از نخست‌وزیری تا زندان در تنها دو سال، چرخشی که سقوط سیاسی دراماتیکی برای عمران خان و حزبش محسوب می‌شود.

اما حزب تحریک انصاف پاکستان می‌گوید که هنوز باور دارد که می‌تواند در انتخابات این هفته پیروز شود، حتی با وجود این که بنیانگذارش به خاطر پرونده‌هایی که به نظرش انگیزه سیاسی دارند در زندان است و اجازه کسب منصب سیاسی را ندارد.

هدف این حزب این است که از طریق شبکه‌های اجتماعی - و نامزدهای جدید اکثرا بی‌تجربه - بر سرکوب‌های جاری غلبه کند.

ریحانه دار دارد در کوچه پس‌کوچه‌های سیالکوت می‌چرخد و از کنار پوسترهای چهره‌اش که به دیوارهای چهارراه‌های تنگ این شهر در ایالت پنجاب چسبیده‌اند رد می‌شود. صدای ضرب طبل راه را برایش باز می‌کند و از بالا گل سرخ بر سرش می‌ریزند.

شاید از این که در هفتاد و چند سالگی سیاستمدار شده است شگفت‌زده باشد، اما نشانی از آن در چهره‌اش نمی‌بینید. خیلی از نامزدهای هم‌حزبی او از وحشت یا مخفی شده‌اند یا ترک سیاست کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد برای او هیچ اهمیتی ندارد.

او با اعتماد به‌نفس کسی که سال‌ها با رای‌دهندگان سروکله زده است فریاد می‌زند «این که پسران و دختران، بردادران و مادران شهر من سیالکوت کنار من ایستاده‌اند خیلی خوب است. من کنار عمران خان ایستاده‌ام و کنارش می‌مانم. اگر تنها بمانم هم پرچم عمران خان را زمین نخواهم گذاشت و به خیابان خواهم آمد.»

کافی است نگاهی سریع به اطراف بیاندازید تا متوجه حقیقت این ادعا بشوید. جمعیت کوچکی که دور خانم دار جمع شده‌اند عکس‌های عمران خان را بالای سر دارند و پرچم‌های حزبش نیز در باد تکان می‌خورند.

با این حال، خانم دار نامزد تحریک انصاف نیست. در عوض، او - مانند همه نامزدهای دیگر - طبق قانون مستقل محسوب می‌شود، چرا که بنا به تصمیم کمیسیون انتخابات این حزب دیگر نمی‌تواند از چوب کریکت به عنوان نماد استفاده کند.

شاید تصمیم چندان مهمی به نظر نرسد، اما در کشوری که تنها ۵۸ درصد جمعیت سواد دارند، وجود نمادی قابل تشخیص برای استفاده نامزدها در برگه رای بسیار حیاتی است. حالا هر یک از نامزدها نماد خودشان را دارند؛ نماد خانم دار یک گهواره بچه است، دیگران هم از کتری گرفته تا ساکسیفون چیزی برای خود انتخاب کرده‌اند.

این تصمیم تنها یکی از چندین و چند مانعی است که حزب می‌گوید سر راه‌اش گذاشته‌اند.

اما حزب دست از مبارزه نکشیده است. از حضور بی‌وقفه در خیابان‌ها مثل خانم دار گرفته تا منتقل کردن رهبر از درون سلول زندان به نوک یک تجمع با کمک فناوری، حزب دارد ثابت می‌کند که می‌خواهد هر چه را که دارد به میدان نبرد بیاورد.

در انتخابات گذشته، خیابان‌های سیالکوت شاهد مردمی بود که دور عثمان، پسر خانم دار، جمع شده بودند. او یکی از اعضای ارشد تحریک انصاف بود و به عنوان مشاور مخصوص امور جوانان در دوره نخست‌وزیری عمران خان خدمت کرد.

اما در اوایل اکتبر، بعد از این که به گفته خانواده‌اش سه هفته ناپدید بود، در تلویزیون ظاهر شد تا بگوید که عمران خان «مغز متفکر شورش ۹ مه» بود.

آن روز در سال گذشته، بعد از بازداشت عمران خان، سراسر کشور شاهد اعتراضاتی بود که بعضا به خشونت کشیده شدند. صدها نفر از طرفداران آقای خان بازداشت شدند. اتهام آن‌ها دست داشتن در حمله به ساختمان‌های نظامی بود، از جمله اقامتگاه بلندپایه‌ترین افسر نظامی در لاهور.

