گاهی اوقات به اسم نخبه‌پروری، نخبه‌کشی می‌کنیم و در زمینه نخبه‌داری ناموفق بوده‌ایم

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به نقل از دانشگاه تهران، سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در آئین اختتامیه هفتمین جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان که در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد، در آسیب‌شناسی فرآیند شناسایی نخبه و نخبه‌پروری در کشور، گفت: وقتی صحبت از نخبگی و نخبه‌پروری می‌کنیم با مفاهیم مختلفی مواجه می‌شویم. ما باید در فرآیند نخبه‌سالاری، بحث نخبه‌شناسی، نخبه‌یابی، نخبه‌پروری و نخبه‌داری را در قالب یک زنجیره به هم پیوسته، از یکدیگر تفکیک کنیم. البته در برخی از این زمینه‌ها توفیقاتی داشته‌ایم، ولی نتوانسته‌ایم زنجیره نخبه‌سالاری را تکمیل کنیم.

رئیس دانشگاه تهران درباره نخبه‌شناسی گفت: شاخص‌هایی برای تعیین نخبه در کشور داریم و بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز اهدافی را در این حوزه دنبال می‌کنند و توفیقات زیادی هم داشته‌اند. ولی در صورتی که شاخص‌های شناسایی نخبه را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که در این زمینه آسیب‌های جدی داریم و عمدتاً مبنای نخبه‌شناسی ما معطوف به مقاله‌محوری بوده است.

مقیمی افزود: ماده ۴ اساسنامه بنیاد ملی نخبگان، تعریف جامعی از نخبگی ارائه می‌کند که "نخبه به فرد برجسته و کارآمدی اطلاق می‌شود که اثرگذاری وی در تولید و گسترش علم و هنر و فناوری و فرهنگ‌سازی و مدیریت کشور محسوس باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری وی در راستای تولید و گسترش دانش و نوآوری موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه علمی و اعتلای جامعه انسانی کشور گردد. " با این حال، وقتی شاخصه‌های مندرج در این اساسنامه و عملکرد بنیاد نخبگان را مرور می‌کنیم، مشاهده می‌کنیم که بخش‌های کیفی و مباحث کارآفرینی و اثرگذاری مغفول واقع می‌شوند و عمدتاً بر روی مبنا‌های کمی و مقاله‌محوری تاکید شده است. این یک آسیب جدی در فرآیند نخبه‌شناسی است.

استاد دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران با اظهار اینکه جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان تا حدود زیادی توانسته است انحراف در نخبه‌شناسی را جبران کند، بیان داشت: در این جشنواره معیار‌هایی همچون ایده‌های جدید، ایده‌های منجر به کسب‌وکار و فعالیت‌های منتهی به کارآفرینی و نوآوری دانشمندان و اندیشمندان جوان به عنوان معیار‌های انتخاب کارگروه علمی مورد توجه قرار گرفته است. این اتفاق خیلی خوبی است که این جشنواره را از فرآیند‌های کاری که در بنیاد ملی نخبگان انجام می‌شود، متمایز می‌کند و یک گام متکامل‌تر است.

مقیمی درباره حلقه دوم زنجیره نخبگی مبتنی بر نخبه‌یابی نیز گفت: در کشورمان نخبگان بسیار زیادی در حوزه‌های مختلف داریم. ما در گام اول نخبه‌ها را شناسایی و معرفی می‌کنیم، اما در ادامه آن، در زمینه نخبه‌پروری و ارتقای آن‌ها اقدامات مؤثری صورت نمی‌گیرد که این امر منجر به دسترسی بهتر کشور‌های دیگر و زمینه‌سازی برای مهاجرت آن‌ها می‌شود، در حالی که بایستی نخبه‌پروری و آماده‌سازی آن‌ها برای حل مسائل صورت بگیرد و از طریق نخبه‌داری اقدام به مراقبت و صیانت از نخبگان نمائیم. می‌توان گفت که در نخبه‌داری بسیار ناموفق بوده‌ایم و نتوانسته‌ایم از نخبگان به اندازه کافی مراقبت کنیم و فرصت‌های شغلی و کسب‌وکار و تجهیزات آزمایشگاهی لازم و منابع مالی کافی را برای آن‌ها فراهم نمائیم.

مؤسس و رئیس کرسی کارآفرینی یونسکو در جمهوری اسلامی ایران، تصریح کرد: فکر می‌کنم گاهی اوقات به اسم نخبه‌پروری، نخبه‌کشی می‌کنیم. یعنی وقتی تمرکزمان را بر روی شاخصه‌های کمی و مقاله‌ای قرار دهیم، در واقع خیلی از نخبگان واقعی را از دایره انتخاب‌مان خارج می‌کنیم. این یک آسیب مهمی است که باید به آن توجه شود و به فعالیت‌های کارآفرینانه نخبه بیشتر توجه شود.

