از روایت شهدا تا بازنمایی تاریخ

به ویژه دوست داریم مواجهه فیلمسازان را با دو چالش ملی و بین‌المللی بحران آب و مسأله جمعیت ببینیم که از تاکیدات و اولویت‌های این دوره است. به‌جز این‌ جایزه شهید آوینی هم چشم انتظار مستندهای قابلی با موضوع مقاومت، دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و مطالبه‌گری و روشنگری است. پرتره‌هایی از چهره‌های علمی، ادبی، سیاسی و هنری هم به سیاق هر سال در راه جشنواره امسال هستند و می‌توانند با روایتهایی جذاب و غافلگیرانه همراه باشند.  با این که هنوز اسامی فیلم‌های نهایی بخش ملی هفدهمین جشنواره سینماحقیقت اعلام نشده است اما با رصد اخبار این چند ماه اخیر می‌توان بعضی از گزینه‌های جدی حضور در این رویداد را پیش‌بینی و معرفی کرد. آثاری که باتوجه به احوالات‌شان امیدوارکننده و دغدغه‌مند به نظر می‌رسد و موضوعات مختلف انقلابی، زنان، خانواده، چالش‌های جمعیتی و زیست محیطی و انبوهی دیگر از مسائل را شامل می‌شود.
     
روایت‌هایی از شهدا
مستند زندگی شهید مطهری به تهیه‌کنندگی پرویز فارسیجانی و تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی که به بررسی شخصیت شهید مطهری از تولد تا شهادت می‌پردازد، از جمله آثاری است که احتمالا در هفدهمین جشنواره سینماحقیقت شاهد رونمایی از آن خواهیم بود. فارسیجانی پیشتر در گفت‌و‌گویی کوتاه اظهارامیدواری کرد که در ادامه بتواند با مشارکت مالی تلویزیون یا نهادهای دیگر سریال تلویزیونی زندگی شهید مطهری را هم در قالب هشت تا ۱۰ قسمت تولید کند.
«خیابانی در مسیر آزادی» به کارگردانی امیرحسین خلیل‌زاده و تهیه‌کنندگی سعید الهی و محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج. به زندگی سیاسی شهید شیخ محمد خیابانی می‌پردازد، به «خیابانی در مسیر آزادی» تغییر نام داد. این فیلم ضمن اشاراتی به زندگی شخصی شیخ شهید، بر رویکرد سیاسی محمد خیابانی که همزمان با دوره مشروطه، برای برقراری عدالت و رهایی کشور از دست استعمارگران، تلاش بسیار کرد و سرانجام در این مسیر به شهادت رسید، تمرکز دارد.
شهید علی چیت‌سازیان ملقب به «عقرب زرد» با این‌که ۱۷سال بیشتر نداشت، درعملیات مسلم بن عقیل ۱۴۰ نفر از نیروهای بعثی را که به اسارت در آمده بودند از داخل خاک عراق به پشت جبهه انتقال داد و شهامت و شجاعت خود را اثبات کرد. مستند «عقرب زرد» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی علی الفت، روایتی از این شهید محبوب و ماندگار همدان دارد. این مستند متمرکز بر وقایع سال ۶۳ و مقطعی است که شهید چیت‌سازیان از اطلاعات عملیات برکنار می‌شود و ما شاهد تقابل دو دیدگاه در تیپ و یگان واحد اطلاعات عملیات هستیم.«بی‌قرار» شرح زندگانی و شکل‌گیری شخصیت عارفانه شهید محمد‌حسین یوسف‌الهی و حضور ایشان در واحد اطلاعات عملیات و شهادت در جریان دفاع‌مقدس است. در این مستند منش این شهید از زبان سردار شهید قاسم سلیمانی و همرزمان دیگرش ثبت شده است. این مستند را محمدعلی فارسی، کارگردان نام‌آشنای عرصه مستند ساخته و با توجه به کارنامه فیلمساز از حالا می‌توان کنجکاو تماشای آن بود. 