عمران خان را رها کردند، ولی سرکوب حزب ادامه پیدا کرد.

در هفته‌ها و ماه‌های پس از اعتراضات، سیاستمداران حزبش یا استعفای خود را از این حزب اعلام کردند یا کلا سیاست را کنار گذاشتند. در بین آن‌ها اعضای ارشد رهبری نیز بودند، اتفاقی که به ادعای مقامات نشان می‌داد که طرفداران سابق آقای خان نمی‌خواستند با حزبی ارتباط داشته باشند که مسئول ناآرامی‌ها بود.

تحریک انصاف پاکستان اما این استعفاها را اجباری خواند.

حقیقت هر چه باشد، خانم دار تحت تاثیر قرار نگرفت.

او می‌گوید «وقتی عثمان دار آن حرف‌ها را زد، من موافق نبودم. به او گفتم بهتر بود پسرم را مرده پیدا می‌کردند. تو بیانیه نادرستی صادر کردی.»

اما همه نامزدهای این حزب نمی‌توانند مانند خانم دار به تبلیغات آشکار انتخاباتی دست بزنند.

برخی از نامزدها با وجود این که در زندان هستند کارزار انتخاباتی را ادامه داده‌اند؛ می‌توانند از پشت میله‌های زندان در انتخابات شرکت کنند، به این شرط که به جرمی محکوم نشده باشند.

دیگران خود را از پلیس مخفی کرده‌اند و در خفا به کارزار انتخاباتی پیوسته‌اند.

عاطف خان در ایالت خیبر پختونخوا وزیر محلی بود. او حالا برای تبلیغات انتخاباتی از پخش ویدیو روی صفحه نمایشی سه متری استفاده می‌کند که اعضای ستادش با ماشین در منطقه می‌چرخانند و در میدان‌ها پارک می‌کنند تا برای طرفداران حزب سخنرانی کند.

او می‌گوید این تنها راه انتقال پیامش به رای‌دهندگان است، چرا که از ماه مه در خفا زندگی کرده است. مقامات می‌گویند که او تحت تعقیب است. او عقیده دارد که محاکمه منصفانه‌ای در انتظارش نخواهد بود.

او به بی‌بی‌سی گفت «نبودن در میان جمعیت، نبودن رو صحنه، نبودن بین مردم، تجربه‌ای کاملا متفاوت است. اما داریم سعی می‌کنیم که با وضع کنار بیاییم.»

«پایگاه اصلی تحریک انصاف در بین راه‌دهندگان جوان است. آن‌ها از شبکه‌های اجتماعی و گوشی همراه استفاده می‌کنند، برای همین فکر کردیم که باید بیشتر از آن طریق با آن‌ها درگیر شویم. این تنها کاری است که می‌توانیم بکنیم، لذا کارزارمان را از طریق رسانه‌های دیجیتال پیش می‌بریم.»

فناوری نقشی حیاتی در کارزار حزب ایفا کرده است.

صفحه‌های رسمی این حزب در ایکس، اینستاگرام و تیک‌تاک هر کدام چندین میلیون دنبال‌کننده دارند، بیش از مجموع دو حزب اصلی دیگر - حزب مردم پاکستان و حزب مسلم لیگ پاکستان. همچنین، عمران خان تنها رهبر در میان این سه حزب است که در همه این سه شبکه حساب شخصی دارد، یعنی پیامش مستقیما به دست مردم می‌رسد.

همچنین تلاش‌هایی شده است که با استفاده از فناوری به مردم کمک کنند تا بفهمند کدام نامزد مورد حمایت تحریک انصاف است. در نبود تصویر متحدکننده چوپ کریکت، حزب وبسایتی ایجاد کرده است که رای‌دهندگان می‌توانند حوزه انتخابی خود را در آن وارد کنند و نماد نامزد مورد حمایت حزب را بیابند.

مساله دیگر ترتیب دادن تجمعات بود. در پاکستان، سیاست به شخصیت‌ها گره خورده است. عمران خان - کریکت‌باز محبوبی که سیاستمدار شد - و می‌توانست هزاران نفر را به تجمعات خود بکشاند.

