جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۳ به یون فوسه، نمایش‌نامه‌نویس نروژی رسید

آکادمی علوم سوئد در استکهلم، پنج‌شنبه ۱۳ مهر / ۵ اکتبر اعلام کرد که یون فوسه، نمایش‌نامه‌نویس و نویسنده اهل نروژ برنده جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۲۳ شد.

در بیانیه آکادمی آمده است که نویسنده نروژی این جایزه را برای نمایش‌نامه‌های بدیع خود دریافت کرده که «صدایی به ناگفتنی‌ها می‌دهد».

یون فوسه ۶۴ ساله یکی از نمایش‌نامه‌نویسانی است که آثار او در کشورش به شمار زیاد اجرا شده است. او حدود ۴۰ نمایش‌نامه و همچنین رمان، داستان کوتاه، کتاب کودک، شعر و مقاله نوشته است.

بیانیه آکادمی افزوده است که فوسه موقعیت‌های روزمره‌ای را به تصویر می‌کشد که ما آن‌ها در زندگی خود تجربه کرده‌ایم. او در آثارش از استفاده بیش از حد از زبان پرهیز می‌کند و نمایش‌نامه‌های او قوی‌ترین احساس‌های انسانی همچون ترس و ناتوانی را با ساده‌ترین کلمات بیان می‌کنند.

توانایی فوسه در به تصویر کشیدن سرگردانی انسان و نشان دادن آن است که چگونه این سرگردانی را می‌توان به تجربه‌ای ژرف‌تر تبدیل کرد.

یون فوسه همچنین زبان و فرم روایی ویژه‌ای دارد و از شیوه‌ای شاعرانه در نمایش‌نامه‌هایش بهره می‌برد. او کلمات را پلکانی و متقاطع شبیه آن‌چه در شعر نو برای ما آشناست می‌نویسد.

همین ویژگی‌ها یون فوسه را به یکی از نمایش‌نامه‌نویسان برجسته نروژ و یکی از مهم‌ترین نمایش‌نامه‌نویسان زنده دنیا تبدیل کرده است.

یون فوسه در واکنش به دریافت جایزه نوبل گفت: «من این جایزه را جایزه به ادبیاتی می‌دانم که در درجه نخست بدون هیچ ملاحظه دیگری می‌خواهد ادبیات باشد.»

یون فوسه در سال ۱۹۵۹ در شهر هوگسوند نروژ به دنیا آمده و در ساحل غربی نروژ بزرگ شده است. فوسه که او را کم‌حرف توصیف می‌کنند، از طریق موسیقی وارد ادبیات شد، اشعاری برای موسیقی پاپ و راک نوشت و در سن ۱۶ سالگی نخستین داستان‌های کوتاه و شعرهایش را منتشر کرد. در بِرگن، دومین شهر بزرگ نروژ، ادبیات، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی خواند و سپس به‌عنوان مدرس در آکادمی نویسندگی خلاق در هوردالند مشغول به کار شد.

فوسه که معرف پست‌مدرنیسم در کشورش است، در سال ۱۹۸۳ با رمان «قرمز، سیاه» نویسندگی را آغاز کرد. این رمان داستان مرد جوانی را روایت می‌کند که از خانه والدینش می‌گریزد و می‌خواهد جان خود را بگیرد. او در سال ۲۰۱۵ جایزه ادبی شورای نوردیک، معتبرترین جایزه ادبی اسکاندیناوی را برای اثر «سه گانه» (تریلوژی) خود به‌دست آورد.

در ایران محمد حامد، مترجم آثار نمایشی چندین نمایش‌نامه یون فوسه را ترجمه کرده است، از جمله «دختر با بارانی زرد»، «نوازنده و عصر»، «دخترک روی مبل و زمستان»، «سگ‌های مرده و صورت‌های مرگ»، «شب آوازهایش را می‌خواند»، «کسی می‌آید»، «آلیس کنار آتش»، «و هرگز جدا نمی‌شویم»، «زیبا و رؤیای پاییز»، «بچه و یک روز تابستانی»، «بنفش و ساکالا و آزادی»، «سایه‌ها و بیدار خواب و آن جا».

همچنین رمان «آلیس پای آتش» یا «آلیس کنار آتش» با ترجمه‌هایی از حسام امامی (نشر چشمه) و الهه ارومیه (انتشارات هنر پارینه)، و «کسی می‌آید» ترجمه تینوش نظم‌جو (نشر نی) در ایران منتشر شده‌اند.

یون فوسه چهارمین نروژی برنده جایزه نوبل ادبیات است. پیش از او، یورنستیرنه بیورنسون در سال ۱۹۰۳، کنوت هامسون در سال ۱۹۲۰ و سیگرید اوندست در سال ۱۹۲۸ این جایزه را دریافت کرده بودند.

قبل از اهدای جایزه نوبل ادبیات امسال رسانه‌های معتبر جهان از کان ژائو، نویسنده چینی،‌ هاروکی موراکامی، نویسنده ژاپنی و مارگارت اتوود، نویسنده کانادایی به‌عنوان نویسندگانی نام برده بودند که بیشترین بخت دریافت جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۳ را دارند.

جایزه نوبل ادبیات سال گذشته به آنی ارنو،  نویسنده فرانسوی تعلق گرفت که بیشتر آثار او در سبک خودزندگی‌نامه‌اند.

جایزه نوبل ادبیات معتبرترین جایزه ادبی جهان محسوب می‌شود. این جایزه از سال ۱۹۰۱ اعطا می‌شود. امسال این جایزه به ۱۱ میلیون کرون سوئدی (حدود ۹۵۰ هزار یورو) افزایش یافت که این یک میلیون کرون بیشتر از سال گذشته است.