌ای ضبط کنیم. اما نوع لباس بازیگران بخصوص در سریال‌های تاریخی به گونه‌ایست که برروی جنس صدا و لول صدا تأثیر می‌گذارد و ما مجبور می‌شویم از میکروفون گردنی استفاده کنیم که آن هم مطلوب نیست. خود من روی این موارد وسواس دارم، ابزاری را امتحان کرده ام تا به مطلوب‌ترین صدا برسم و با همه سختی‌ها هر طوری شده جای میکروفونم را پیدا می‌کنم تا صدا خراب نشود؛ اما این مشکلات همواره وجود دارد.

 شیوندی در این راستا افزود: قوانین صدا برداری در ایران چندان رعایت نمی‌شود. چیزی که در تمام دنیا رایج است این است که وقتی صدای بازیگر به هر دلیلی سر صحنه مطلوب نیست، بازیگر موظف است دیالوگ‌های آن قسمت را دوباره در استودیو دوبله کند. حال اگر در پروژه‌های ایرانی، چنین اتفاقی بیفتد بازیگران طوری برخورد می‌کنند که گویی صدابردار کارش را درست انجام نداده و باعث بروز چنین اشکالی شده است در صورتی که به دلیل محدودیت‌های سر صحنه، صدابردار نمی‌تواند کار خاصی انجام دهد و دستش بسته است یا در جایی آنقدر آمبیانسی مثل صدای اتوبان بالا است و، چون بازیگر بازی حسی دارد و امکان ادای دیالوگ با صدای بلند را ندارد، چراکه بازی و دیالوگ او غیر منطقی می‌شود، می‌بایست دیالوگ‌ها در دوبله، مجدد ضبط شود که معمولاً در ایران یاانجام نمی‌شود یا انجام آن با کلی حرف و حدیث همراه است.

این صدابردار باسابقه که ۳۱ سال تجربه کار در سینما و تلویزیون را دارد، خاطر نشان کرد: ۱۵ -۲۰ سال پیش صدابرداری مانند امروز نبود و ارزش خاصی برای صدا قائل نمی‌شدند چرا که شناختی از صدا نداشتند و فقط تصویر خوب برای فیلمساز‌ها مهم بود. اما الان خیلی بهتر شده و در صدابرداری بحث‌های ما صدابرداران با کارگردان‌ها کمتر شده و در مجموع گروه تولید به صدابرداری سر صحنه ارزش خاصی قائل هستند. در عشق کوفی خوشبختانه آقای آخوندپور با صدابرداری آشنا بود و با ما همکاری می‌کرد، اما خیلی از کارگردان‌ها با سختی‌های صدابرداری صحنه آشنا نیستند و به نکاتی مثل وجود صدا‌های اضافی در صحنه اهمیت نمی‌دهند که باید کات بدهند وسکانس دوباره تکرار شود. اصولاً برای خیلی از کارگردان‌ها صدا‌های اضافی معنا نداشته و توقع اینکه خود صدابردار کات بدهد و ضبط سکانس، مجدد انجام شود هم نیست.

شیوندی در پایان گفت: یکی از سختی‌های صدابرداری این است که در کوتاه‌ترین زمان بهترین صدا را ضبط و ثبت کند در صورتی که در سایر بخش‌های سینما مثل نورپردازی کاملا عوامل فرصت تست و اجرای کار دارند. صدابردار تنها بعد از برداشت و ضبط صدا خواهد دانست که صدای آن برداشت مطلوب است یا نه. اما معمولا وقتی برای چک کردن صدا برای صدابردار قائل نمی‌شوند و، چون کل گروه چند ساعت منتظر گریم، صحنه، نور ومانند آن بوده‌اند توقع دارند که صدابردار با همان برداشت اول سریع صدا‌ها را ضبط کند و این باری بزرگ بر دوش صدابردار‌ها است. همه عوامل توقع دارند که صدابردار برای همه صدا‌های اضافی که شنیده می‌شود، راه حلی بیابد تا جایی که فضا به گونه‌ای پیش می‌رود تا صدابردار باالاجبار در آخرین برداشت، صدا برداری کند. حال اگر به خواست کارگردان، قرار باشد صدا‌های اضافی این صحنه به وسیله نرم‌افزار‌هایی در صداگذاری حذف شود؛ معمولاً جنس صدای بازیگر توسط همین نرم افزار‌ها تغییر می‌کند که متاسفانه در سینمای ایران به این موارد کمتر توجه می‌شود.

«عشق کوفی» به کارگردانی حسن آخوندپور، محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که روایتگر یک عشق در سال ۶۱ هجری قمری است که به اتفاقات کوفه و کربلا پیوند می‌خورد. لعیا زنگنه، نادر سلیمانی، سعید شریف، شبنم قربانی، حسین سلیمانی، نادر فلاح، سوگل طهماسبی، مریم کاویانی، مهسا مهجور، محمد اشکان فر، مژگان اخلاقی، جمال الدین بیات، معصومه زینتی صافی، احسان محسنی کیاسری، عمار تفتی، سید جواد هاشمی، ثریا قاسمی بازیگران اصلی این سریال هستند.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری رادیو تلویزیون