     
مستندهای محیط‌زیستی
مستند «داستان سنجاقک» ساخته محمد پسران‌رزاق از‌جمله آثاری است که نگاه تاکیدی هفدهمین جشنواره سینماحقیقت را دنبال می‌کند و به بحران خشکسالی در منطقه سیستان و مشکلاتی که گریبانگیر مردم آن منطقه شده، می‌پردازد. تهیه‌کنندگی این اثر را سیدمحسن طباطبایی‌پور، تصویربرداری آن را امین‌ جعفری و صدابرداری آن را مهران ثابتی‌فر برعهده داشتند. تدوین مستند را هم بابک بهداد انجام داده است.
«آخرین کوسه نهنگ» به نویسندگی و کارگردانی رامتین بالف از‌جمله مستندهایی است که شش سال فیلمبرداری آن زمان برده و طبق شنیده‌ها، روایتی متفاوت و شاعرانه از زندگی آبزیان در دریا و آلودگی‌های محیط‌زیستی است. فیلمبرداری این مستند در خلیج‌فارس و جزایر بوشهر انجام شده است. بالف ساخت مستندهای رودخانه‌های لیان، روی پوست نهنگ، نای بست، فراموش‌خانه و قطرات بلورین را در کارنامه دارد.«عملیات پلنگ» به کارگردانی مشترک فتح‌ا... امیری (از بهترین مستندسازان عرصه محیط‌زیست و حیات‌وحش) و نیما عسگری، درباره پایان‌نامه دکترای آقای فرهادی‌نیا است که در دانشگاه آکسفورد درس می‌خواند. در این مستند شاهد زنده‌گیری پلنگ‌ها در پارک ملی برای کارهای تحقیقاتی هستیم.«منطقه ممنوعه» به کارگردانی احمد آزاد روایتی در جهت آگاهی و جلوگیری از تخریب بیشتر محیط‌زیست است. 
«خاطرات شکارچی» ساخته احمد ظریف‌رفتار درباره یک زوج است که در گذشته، حیوانات وحشی را شکار می‌کردند و این کار برای‌شان سرگرمی به حساب می‌‌آمد اما بعد از مدتی متحول می‌شوند و شکار را کنار می‌گذارند و به حمایت از حیوانات وحشی می‌پردازند. در همین راستا آنها مبلغی فراهم می‌‌کنند و در جایی خارج از نیشابور پارک‌وحش تاسیس می‌کنند و گونه‌های مختلف حیوانات وحشی را در آنجا نگهداری می‌کنند تا این حیوانات به دور از خطر انقراض باشند.محسن آقایی هم احتمالا با مستندی با موضوع آب، وضعیت جمعیت و شهرسازی در جشنواره امسال سینماحقیقت حاضر باشد. 
امیر آقاعبداللهی که فیلم تحسین‌شده «کشیم عاشق» را در کارنامه دارد، باز هم با اثری محیط‌زیستی این بار در زمینه بحران آب در جشنواره سینماحقیقت حاضر خواهد بود. «شمال از آسمان» به کارگردانی فرشاد افشین‌پور روایتی درباره حدود ۲۵ گونه جانوری در شمال کشور است. گونه‌هایی خاص و نادر که تا قبل از اثر، تصاویر خاص یا قابل‌توجهی از آنها وجود نداشته است و برای اولین‌بار ارائه می‌شود.
