شب یلدا در فرهنگ ایران و شعر فارسی،‌ م. سحر - Gooya News

دیگان یا یلدا

از جمله جشن‌های بزرگ ایرانیان است که در ماه دی و به نام جشن دیگان برگزار می‌شده است.
همانطور که میدانیم شب چله یا شب یلدا در اول دی برگزار می‌شده و ایرانیان از اول دی تا ۱۰ بهمن را چلهء بزرگ می‌گفتند و چلهء کوچک از ۱۰ بهمن آغاز می‌شد و تا ۱۲ اسفند ادامه داشت.
این دوره از روزهای فصل زمستان را از آن جهت «چله کوچک» می‌گفتند که کم کم سرما رو به کاهش می‌نهاد و طلییعهء بهار به آرامی پدیدار می‌شد.
واژهء یلدا
این کلمه اصل سریانی داشته است و با واژهء میلاد و تولد در زبان عربی نسبت و پیوندی دارد. نوشته‌اند که: مسیحیان سریانی این کلمه را به ایران آورده بوده‌اند.
واژهء دی
دی از «دا» به معنی دادن و آفریدن است و دادار یا تاتار هم که صفت فاعلی آن است به معنی آفریدگار و آفریننده و آفرینشگر است.
این جشن دیگان جشن باززایی خورشید است و میلاد میترا یا مهر شکست ناپذیر در کشور‌های اروپایی در ۲۱ دسامبر جشن گرفته می‌شد. می‌دانیم که میترائیزم از طریق امپراطوری روم در اروپا بسط یافته بود.
تولد مهر، به علت اشتباه در کبیسه در قرن ۴ میلادی در ۲۵ دسامبر واقع شدو کلیسا این روز را به عنوان تولد مسیح تثبیت کرد. پیش از آن تولد مسیح در ۶ ژانویه برگزار می‌شده است.
پس جشن تولد مسیح همان جشن میلاد میترا، یا مهر یا خورشید است.
تولد مسیح و مهر یا میترا و سوشیانت در یک شب یلدا به هم پیوسته و صورت تمثیلی گرفته است.
در واقع، این جشن کهن ایرانی، یعنی جشن باززائی خورشید، مثل جشن‌های کهن ِ دیگر، هرچند ریشه‌های دینی داشته‌اند، با این وجود همواره مستقل از آئین‌ها و مراسم رسمی مربوط به ادیان برگزار شده‌اند و از همین روست که تا امروز پایدار مانده‌اند و دوام آورده‌اند.
آئین‌های شب یلدا هم به خاطر انعطاف پذیری‌ها و انطباق با عُرف جاری در دوران همای مختلف، همواره به دور و مجرّد از شائبه‌ها و مستقل و بی اعتنا به تعهدات دینی، همواره در طول تاریخ ایران برگزار شده‌اند و کسی نتوانسته است آنها را به تعطیل بکشاند.
البته از آنجا که کشور ما پیوسته در معرض یورش‌ها و تاخت و تاز بیگانگان واقع بوده این آئین‌ها نیز همچون همهء عناصر فرهنگ ملی ما دشمنان فراوانی داشته‌اند و همواره بوده‌اند بیگانگان یا بیگانه شدگانی که به واسطه ء شیشه‌های کبود مذهبی و ایدئولوژیک خود به چشم تحقیر یا نفی در آنها می‌نگریسته‌اند. طبیعتاً، نگاه‌ها و جهان بینی‌ها و افکار سلطه گرانی که به جبر و زور و تجاوز مردم ایران را به موالی و رعایا و باج دهنده و خراج گزار و جزیه بخش ِ خود بدل کرده بودنند چندان دل ِ خوشی از مراسم و آئین هاِ آنان نداشته‌اند. و از آنان بدتر ـ مثل همیشه و همین امروز ـ رفتار کاسه‌های داغ تر از آش ایرانی یعنی نودینان متعصبی بوده است که گویی جعفر طیار، پسر عم آنان است یا پستوی خانه‌شان یک راست به غار حرا گشوده می‌شود.