اما حالا در زندان نشسته است، جایی که از ماه اوت خانه او است و به نظر می‌رسد که بعد از سه حکمی که این هفته برایش صادر شد در ۱۴ سال آینده نیز باشد.

حزب هم می‌گوید که برای برگزاری تجمع به مشکل خورده است. در اواخر ژانویه، پلیس برای متفرق کردن صدها طرفدار حزب در کراچی از گاز اشک‌آور استفاده کرد. مقامات گفتند که آن‌ها مجوز لازم برای تجمع را نداشتند.

تحریک انصاف پاکستان می‌گوید که این آخرین نمونه جلوگیری از برگزاری کارزار انتخاباتی است. ستاد هر کدام از نامزدها که با بی‌بی‌سی صحبت کرد از ارعاب هوادارانشان گفت. حزب مدعی شده است که کارزاری از آزار، آدم‌ربایی، بازداشت و خشونت در جریان است تا مانع از حضورشان در انتخابات شود.

مرتضی سولانگی، وزیر موقت ارتباطات، به بی‌بی‌سی گفت «این ادعاها به نظر ما بی‌پایه و مضحک است. بلی، عده‌ای دستگیر شده‌اند، اما آن دستگیری‌ها یا به اتفاقات ۹ مه مربوط بودند یا با پرونده‌های جنایی دیگر ارتباط داشتند.»

«با این حال، آن‌ها آزاد اند که مخالفت و اعداهای خود را بیان کنند، حتی اگر بی‌پایه باشند. در رسانه‌ها حضور دارند. تازه مجاری قانونی دیگری نیز در برابرشان هست، از جمله بلندپایه‌ترین دادگاه در کشور.»

راه‌حل این مشکلات چیست؟ تجمعات مجازی.

جبران الیاس، مسئول شبکه‌های اجتماعی حزب، در تماسی تلفنی از مقر خود در شهر شیکاگو به بی‌بی‌سی گفت «ارزان است، امن است، و سریع است. شاید تاثیرش اندکی کمتر از تجمعات واقعی باشد، اما هدف رساندن پیاممان به مردم بود.»

به گفته او «ما هرگز بدون حضور عمران گردهمایی سیاسی نداشته‌ایم.» آیا بدون او شدنی است؟ خیلی مطمئن نبودند.

او می‌گوید مشکل این است که «مردم مشتاق شنیدن پیام عمران خان اند.»

اما چطور می‌شود پیام را به گوش مردم رساند؟

در ماه دسامبر، آن‌ها با استفاده از هوش مصنوعی برای یک تجمع اینترنتی سخنرانی تولید کردند.

اما محدودیت‌هایی هست. به گزارش گروه نتبلاکس که بر وضعیت اینترنت نظارت می‌کند، اینترنت در چند مقطع در سراسر کشور دچار اختلال شد که با بعضی از تجمعات اینترنتی تحریک انصاف پاکستان همزمانی داشت.

مایکل کوگلمان، مدیر موسسه آسیای جنوبی در اندیشکده مرکز ولیسون در واشنگتون، می‌گوید «تنها حدود ۳۰ درصد جمعیت پاکستان کاربر فعال شبکه‌های اجتماعی شمرده می‌شوند. لذا فرای این که این حزب چقدر در رساندن پیام خود در شبکه‌های اجتماعی زبردست باشد، برش کارزار اینترنتی آن‌ها با محدودیت‌های ذاتی روبه‌رو است.»

البته این مساله قبلا هم دیده شده است - مخصوصا در انتخابات قبلی، هنگامی که نواز شریف پشت میله‌های زندان بود.

آقای کوگلمان می‌گوید «اگر به نظر تکراری می‌آید، دلیلش این است که تکراری است؛ فقط بازیگران عوض شده‌اند.»

او، مانند بیشتر تحلیلگران سیاسی، دست نظامیان قدرتمند پاکستان را پشت این تغییر اقبال می‌بیند - همان نظامیانی که به نظر خیلی‌ها برگ برنده ابتدایی عمران خان بودند.

به گفته او «تحریک انصاف پاکستان در سال ۲۰۱۸ در بین رای‌دهندگان حامی داشت، اما شکی نیست که آن‌ها از مهندسی انتخابات که اگر نه مستقیما توسط نظامیان، که تحت نفوذ آن‌ها انجام گرفت، منتفع شدند.»