     
پرتره‌هایی از بزرگان
زنده‌یاد سید‌حسن حسینی، شاعر، منتقد ادبی، مترجم، نویسنده و پژوهشگر ملقب به سیدالشعرای شعر انقلاب و برگزیده اولین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش آیینی، سوژه مستند «مشت در نمای درشت» به کارگردانی محمدصالح حجت‌الاسلامی است. فیلمساز که پیشتر در مستند «هنرمند واحد ۵» سراغ روایت زنده‌یاد حبیب‌ا... صادقی، هنرمند نقاش رفته بود، این بار ابعاد هنری و فعالیت‌های سیدحسن حسینی را در مصاحبه با افرادی چون اسماعیل امینی، پرویز بیگی‌حبیب‌آبادی، مرتضی سرهنگی، هادی سعیدی‌کیاسری، شهرام گیل‌آبادی، جواد محقق و یوسفعلی میرشکاک بررسی کرده است.پروفسور رشید بن عیسی، پژوهشگر الجزایری ساکن فرانسه از عشاق انقلاب اسلامی و حضرت امام‌(ره) است. و در دوره حضور ایشان در نوفل لوشاتو هر هفته به دیدار امام(ره) می‌رفت. رشید بن عیسی یکی از بنیانگذاران کنفرانس اندیشه اسلامی در دهه ۶۰ میلادی است. عبدالرضا نعمت‌اللهی مستندسازی که دو فیلم قبلی‌اش پرتره‌هایی درباره علی صفایی‌حائری (برای پس از مرگم) و حاج مهدی عراقی (مهدی عراقی را بکش) با تحسین مخاطبان دوره‌های قبلی سینماحقیقت روبه‌رو شد، در مستندی با عنوان «پیش از آن‌که فراموش کنم» سراغ روایت زندگی رشید بن عیسی رفته است. مستندی که محصول مرکز فرهنگی ایران در پاریس و در سه کشور فرانسه، آلمان و ایران تصویربرداری شده است. تولید این مستند اسفند سال گذشته آغاز شد و این روزها مراحل پس از تولید را سپری می‌کند. «راز عیسی» به کارگردانی آبتین شمیلی، مستندی درباره عیسی بهادری، طراح بزرگ فرش، نگارگر، نقاش و یکی از بزرگ‌ترین احیاکنندگان هنرهای سنتی ایران در دوره معاصر بود. نکته جالب این‌که ایده اولیه ساخت این فیلم را استاد محمود فرشچیان به فیلمساز می‌دهد و زمانی که شمیلی، مشغول ساخت مستندی درباره فرشچیان بود، وی این مسأله که از شاگردان بهادری بوده را مطرح می‌کند. مهجوری نام بهادری با وجود اهمیت و بزرگی اش، از مهم‌ترین دلایل ساخت مستند راز عیسی است تا مخاطبان به شناخت خوبی از این شخصیت برسند. «سید شجاع» به کارگردانی سعیده نیک‌اختر، مستندی است که زندگی سید ابوالقاسم شجاعی ملقب به سیدشجاع واعظ و روضه‌خوان فقید را روایت می‌کند. 
«اهل میانه» به کارگردانی جواد یقموری به زندگی مرحوم آیت‌ا... علی احمدی‌میانجی می‌پردازد.«همیشه استاد» به کارگردانی محمد ثقفی و تهیه‌‌کنندگی فرناز صالحی که از جمله آثار متقاضی حضور در بخش مستندهای نیمه‌بلند هفدهمین جشنواره سینما حقیقت است، پرتره‌ای درباره پروفسور فرهاد ناظرزاده کرمانی، پدر تئاتر دانشگاهی ایران و چهره ماندگار هنرهای نمایشی است.
«الکافی» به نویسندگی و کارگردانی مسعود طاهری، مستند پرتره‌ای درباره شیخ کلینی است. کتاب الکافی اثر شیخ کلینی بنیان‌های مذهب امامیه را تشریح می‌کند. تصویربرداری این مستند در ایران وعراق و درشهرهای قم، ری، بغداد، کوفه و... انجام شده است.
«رژی» به کارگردانی امیر روئینی و علی کوشا، پرتره‌ای از سیدجمال‌الدین اسدآبادی در واقعه نهضت توتون و تنباکو است. فخرالدین صدیق‌شریف گویندگی متن این مستند را به‌عهده دارد. 
     
«لاله‌زار هزار چهره»
لاله‌زار هزارچهره یکی از مستندهای متقاضی سینماحقیقت است. این فیلم پایان‌بخش سه‌گانه مهدی باقری درباره تهران و لاله‌زار خواهد بود. «اهالی خیابان یک طرفه» با موضوع خیابان قوام‌السطنه یا سی‌تیر و «در جست‌وجوی خانه خورشید» با موضوع خیابان ناصرخسرو، دو مستند قبلی در این زمینه بود. 
مستند «ال‌کلاسیکو» به کارگردانی هادی شریعتی - که قبلا مستند آت اوغلان راساخته بود- داستان زندگی یک اسب‌سوار شناخته‌شده به نام ستار مهرانی است که به دلیل مهارتش دراین رشته ورزشی به او لقب ال‌کلاسیکو داده‌اند. او کارهای بسیار عجیب و غریبی با اسب انجام داده که بخشی از آنها را در این مستند خواهیم دید. علاوه‌بر روایت زندگی مهرانی، داستان زندگی الیاس هم روایت می‌شود که جوانی ترکمن و عاشق شرط‌بندی روی اسب است.
