مساجد اثرگذار مرکز ثقل مبارزه با حکومت پهلوی بودند

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست معرفی و بررسی کتاب «مسجد رهبر» از سلسله نشست‌های تاریخ معاصر انقلاب اسلامی، با حضور جواد کامور بخشایش، یکشنبه ۲۴ دی در سرای کتاب موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

جواد کامور بخشایش، در ابتدای سخنان خود گفت: «مسجد رهبر» به مسجدی در مشهد اشاره دارد که نزدیک حرم قرار داشت و در دوره‌ای مرکز فعالیت‌های سیاسی مقام معظم رهبری بود. نقش مساجد در طول تاریخ روشن و آشکار است. در دوران انقلاب اسلامی بسیاری از بزرگان، مسجد را مرکز مبارزه خود قرار داده بودند. مسجد محل گردآمدن، تبادل افکار و اندیشه‌ها، باورها، توسعه دانش دینی و محلی برای تمرکز و هم‌اندیشی و وحدت بود. مساجد وحدت‌آفرین بودند و این وحدت نمود خود را در عرصه‌های مختلف نشان داده است.

وی افزود: رشد اندیشه‌های دینی و سیاسی در مسجد شکل می‌گرفت. مساجد اثرگذاری داریم که دین و سیاست را جدا از هم نمی‌دانستند و نقش جدیدی ایفا می‌کردند. مساجدی مانند عضدالله بازار، ابوذر و هدایت سال‌ها مرکز ثقل مبارزه بودند. پهلوی می‌دانست که با یک نهاد جدی مبارزه روبه‌رو است. جریان مبارزات انقلابی همه افراد، برخاسته از مسجد بود. این مرکز بودن تداوم دارد و در سال‌های بعد از انقلاب نیز مسجد مرکز ثقل است. وقتی کارنامه و زندگی افراد شاخص را رصد می‌کنیم، می‌بینیم که همه اینها پایگاهشان مسجد بوده است. مسجد حتی در دوران دفاع مقدس نیز نقش ایفا می‌کرد و امروزه نیز نقش مهمی دارد. پرداختن به مسجد و مراکزی از این دست در پیگیری نهضت امام (ره) بسیار جدی است. اما یک مسجد ویژه هم در مشهد داریم که محوریت این کتاب به نظر من موفق است.

کامور بخشایش ادامه داد: در بدنه مذهبی طیفی داریم که مساجد را هیچگاه از سیاست جدا نمی‌دانستند و نمی‌دانند. آیت‌الله مدرس گفته بود دیانت ما عین سیاست ماست. عمده‌ترین مسائل مربوط به حوزه سیاست از دل همین مساجد بیرون می‌آمد. مذهب همیشه با سیاست آمیخته بود. اندیشه‌های یک نوجوان و جوان با همین مساجد شکل می‌گرفت. مسجد در اندیشه دینی ما صرفاً محل عبادت نیست. در طول دوره مبارزه مساجد همین نقش را داشتند. مرکز ثقل مردم متدین مساجد بود.

نویسنده کتاب «نامی که ماند» در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نقش ویژه مساجد در دوران نهضت امام خمینی (ره) گفت: مساجد نقش هدایت‌گری و روشنگری را در تمام دوران نهضت امام (ره) ایفا کرده‌اند. مسجد رهبری اما نقشی ویژه‌تر داشت. گرآورندگان این کتاب توانستند نقش این مسجد را در طول مبارزه به تصویر بکشند. به طور کلی از این اثر می‌توان به عنوان یک تاریخ شفاهی خوب نام برد. مقام معظم رهبری به عنوان یک مبارز و مصلح اجتماعی زمانی به مسجد کرامت می‌پیوندند که در آغاز مبارزه قرار دارند.

کامور بخشایش افزود: تاریخ مشهد نشان می‌دهد ایشان در چند مسجد حضور فعال داشتند، اما انگار سرنوشت مسجد کرامت با سرنوشت مقام معظم رهبری در هم تنیده شده است. این مسجد بانی‌ای داشت که صاحب یک چلوکبابی بود و بسیار انفاق می‌کرد. ایشان به این جمع‌بندی می‌رسد که باید حسینیه‌ای احداث کنند و بعد مسجد. مقام معظم رهبری در تمام فعالیت‌هایی که در این مسجد داشتند، با نوآوری عمل می‌کردند. کارشان صرفاً روایت حدیث برای مردم نبوده است بلکه فراتر از آن می‌رفتند. گستره دانش ایشان بسیاری را به سوی این مسجد جذب کرد. حضور جوان و طلبه جوان انقلابی در این مسجد چشمگیر بود. ایشان شخصیتی محبوب بودند. مردم به ایشان به عنوان یک شخصیت مبارز دینی نگاه می‌کردند که در بیان مطالب نوآوری دارد.