 مقیمی افزود: حتی اگر نخبه‌ای را به صورت واقعی هم انتخاب کنیم یا در المپیاد‌ها شناسایی نمائیم، ولی وقتی نمی‌توانیم از آن‌ها مراقبت و نخبه‌داری کنیم، در واقع آن‌ها را در دسترس کسانی قرار می‌دهیم که به منابع انسانی سرآمد کشور ما طمع دارند؛ هر چند اعتقاد داریم محیط علم و فناوری در دنیا یک محیط مشترک است. اگر یک نخبه ایرانی در دورترین نقطه دنیا هم حضور داشته باشد به جامعه بشریت خدمت می‌کند و این را فرهنگ ملی و اسلامی ما نیز تأیید می‌نماید؛ ولی به هر حال مسائل و مشکلاتی داریم که خاص کشور خودمان است که نخبگان کشور باید آن‌ها را حل کنند. قاعدتاً در این زمینه چراغی که به خانه روا است به همسایه حرام است.

رئیس دانشگاه تهران از جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان به عنوان یک حرکت بسیار ارزشمند و ماندگار نام برد که با همت و حمایت بنیاد علم و فناوری جمیلی، بنیاد حامیان دانشگاه تهران و با همراهی اساتید دانشکدگان علوم دانشگاه تهران در فرآیند علمی و محتوایی به مرور زمان به مرحله تکاملی خود رسیده است.

وی با اشاره به اینکه این جشنواره در حوزه علوم پایه فعال است، اظهار داشت: رشته‌های حوزه علوم پایه در عین حالی که نقش کلیدی در توسعه علم بویژه در حوزه‌های فنی و مهندسی و کشاورزی و حتی حوزه‌های علوم اجتماعی و رفتاری و علوم انسانی دارند، ولی متأسفانه به اندازه لازم و آنچه که درخور شأن و جایگاه علوم پایه است به آن‌ها توجه لازم نشده است. یکی از علت‌هایی که در این بخش دچار خلأ هستیم و کاستی‌هایی داریم، عمدتاً به این موضوع برمی‌گردد که رشته‌های علوم پایه معمولاً در زمینه اشتغال مستقیم فارغ‌التحصیلانش با چالش‌های جدی در کشور مواجه هستند چراکه اگر فارغ‌التحصیلان حوزه علوم پایه بخواهند مشغول به کار شوند باید بستر‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی لازم فراهم شود، اما متأسفانه در این زمینه در محیط دانشگاه و محیط علم و فناوری کشور کمبود داریم.

مقیمی افزود: تلاش‌هایی که در قالب این جشنواره که تنها جشنواره حوزه علوم پایه کشور است، انجام می‌شود، دارد یک روح تازه‌ای را در کالبد حوزه علوم پایه می‌دمد. گستره این جشنواره ملی شده است و دیگر منحصر به دانشگاه تهران نیست. تلاش شده است نخبگان در حوزه علوم پایه معرفی و دیده شوند و بعد از جشنواره هم مورد حمایت قرار گیرند.

رئیس دانشگاه تهران اظهار داشت: علیرغم اینکه علوم پایه آبشخور خیلی از رشته‌های دیگر است، اما علوم پایه در کشور مظلوم واقع شده و مهجور مانده است و علیرغم اینکه رشته مادر و پایه برای خیلی از رشته‌های دیگر محسوب می‌شوند و از آن بهره‌مند می‌شوند، ولی به دلایل مختلفی نسبت به این حوزه کم‌توجهی شده است. بنیاد علم و فناوری جمیلی در جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان تلاش می‌کند تا بتواند علوم پایه را از مهجوریت و مظلومیت خارج کند.

مقیمی در بخش دیگر سخنانش بر تمرکز بیشتر بنیاد‌ها و نهاد‌های خیریه و خیرین نیک‌اندیش به فعالیت‌های علمی و محتوایی تاکید کرد و گفت: هر چند فعالیت خیرین در حوزه‌های عمرانی، زیربنایی و ساختاری بسیار ارزشمند است، ولی کمتر شاهد بوده‌ایم که رویکرد‌های ایشان به سمت مباحث محتوایی در راستای فرهنگ‌سازی و تقویت جایگاه علمی برود. این در حالیست که در رویداد‌هایی نظیر اعطای «نشان عالی دانش» و جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان، به نوعی هدایت جهت‌گیری کار‌های خیرین از امور عمرانی به علمی و محتوایی صورت گرفته است.