 «ناامیدی سم است» به کارگردانی رضا پردل که نام قبلی‌اش «روبورس» بود به بحران‌های سازمان بورس در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ می‌پردازد که در بازار سرمایه باعث از دست رفتن بخش زیادی از سرمایه مردم سهامدار شد. این مستند ۲۳دقیقه‌ای پیامدهای این اتفاق و درگیری مردم با این موضوع را تا امروز بررسی می‌کند.«هزار و یک شب بلدیه» ساخته احمد صراف یزد، روایتی تاریخی درباره تشکیل و تاسیس بلدیه در ایران و در ادامه چگونگی و پیدایش بلدیه در شهر یزد را روایت می‌کند. گویندگی این مستند را سیامک صفری به‌عهده دارد. «داستان بارانی» حسین نژاد موسی، «من مقصرم» محمد عقیلی و «من محمدحسن را دوست دارم» سیدمحمد محمدی سرشت، همگی به تهیه‌کنندگی مجتبی احسانی و هاشم مسعودی ازجمله آثار متقاضی حضور در هفدهمین جشنواره سینماحقیقت است. «من محمدحسن را دوست دارم» در لبنان فیلمبر‌داری شده و درباره یک دختر و پسر جوان لبنانی است که در۱۶، ۱۷سالگی عاشق یکدیگر می‌شوند اما پسر بیماری سرطان می‌گیرد و وارد پروسه درمان می‌شود که پزشکان از او قطع امید می‌کنند. «داستان بارانی» درباره یک جوان سیستانی است که در مشهد مقدس زندگی می‌کند و خواسته‌ای دارد که منتظر است برآورده شود. «من مقصرم» درباره حضور تاثیرگذار یک روحانی در زندگی یک جوان است. «رویای بزرگ» ساخته احسان مشکور و محصول سفیرفیلم، روایتی از رشد ورزش والیبال ایران از اواخر دهه۶۰ تا امروز است، این‌که (منهای ناکامی اخیر) چطور والیبال ایران به یکی از قطب‌های والیبال جهان تبدیل شد.
چهره‌های والیبالی چون سید محمد موسوی، امیر غفور و فرهاد قائمی در این مستند حضور دارند.«محرمانه دوحه» به کارگردانی محمدحسن یادگاری به موضوع حضور تیم ملی فوتبال ایران و هوادارانش در جام جهانی ۲۰۲۲ و حواشی آن می‌پردازد. «از فکه تا آزادی» ساخته ابراهیم شفیعی ماجرای شروع تفحص پیکر مطهر یک شهید گمنام تا پایان خاکسپاری آن در محوطه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را به تصویر کشیده است. پیکر این شهید سال۹۷ در منطقه عملیاتی فکه تفحص شد که لباس منقش به آرم وزارت کار و امور اجتماعی سابق بر تن داشت. وزیر وقت تصمیم داشت شهید را در محوطه وزارت کار تدفین کند که با مشکلات زیادی روبه‌رو شد. در نهایت سال۱۴۰۱ این اتفاق رخ داد و پیکر مطهر شهید گمنام در محوطه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خیابان آزادی تهران خاکسپاری شد.«خانواده خلج» به کارگردانی مشترک مریم الهامیان و مصطفی حاجی قاسمی به بحث مهم خانواده می‌پردازد و قصه خانواده‌ای را روایت می‌کند که پس از راه‌اندازی یک تولیدی دچار مشکل می‌شوند. ازدیگر مستندهایی هستند که از گزینه‌های حضور در هفدهمین جشنواره سینماحقیقت محسوب می‌شوند. 

تنوع موضوعی 
«گره کور» ساخته محسن اسلام‌زاده، از بهترین مستندسازان چند سال اخیر، به روایت خصوصی‌سازی کارخانه‌ها و شرکت‌های دولتی و تبعات آن می‌پردازد. به گفته فیلمساز، مخاطب اول این مستند مسئولان ارشد کشور هستند تا این راهی که طی شده است را ببینند و حرف‌های کارشناسان و مردم را گوش کنند.