نویسنده کتاب «شیخ شریف» در ادامه درباره دیگر ویژگی‌های فعالیت مقام معظم رهبری در طول دوران قیام گفت: رهبری در آن مسجد مسائل دینی را محملی برای طرح مسائل سیاسی در لفافه می‌دانستند. در عین حال تلاش می‌کردند مطالب را به گونه‌ای بیان کنند که بهانه‌ای دست ساواک ندهند. همه حرکت‌های ایشان مورد رصد قرار می‌گرفت. به ایرانشهر تبعید می‌شوند. وقتی برمی‌گردند مبارزه مردم علیه رژیم عیان‌تر شده و به شکل تظاهرات خودنمایی می‌کند. رهبری در اینجا نقش دیگری دارند و هدایت و نظارت را به دست می‌گیرند. تلاش برای بهانه ندادن به دست حکومت سبب شده بود مردم عادی بیشترین جذب را به این مسجد داشته باشند.

وی افزود: مقام معظم رهبری مسجد را به عنوان کلاس درس تلقی می‌کردند. از تخته سیاه در مسجد بهره می‌بردند. این کار پیشتر مرسوم نبوده است. این نوآوری جذابیت‌هایی برای مخاطب داشت و بر اساس آن جذب شخصیت مقام معظم می‌شدند. کودکان و نوجوانان نیز با این مسجد انس گرفته بودند. همین عامل باعث شکوفایی این مسجد شد. مجموعه‌ای از شخصیت‌های مؤثر مشهد با ایشان در ارتباط بودند. علاوه بر اینها اهل مطالعه بودند. آن زمان مرسوم نبود که روحانی رمان بخواند، اما ایشان ادبیات روز را پیگیری می‌کردند. کتاب امانت می‌گرفتند. ایشان جایی فرموده‌اند که من انقلاب‌های دنیا را با این رمان‌ها خوانده‌ام. علاوه بر آن با مسائل روز ارتباط می‌گیرند. جامع‌الاطراف بودن ایشان سبب می‌شود که با بدنه سیاسی، دینی و… مرتبط شوند. تلاش ایشان این است که جامعه‌ای کاملاً قرآنی را ایجاد کنند. برخی از فرمایشات مقام معظم رهبری بعدها تبدیل به کتاب می‌شود، اما برخی هنوز به دست جامعه نرسیده است. تفسیر قرآنی که در این مسجد صورت می‌گیرد، واقعاً اثرگذار است. هم بحث قرآنی می‌کند و هم سعی می‌کند تا امامان را به عنوان مصلحان اجتماعی به مخاطب بشناساند. مسجد کرامت یک مسجد تراز انقلاب اسلامی بود که یک انسان تراز در آن نقش‌آفرینی می‌کرد.

کامور بخشایش در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که مقام معظم رهبری در مسجد کرامت به دنبال شبکه‌سازی بودند، گفت: بعد از بازگشت مقام معظم رهبری از تبعید در سال ۱۳۵۶ رخدادهایی چون شهادت آیت‌الله مصطفی خمینی و فوت علی شریعتی به جریان انقلاب رشد بیشتری داده بود. مردم به خیابان‌ها می‌آمدند. ساماندهی این تظاهرات، طراحی شعار و بنر با ادبیات و امکانات روز مرکزی برای ساماندهی می‌خواست. بنابراین مداحان، شاعران و نویسندگان در خدمت این جریان قرار گرفتند. راهپیمایی‌ها از بیوت مراجع و از مسجد کرامت آغاز می‌شد.

نویسنده «یاسی در قفس» ادامه داد: مقام معظم رهبری به دنبال شبکه‌سازی بودند. ایشان تا اواخر دی به دنبال دعوت امام (ره) و تماس شهید مطهری مشهد را ترک می‌کنند و به تهران می‌آیند. زمانی که مبارزه علنی شد، بسیاری از شب‌ها را در مسجد می‌گذراندند و این شکل جدیدی از مبارزه تا قبل از خروج از مشهد بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی کمیته انقلاب نیز در همین مسجد شکل گرفت. در شرایط کنونی نیز همان طیف‌های مختلف جوانان طلبه و دانشجو در مسجد حضور دارند و نام مسجد را «مسجد رهبر» گذاشته‌اند.

وی در پایان گفت: در تاریخ‌نگاری ارایه مدل‌های جدید بر اساس سلیقه مخاطب مؤثر است. پژوهش‌های خوبی در مورد این مسجد انجام گرفته و کار مستندی با تکیه بر ۷۰ راوی انجام شده است. هم شکل مهندسی کتاب و غنای تحقیقاتی بسیار ارزشمند است و در شناخت جامعه مشهد نیز مؤثر عمل می‌کند.