«در سطوح مختلف سرکوب و اعمال نفوذ شدیدی جریان داشت. اعضای مسلم لیگ بازداشت شدند، چیزی نمانده به انتخابات احکام زندان صادر شد، از جمله برای شخص نواز شریف که به ۱۰ سال زندان محکوم شد.»

با این حال، آقای کوگلمان فکر می‌کند که وضعیت فعلی متفاوت است.

«بحثم این است که قوانین بازی همان است، اما این دفعه شدتش بیشتر شده است. تعداد رهبران و حامیانی که دستگیر و زندانی شده‌اند بیشتر از انتخابات‌های اخیر است. این بار اعضای خانواده‌ها هم درگیر شده‌اند. بی‌سابقه نیست ولی در چند انتخابات اخیر مورد مشابهی دیده نمی‌شود.»

تحریک انصاف پاکستان سعی کرده است که هر ضربه به عمران خان یا کارزارش را به اهرم تبدیل کند، ولی جواب خواهد داد؟

شبکه‌های تلویزیونی پاکستان پر است از تصاویر تجمعات انتخاباتی رقیبان او - نواز شریف برای مسلم لیگ روی صحنه می‌رود و بلاول بوتو هم برای حزب مردم. اما پوشش خبری اصلی مربوط به تحریک انصاف در روزهای منتهی به انتخابات گزارش‌هایی بود درباره احکام زندان بنیان‌گذارش.

بحث آقای کوگلمان این است که خیلی از رای‌دهندگان شاید حس کنند که رای دادن بی‌معنی است، چرا که هیچ راهی برای پیروزی این حزب وجود ندارد.

«پرسش اصلی برای تحریک انصاف این است که چطور می‌تواند با وجود همه اتفاقاتی که دارد برای عمران خان می‌افتد تعداد زیادی رای‌دهنده را پای صندوق‌ها بکشاند. در حزب کسانی هستند که فکر می‌کنند اگر مردم بیرون بیایند و مشارکت به میزان کافی بالا باشد ممکن است معجزه‌ای رخ دهد و پیروز شوند.»

از نخست‌وزیری تا زندان در تنها دو سال، چرخشی که سقوط سیاسی دراماتیکی برای عمران خان و حزبش محسوب می‌شود.

اما حزب تحریک انصاف پاکستان می‌گوید که هنوز باور دارد که می‌تواند در انتخابات این هفته پیروز شود، حتی با وجود این که بنیانگذارش به خاطر پرونده‌هایی که به نظرش انگیزه سیاسی دارند در زندان است و اجازه کسب منصب سیاسی را ندارد.

هدف این حزب این است که از طریق شبکه‌های اجتماعی - و نامزدهای جدید اکثرا بی‌تجربه - بر سرکوب‌های جاری غلبه کند.

ریحانه دار دارد در کوچه پس‌کوچه‌های سیالکوت می‌چرخد و از کنار پوسترهای چهره‌اش که به دیوارهای چهارراه‌های تنگ این شهر در ایالت پنجاب چسبیده‌اند رد می‌شود. صدای ضرب طبل راه را برایش باز می‌کند و از بالا گل سرخ بر سرش می‌ریزند.

شاید از این که در هفتاد و چند سالگی سیاستمدار شده است شگفت‌زده باشد، اما نشانی از آن در چهره‌اش نمی‌بینید. خیلی از نامزدهای هم‌حزبی او از وحشت یا مخفی شده‌اند یا ترک سیاست کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد برای او هیچ اهمیتی ندارد.

او با اعتماد به‌نفس کسی که سال‌ها با رای‌دهندگان سروکله زده است فریاد می‌زند «این که پسران و دختران، بردادران و مادران شهر من سیالکوت کنار من ایستاده‌اند خیلی خوب است. من کنار عمران خان ایستاده‌ام و کنارش می‌مانم. اگر تنها بمانم هم پرچم عمران خان را زمین نخواهم گذاشت و به خیابان خواهم آمد.»

کافی است نگاهی سریع به اطراف بیاندازید تا متوجه حقیقت این ادعا بشوید. جمعیت کوچکی که دور خانم دار جمع شده‌اند عکس‌های عمران خان را بالای سر دارند و پرچم‌های حزبش نیز در باد تکان می‌خورند.

با این حال، خانم دار نامزد تحریک انصاف نیست. در عوض، او - مانند همه نامزدهای دیگر - طبق قانون مستقل محسوب می‌شود، چرا که بنا به تصمیم کمیسیون انتخابات این حزب دیگر نمی‌تواند از چوب کریکت به عنوان نماد استفاده کند.

شاید تصمیم چندان مهمی به نظر نرسد، اما در کشوری که تنها ۵۸ درصد جمعیت سواد دارند، وجود نمادی قابل تشخیص برای استفاده نامزدها در برگه رای بسیار حیاتی است. حالا هر یک از نامزدها نماد خودشان را دارند؛ نماد خانم دار یک گهواره بچه است، دیگران هم از کتری گرفته تا ساکسیفون چیزی برای خود انتخاب کرده‌اند.

این تصمیم تنها یکی از چندین و چند مانعی است که حزب می‌گوید سر راه‌اش گذاشته‌اند.

اما حزب دست از مبارزه نکشیده است. از حضور بی‌وقفه در خیابان‌ها مثل خانم دار گرفته تا منتقل کردن رهبر از درون سلول زندان به نوک یک تجمع با کمک فناوری، حزب دارد ثابت می‌کند که می‌خواهد هر چه را که دارد به میدان نبرد بیاورد.

در انتخابات گذشته، خیابان‌های سیالکوت شاهد مردمی بود که دور عثمان، پسر خانم دار، جمع شده بودند. او یکی از اعضای ارشد تحریک انصاف بود و به عنوان مشاور مخصوص امور جوانان در دوره نخست‌وزیری عمران خان خدمت کرد.

اما در اوایل اکتبر، بعد از این که به گفته خانواده‌اش سه هفته ناپدید بود، در تلویزیون ظاهر شد تا بگوید که عمران خان «مغز متفکر شورش ۹ مه» بود.

آن روز در سال گذشته، بعد از بازداشت عمران خان، سراسر کشور شاهد اعتراضاتی بود که بعضا به خشونت کشیده شدند. صدها نفر از طرفداران آقای خان بازداشت شدند. اتهام آن‌ها دست داشتن در حمله به ساختمان‌های نظامی بود، از جمله اقامتگاه بلندپایه‌ترین افسر نظامی در لاهور.

عمران خان را رها کردند، ولی سرکوب حزب ادامه پیدا کرد.

در هفته‌ها و ماه‌های پس از اعتراضات، سیاستمداران حزبش یا استعفای خود را از این حزب اعلام کردند یا کلا سیاست را کنار گذاشتند. در بین آن‌ها اعضای ارشد رهبری نیز بودند، اتفاقی که به ادعای مقامات نشان می‌داد که طرفداران سابق آقای خان نمی‌خواستند با حزبی ارتباط داشته باشند که مسئول ناآرامی‌ها بود.

تحریک انصاف پاکستان اما این استعفاها را اجباری خواند.

حقیقت هر چه باشد، خانم دار تحت تاثیر قرار نگرفت.

او می‌گوید «وقتی عثمان دار آن حرف‌ها را زد، من موافق نبودم. به او گفتم بهتر بود پسرم را مرده پیدا می‌کردند. تو بیانیه نادرستی صادر کردی.»

اما همه نامزدهای این حزب نمی‌توانند مانند خانم دار به تبلیغات آشکار انتخاباتی دست بزنند.

برخی از نامزدها با وجود این که در زندان هستند کارزار انتخاباتی را ادامه داده‌اند؛ می‌توانند از پشت میله‌های زندان در انتخابات شرکت کنند، به این شرط که به جرمی محکوم نشده باشند.

دیگران خود را از پلیس مخفی کرده‌اند و در خفا به کارزار انتخاباتی پیوسته‌اند.

عاطف خان در ایالت خیبر پختونخوا وزیر محلی بود. او حالا برای تبلیغات انتخاباتی از پخش ویدیو روی صفحه نمایشی سه متری استفاده می‌کند که اعضای ستادش با ماشین در منطقه می‌چرخانند و در میدان‌ها پارک می‌کنند تا برای طرفداران حزب سخنرانی کند.

او می‌گوید این تنها راه انتقال پیامش به رای‌دهندگان است، چرا که از ماه مه در خفا زندگی کرده است. مقامات می‌گویند که او تحت تعقیب است. او عقیده دارد که محاکمه منصفانه‌ای در انتظارش نخواهد بود.

او به بی‌بی‌سی گفت «نبودن در میان جمعیت، نبودن رو صحنه، نبودن بین مردم، تجربه‌ای کاملا متفاوت است. اما داریم سعی می‌کنیم که با وضع کنار بیاییم.»

«پایگاه اصلی تحریک انصاف در بین راه‌دهندگان جوان است. آن‌ها از شبکه‌های اجتماعی و گوشی همراه استفاده می‌کنند، برای همین فکر کردیم که باید بیشتر از آن طریق با آن‌ها درگیر شویم. این تنها کاری است که می‌توانیم بکنیم، لذا کارزارمان را از طریق رسانه‌های دیجیتال پیش می‌بریم.»

فناوری نقشی حیاتی در کارزار حزب ایفا کرده است.

صفحه‌های رسمی این حزب در ایکس، اینستاگرام و تیک‌تاک هر کدام چندین میلیون دنبال‌کننده دارند، بیش از مجموع دو حزب اصلی دیگر - حزب مردم پاکستان و حزب مسلم لیگ پاکستان. همچنین، عمران خان تنها رهبر در میان این سه حزب است که در همه این سه شبکه حساب شخصی دارد، یعنی پیامش مستقیما به دست مردم می‌رسد.

همچنین تلاش‌هایی شده است که با استفاده از فناوری به مردم کمک کنند تا بفهمند کدام نامزد مورد حمایت تحریک انصاف است. در نبود تصویر متحدکننده چوپ کریکت، حزب وبسایتی ایجاد کرده است که رای‌دهندگان می‌توانند حوزه انتخابی خود را در آن وارد کنند و نماد نامزد مورد حمایت حزب را بیابند.

مساله دیگر ترتیب دادن تجمعات بود. در پاکستان، سیاست به شخصیت‌ها گره خورده است. عمران خان - کریکت‌باز محبوبی که سیاستمدار شد - و می‌توانست هزاران نفر را به تجمعات خود بکشاند.

اما حالا در زندان نشسته است، جایی که از ماه اوت خانه او است و به نظر می‌رسد که بعد از سه حکمی که این هفته برایش صادر شد در ۱۴ سال آینده نیز باشد.

حزب هم می‌گوید که برای برگزاری تجمع به مشکل خورده است. در اواخر ژانویه، پلیس برای متفرق کردن صدها طرفدار حزب در کراچی از گاز اشک‌آور استفاده کرد. مقامات گفتند که آن‌ها مجوز لازم برای تجمع را نداشتند.

تحریک انصاف پاکستان می‌گوید که این آخرین نمونه جلوگیری از برگزاری کارزار انتخاباتی است. ستاد هر کدام از نامزدها که با بی‌بی‌سی صحبت کرد از ارعاب هوادارانشان گفت. حزب مدعی شده است که کارزاری از آزار، آدم‌ربایی، بازداشت و خشونت در جریان است تا مانع از حضورشان در انتخابات شود.

مرتضی سولانگی، وزیر موقت ارتباطات، به بی‌بی‌سی گفت «این ادعاها به نظر ما بی‌پایه و مضحک است. بلی، عده‌ای دستگیر شده‌اند، اما آن دستگیری‌ها یا به اتفاقات ۹ مه مربوط بودند یا با پرونده‌های جنایی دیگر ارتباط داشتند.»

«با این حال، آن‌ها آزاد اند که مخالفت و اعداهای خود را بیان کنند، حتی اگر بی‌پایه باشند. در رسانه‌ها حضور دارند. تازه مجاری قانونی دیگری نیز در برابرشان هست، از جمله بلندپایه‌ترین دادگاه در کشور.»

راه‌حل این مشکلات چیست؟ تجمعات مجازی.

جبران الیاس، مسئول شبکه‌های اجتماعی حزب، در تماسی تلفنی از مقر خود در شهر شیکاگو به بی‌بی‌سی گفت «ارزان است، امن است، و سریع است. شاید تاثیرش اندکی کمتر از تجمعات واقعی باشد، اما هدف رساندن پیاممان به مردم بود.»

به گفته او «ما هرگز بدون حضور عمران گردهمایی سیاسی نداشته‌ایم.» آیا بدون او شدنی است؟ خیلی مطمئن نبودند.

او می‌گوید مشکل این است که «مردم مشتاق شنیدن پیام عمران خان اند.»

اما چطور می‌شود پیام را به گوش مردم رساند؟

در ماه دسامبر، آن‌ها با استفاده از هوش مصنوعی برای یک تجمع اینترنتی سخنرانی تولید کردند.

اما محدودیت‌هایی هست. به گزارش گروه نتبلاکس که بر وضعیت اینترنت نظارت می‌کند، اینترنت در چند مقطع در سراسر کشور دچار اختلال شد که با بعضی از تجمعات اینترنتی تحریک انصاف پاکستان همزمانی داشت.

مایکل کوگلمان، مدیر موسسه آسیای جنوبی در اندیشکده مرکز ولیسون در واشنگتون، می‌گوید «تنها حدود ۳۰ درصد جمعیت پاکستان کاربر فعال شبکه‌های اجتماعی شمرده می‌شوند. لذا فرای این که این حزب چقدر در رساندن پیام خود در شبکه‌های اجتماعی زبردست باشد، برش کارزار اینترنتی آن‌ها با محدودیت‌های ذاتی روبه‌رو است.»

البته این مساله قبلا هم دیده شده است - مخصوصا در انتخابات قبلی، هنگامی که نواز شریف پشت میله‌های زندان بود.

آقای کوگلمان می‌گوید «اگر به نظر تکراری می‌آید، دلیلش این است که تکراری است؛ فقط بازیگران عوض شده‌اند.»

او، مانند بیشتر تحلیلگران سیاسی، دست نظامیان قدرتمند پاکستان را پشت این تغییر اقبال می‌بیند - همان نظامیانی که به نظر خیلی‌ها برگ برنده ابتدایی عمران خان بودند.

به گفته او «تحریک انصاف پاکستان در سال ۲۰۱۸ در بین رای‌دهندگان حامی داشت، اما شکی نیست که آن‌ها از مهندسی انتخابات که اگر نه مستقیما توسط نظامیان، که تحت نفوذ آن‌ها انجام گرفت، منتفع شدند.»

«در سطوح مختلف سرکوب و اعمال نفوذ شدیدی جریان داشت. اعضای مسلم لیگ بازداشت شدند، چیزی نمانده به انتخابات احکام زندان صادر شد، از جمله برای شخص نواز شریف که به ۱۰ سال زندان محکوم شد.»

با این حال، آقای کوگلمان فکر می‌کند که وضعیت فعلی متفاوت است.

«بحثم این است که قوانین بازی همان است، اما این دفعه شدتش بیشتر شده است. تعداد رهبران و حامیانی که دستگیر و زندانی شده‌اند بیشتر از انتخابات‌های اخیر است. این بار اعضای خانواده‌ها هم درگیر شده‌اند. بی‌سابقه نیست ولی در چند انتخابات اخیر مورد مشابهی دیده نمی‌شود.»

تحریک انصاف پاکستان سعی کرده است که هر ضربه به عمران خان یا کارزارش را به اهرم تبدیل کند، ولی جواب خواهد داد؟

شبکه‌های تلویزیونی پاکستان پر است از تصاویر تجمعات انتخاباتی رقیبان او - نواز شریف برای مسلم لیگ روی صحنه می‌رود و بلاول بوتو هم برای حزب مردم. اما پوشش خبری اصلی مربوط به تحریک انصاف در روزهای منتهی به انتخابات گزارش‌هایی بود درباره احکام زندان بنیان‌گذارش.

بحث آقای کوگلمان این است که خیلی از رای‌دهندگان شاید حس کنند که رای دادن بی‌معنی است، چرا که هیچ راهی برای پیروزی این حزب وجود ندارد.

«پرسش اصلی برای تحریک انصاف این است که چطور می‌تواند با وجود همه اتفاقاتی که دارد برای عمران خان می‌افتد تعداد زیادی رای‌دهنده را پای صندوق‌ها بکشاند. در حزب کسانی هستند که فکر می‌کنند اگر مردم بیرون بیایند و مشارکت به میزان کافی بالا باشد ممکن است معجزه‌ای رخ دهد و پیروز شوند.»